Duchowni i duszpasterstwo polskiej emigracji w krajach Europy Zachodniej w I połowie XIX wieku. Przegląd problematyki badawczej

• Authors: Kuzicki Jerzy

Title variants

EN

Pastoral care of Polish emigration in countries of Western Europe in the first half of 19th century. Current state of research and postulates

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł podejmuje temat obecności polskiego duchowieństwa i duszpasterstwa w środowisku emigracji z ziem polskich w okresie porozbiorowym. Jego celem jest zarysowanie problematyki badawczej dotyczącej roli duchowieństwa wśród polskiej diaspory oraz pokazanie stanu i kierunków badań. Ramy chronologiczne obejmują okres od początku XIX w. do upadku powstania styczniowego. Autor artykułu zbadał działalność duchowieństwa polskiego we Francji w okresie Wielkiej Emigracji. Przeprowadzona kwerenda archiwalna i biblioteczna pokazała, że poza Francją księży polskich można było spotkać na Wyspach Brytyjskich, w Austrii, krajach włoskich, Hiszpanii, Belgii i innych państwach, gdzie dotarły kolejne fale wychodźstwa. W odniesieniu do konkretnych krajów Europy Zachodniej przedstawione zostaną następujące kwestie: 1) zarys emigracji po rozbiorach; 2) liczebność duchowieństwa; 3) inicjatywy duszpasterskie i społeczne polskich księży; 4) stan badań; 5) postulaty dalszych prac naukowych.

EN

The article deals with the subject of pastoral care and the presence of the Polish clergy among emigrants from Poland in the post-partition period. Its purpose is to outline the research issues regarding the role of the clergy among the Polish Diaspora and to present the current state and directions of research. The chronological framework covers the period from the beginning of the 19th century until the failure of the January Uprising. The author of the article studied the activity of the Polish clergy in France during the Great Emigration period. An archival and library inquiry showed that, apart from France, Polish priests could be found in the British Isles, Austria, the Italian countries, Spain, Belgium, and other countries where subsequent waves of emigration had arrived. The following issues will be presented in the respective Western European countries: 1) an outline of emigration after the partitions; 2) the number of clergy; 3) pastoral and social initiatives of Polish priests; 4) the state of research; 5) postulates for further scientific researches.

Keywords

PL

wielka emigracja; duszpasterstwo polonijne; Europa Zachodnia

EN

Polish emigration in the 19th century; Polish Catholic clergy; emigration ministry; Western Europe

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 2(11)
• Pages: 5-30

Contributors

author

Kuzicki Jerzy

• Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, al. Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów

