Wiersze jako scenariusze ćwiczeń językowych

• Authors: Ostasz Maria

Title variants

EN

Poem as a Scenario for Linguistic Exercises

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia funkcjonalizację teorii paidii jako metodę aksjologii wierszy mających wyraźną sprawność zabawową, ale i zarazem edukacyjną. Analizy pozwoliły stwierdzić, że większość pajdialnych wierszy logopedycznych stanowi wyliczeniowo-repetycyjny model, ponieważ po wielokrotnym wyliczeniowym opisie danego zjawiska lub roli następuje ich powtarzanie (repetycja) w celu utrwalenia. Odnosi się też wrażenie, że znaczna część takich tekstów stanowią sylabotoniki (trocheiczne, jambiczne lub amfibrachiczne) ze stałą średniówką, rymami żeńskimi, parzystymi, przybierające mnemotechniczne własności. Częstym tematem prezentowanym w takich wierszach są zasady dotyczące: alfabetu, gramatyki i ortografii, dawniej języka greckiego czy łaciny. Wspomagają one zapamiętywanie wiedzy abstrakcyjnej, służą na przykład do ćwiczeń poznania abecadła. Są najłatwiejsze do powtarzania i zapamiętania – przysłowiowo „wpadają w ucho”, a podstawowym środkiem poetyckim bywa w nich instrumentacja głoskowa. Część z wybranych wierszy Tuwima, Kerna, Sztaudyngera, Strzałkowskiej, Dębskiego, czy Edyk-Psut nie powstała z myślą ćwiczenia systemów mowy, lecz zabawy językowej (gramatyczno-leksykalnej), w której spontanicznie (niekoniecznie zamierzenie), takim ćwiczeniom służą. Niektóre mają jednak charakter metatekstowy czy metalogopedyczny, ponieważ wprowadzają pojęcie ćwiczeń, np. systemu fonetyczno-fonologicznego lub gramatycznego oraz podpowiadają sposoby ich realizacji.

EN

The article presents the theory of paedeia as a method of the axiology of poems having a distinctly playful character as well as an educational competence. The analyses have led to the conclusion that the majority of paedial speech therapy poems constitute the counting out model, because after a multiple of repetitious trials of a given phenomenon a permanent retention can take place. We are under the impression that most of such texts constitute sylabotonics (na: trochaic, iambic, or amphibrach) with a constant pause, feminine paedial rhymes, which take on mnemotechical properties. Frequent themes presented in such poems are the rules concerning the alphabet, grammar and orthography. They support to memorize abstract knowledge or serve, for example, to practice learning the alphabet, and so they are the easiest to repeat and remember – being “catch words” – and the figures of sound are mostly their essential poetic means. Part of the selected poems by Tuwim, Kern, Sztaudynger, Strzałkowska, Dębski, Budkiewicz, or Edyk-Psut, have not begun with a thought of practicing the systems of speech but were formed as a linguistic play (grammaticallexical), in which they serve such exercise spontaneously and not necessarily intentionally. Some of them, however, have a meta-textual or speech therapeutic element because they introduce the notion of exercise, e.g. of the phonetic-phonological or grammatical systems, and ways of their realization.

Keywords

PL

logopedyczny wiersz pajdialny; lingwistyka stosowana; kompetencja lingwistyczna; kompetencja kulturowa

EN

speech therapy paedeian poem; applied linguistics; linguistic competence; cultural competence

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2017
• Volume: 46
• Pages: 73-90

Dates

published

2020-08-27

Contributors

author

Ostasz Maria

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Instytut Filologii Polskiej

References

• Bettelheim B., 1985, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. z jęz. ang. D. Danek, Warszawa, s. 47–