References

• Archiwalia
• Archiwum Archidiecezji Paryskiej (AAP).
• AAP, 4o r D 29 I-II, Diocèse de Paris. Registre du personel, vol. 1-2.
• AAP, 4o r D 26, Liste générale alphaabétique des Curés du Diocèse, 1802–1914.
• Archiwum Zgromadzenia Zmartwychwstańców w Rzymie (dalej ACRR).
• ACRR, sygn. 35806, W. Godlewski do E. Duńskiego, Bruksela 14 III 1847.
• ACRR, sygn. 17988, A. Jełowicki do H. Kajsiewicza, Ostenda, 5 IX 1860.
• Biblioteka Polska w Paryżu (BPP).
• BPP, rkps 177, Ks. Władysław Godlewski, Pisma religijne i literackie, t. I: Kazania z lat 1846–1853.
• Źródła drukowane
• Bref de Paris. Pour l`année…, 1820–1863, Paris.
• Kajsiewicz H., 1872, Pisma, t. III, Rozprawy. Listy z podróży. Pamiętnik o początkach Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Berlin–Kraków.
• Kajsiewicz H., 2004, Listy 1842–1844, t. II, red. T. Kaszuba, Rzym.
• Kicka N., 1972, Pamiętniki, wstęp i przypisy J. Dutkiewicz, Warszawa.
• Puchalski T., 1987, Pamiętnik 1827–1840, rękopis przygotowali J. Skarbek, J. Ziółek, Lublin.
• Opracowania
• Bakalarz J., 1978, Parafia personalna dla migrantów w prawodawstwie powszechnym Kościoła zachodniego, Lublin.
• Bakalarz J., 1989, Kardynał August Hlond prekursor nowoczesnego Apostolatu Emigracyjnego, Poznań.
• Bielecki R., 1986, Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837. Materiały z archiwów francuskich, Warszawa–Łódź.
• Bielecki R., 1992, Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879, Warszawa–Łódź.
• Borejsza J., 1966, Emigracja polska po powstaniu styczniowym, Warszawa.
• Brudzisz M., 2015, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Archives de la Mission Catholique Polonaise de France. Założenie Misji i przewodnik po zespołach, Kraków–Lublin.
• Durbas M. [M. Skwarczyńska], 2005, Ogrody Stanisława Leszczyńskiego w Lotaryngii w latach 1737–1766, Warszawa.
• Durbas M., 2010, Emigracja polska we Francji związana z dworem króla Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”, z. XI.
• Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, 1982, red. J. Bakalarz i in., Lublin.
• Dzwonkowski R., 1982, Duszpasterstwo Polaków we Francji w latach 1909–1922, „Studia Pelplińskie”, t. XIII.
• Dzwonkowski R., 1985, Religijno-społeczna rola duszpasterzy polskich we Francji 1920–1940, „Studia Pelplińskie”, t. XVI.
• Dzwonkowski R., 1988, Polska opieka religijna we Francji 1909–1939, Poznań–Warszawa.
• Eder W., 1992, Polacy w krajach Beneluksu. Belgia [w:] Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań.
• Florkowska H., 1976, Struktura polskiej emigracji politycznej w Szwajcarii w latach sześćdziesiątych XIX wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Gadon L., 1901, Emigracja polska. Pierwsze lata po upadku powstania listopadowego. Skreślił..., t. I, Kraków.
• Gajewski S., 1976, Organizowanie opieki nad wychodźcami przez duchowieństwo Królestwa Polskiego, „Studia Polonijne”, Lublin, t. I.
• Garçon G., 1986, 150ème anniveraire de la Mission Catholique Polonaise en France. Aperçu historique (1836–1945), Lille.
• Goddeeris I., 2010, Ostatni uchodźcy romantyczni czy pierwsi emigranci ekonomiczni? Polska emigracja w Belgii z lat sześćdziesiątych XIX wieku [w:] Emigracja postyczniowa 1863 roku, red. E. Niebelski, Lublin.
• Goddeeris I., 2013, La Grande Emigration polonaise en Belgique (1831–1870). Elites et masses en exil à l’époque romantique, Frankfurt am Main 2013.
• Gula J., 1993, The Roman Catholic Church in the History of the Polish Exiled Community in Great Britain, London.
• Iwicki J., 1990, Charyzmat zmartwychwstańców. Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, t. I, 1836–1886, przy współpracy J. Wahla, Katowice.
• Kalembka S., 1977, Polskie wychodźstwa popowstaniowe i inne emigracje polityczne w Europie w XIX wieku [w:] Polska XIX wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura red. S. Kieniewicz, Warszawa.
• Kalembka S, 2003, Wielka Emigracja 1831–1863, Toruń.
• Klechta J., 2006, Najstarsza w świecie. Polska Misja Katolicka we Francji (1836–2006), Paryż.
• Klechta J., 2011, 175 lat dla Polonii, Paryż (175 ans au service de la Polonia, Paris, w jęz. polskim i francuskim).
• Kołodziej B., 1992, Duszpasterstwo i życie religijne Polonii [w:] Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań.
• Kołodziej B., 2003, Opieka duszpasterska nad wychodźcami do roku 1939, Poznań.
• Kopiec J., 1994, Echa polskich wydarzeń z lat 1704–1709 w środowisku Hospicjum św. Stanisława w Rzymie, „Nasza Przeszłość”, t. 82.
• Kościelecka S., 1983, Dzieje Polonii w Danii w latach 1892–1940, Szczecin.
• Kozłowski J., 1984, Emigracja okresu schyłkowego Rzeczypospolitej szlacheckiej i porozbiorowa [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), red. A. Pilch, Warszawa.
• Kozłowski J., 1992, Geneza i ewolucja zbiorowości wychodźstwa polskiego w Europie [w:] Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań.
• Kraszewski J.I., 1867, Rachunki z roku 1867, t. II, Paryż.
• Kuzicki J., 2011, Duchowieństwo Wielkiej Emigracji na Wyspach Brytyjskich (1831–1863), „Studia Polonijne”, t. XXXII, Lublin.
• Kuzicki J., 2014, Nieść wiarę i nadzieję na obcej ziemi. Polskie duchowieństwo katolickie w życiu religijnym i polityczno-społecznym Wielkiej Emigracji we Francji (1831–1863), Rzeszów.
• Kuzicki J., 2015, Specyfika badań nad duchowieństwem Wielkiej Emigracji (1831–1863) [w:] W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. ks. S. Zych, B. Walicki, Lublin – Sokołów Małopolski.
• Kuzicki J., 2017a, Duchowni – uczestnicy powstania listopadowego w tzw. wielkich zakładach (dépôts) we Francji w latach 1831–1833 [w:] Wschodnie i zachodnie szlaki migracji Polaków. Ślady działalności kulturalnej, red. P. Kraszewski, M. Lachowicz, T. Nakoneczny, Poznań.
• Kuzicki J., 2017b, Księża – uczestnicy powstania styczniowego i emigracji w świetle materiałów Archiwum Archidiecezji Paryskiej [w:] Powstanie styczniowe w pamięci zbiorowej, red. A. Kawalec, J. Kuzicki, Rzeszów.
• Kuzicki J., 2018, Duszpasterstwo emigracji polskiej w Rzymie i innych krajach włoskich w latach 1795–1863. Okoliczności powstania, postulaty i kierunki badawcze, „Studia Polonijne” Lublin, t. 39.
• Лисяк-Рудницький Ї., 1994, Іполіm Володимир Терлецъкий [w:] idem, Ісmоричні есе, Київ, т. I.
• Marchlewicz K., 2005, Polonofil doskonały. Propolska działalność charytatywna i polityczna lorda Dudleya Couttsa Stuarta, 1803–1854, Poznań.
• Marchlewicz K., 2006, Warunek egzystencji narodowej? O religijnym doświadczeniu Wielkiej Emigracji w Anglii, Poznań.
• Marchlewicz K., 2008, Wielka Emigracja na Wyspach Brytyjskich (1831–1863), Poznań.
• Micewski B., 1982, Polonijna działalność zmartwychwstańców [w:] Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. J. Bakalarz i in., Lublin.
• Micewski B., 1987, Geneza i działalność Misji Polskiej w Paryżu na rzecz emigracji i kraju w latach 1836–1922 „Studia Polonijne” Lublin, t. XI.
• Murzynowska K., 1972, Polskie wychodźstwo zarobkowe w zagłębiu Ruhry w latach 1880–1914, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Muszyńska J., 2002, Duchowni litewscy, zesłańcy na Sybir za udział w walce o niepodległość Rzeczypospolitej w latach 1794–1797 [w:] Duchowieństwo polskie w świecie.
• Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański, Rzym, 17–18 października 2002, red. A. i Z. Judyccy, Toruń.
• Müller A., 1936, Zarys dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji (1836–1936), (L’historiquede la Mission Catholique Polonaise en France), „Polak we Francji” [Paryż].
• Nabywaniec S., 1996, Recepcja reform kościelnych cesarza Józefa II w greckokatolickiej diecezji przemyskiej [w:] Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3: Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, red. S. Stępień, Przemyśl.
• Nabywaniec S., 2000, Kształcenie i formacja alumnów-unitów archidiecezji kijowskiej i diecezji przemyskiej w XVIII w., „Nasza Przeszłość”, t. 93.
• Nadolny A., 1981, Polskie duszpasterstwo w Zagłębiu Ruhry (1871–1894), „Studia Pelplińskie”, t. XII.
• Nadolny A., 1983a, Duchowni jako przywódcy grupy etnicznej na przykładzie działalności ks. Franciszka Lissa w Zagłębiu Ruhry w latach 1890–1894, „Studia Polonijne” Lublin, t. 5.
• Nadolny A., 1983b, Polskie duszpasterstwo w Wiedniu (1801–1900), „Collectanea Theologica”, z. 53, fasc. II.
• Nadolny A., 1992, Sto lat polskiego duszpasterstwa w Hamburgu 1891–1991, Hamburg.
• Nadolny A., 1994, Polskie duszpasterstwo w Austrii 1801–1945, Lublin.
• Niebelski E., 2010, Stowarzyszenie Kapłanów Polskich we Francji po 1863 roku [w:] Emigracja postyczniowa 1863 roku, red. E. Niebelski, Lublin.
• Olszewski E., 1993, Emigracja polska w Danii 1893–1993, Warszawa–Lublin.
• Osadczy W., 2007, Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji, Lublin.
• Ośrodki duszpasterstwa polskiego w Szwajcarii, 2000, red. J. Wołczański, Lublin.
• Pachoński J., 1969–1979, Legiony Polskie 1794–1807. Prawda i legenda, t. I–IV, Warszawa.
• Pachoński J., 1999, Korpus oficerski Legionów Polskich 1796–1807, Kraków.
• Piech S., 1985, Akcje duszpasterskie księży diecezji tarnowskiej wśród polskiego wychodźstwa sezonowego za granicą (1904-1913), „Studia Polonijne” Lublin, t. 8.
• Piech S., 1986, Wkład księży diecezji tarnowskiej w duszpasterstwo Polonii zagranicznej (1873–1914), „Tarnowskie Studia Teologiczne”, t. X.
• Piech S.L., 2012, Wychować dla Kościoła i państwa. Formacja elity duchowieństwa galicyjskiego w Wiedniu 1775–1918, Kraków.
• Piech S.L., 2015, Formacja księży polskich w wiedeńskich instytutach teologicznych i na stołecznym uniwersytecie oraz ich posługa duszpasterska wśród tamtejszej Polonii w okresie niewoli narodowej [w:] W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. ks. S. Zych, B. Walicki, Lublin – Sokołów Małopolski.
• Polska Misja Katolicka w Londynie 1894–1944, 1945, praca zbiorowa, Londyn.
• Prejs R., 2003, Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasatach 1864 roku. Dzieje – postawy, Warszawa.
• Prejs R., 2004, Słownik biograficzny zakonników franciszkańskich Królestwa Polskiego po kasacie 1864 roku, Poznań.
• Prejs R., 2006, Zakonnicy franciszkańscy na zesłaniu w Rosji i na emigracji po 1863 roku [w:] Epilog styczniowej insurekcji 1863 roku, red. E. Niebelski, Lublin.
• Rederowa D., 1972, Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w latach 1831–1872, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Romejko A., 2002, Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, Toruń.
• Rostocki W., 1978, Działalność emigracyjna w Belgii i Anglii księdza Kazimierza Aleksandra Pułaskiego w świetle nowych źródeł, „Roczniki Humanistyczne”, t. XXVI, z. 2.
• Rostocki W., 1982, Jeszcze o próbach stworzenia legionu polskiego w Portugalii, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” [Lublin], Sectio F, vol. XXXVII.
• Sokołowska S., 1972, Młoda Polska. Z dziejów ugrupowań demokratycznych Wielkiej Emigracji, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Synowiec D., 1993, Działalność franciszkanów wśród Polonii duńskiej w latach 1907–1939, „W Nurcie Franciszkańskim” Kraków, nr 3.
• Śladkowski W., 1994, Wychodźstwa polskiego zarys dziejowy, Lublin.
• Tazbir J., 1977, Bracia Polscy na wygnaniu, Warszawa.
• Traczyński M, 1948, Działalność Misji Polskiej w Paryżu w latach 1842–1904, mps, Kraków.
• Wkład Polaków do kultury świata, 1976, red. M. Krąpiec i in., Lublin.
• Wróblewska E., 1978, Emigranci polistopadowi w Hiszpanii [w:] Rozprawy z dziejów XIX i XX wieku, red. S. Kalembka, Toruń.
• Zdunek W., 1982, Duszpasterstwo Polaków w Danii (1893–1978), „Studia Polonijne” Lublin, t. 5.
• Zieliński Z., 1981, Rola kard. Hlonda w organizowaniu duszpasterstwa emigracyjnego [w:] Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Z. Zieliński, S. Wilk, Lublin.
• Ziółek E.M., 2004, Duszpasterstwo w wojsku Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego i w powstaniu listopadowym [w:] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek, A. Barańska, W. Matwiejczyk, D. Nawrot, E.M. Ziółek, Lublin.
• Zmartwychwstańcy w dziejach Kościoła i narodu, 1990, red. Z. Zieliński, Katowice.
• Zwiercan A., 1979, Działalność franciszkanów wśród Polonii 1772–1976, „Studia Polonijne” Lublin, t. 3.
• Żurawski vel Grajewski R., 1999, Sprawa belgijska w działalności politycznej księcia Adama Jerzego Czartoryskiego wobec Wielkiej Brytanii (1831–1833), „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica” 65.
• Żurawski vel Grajewski R., 2016, Wielka Emigracja w Belgii (1831–1870) – wizerunek bez heroizmu, „Kwartalnik Historyczny”, R. CXXIII, z. 1.
• https://www.pmk-niemcy.eu/historia.html [dostęp 12.09.2018].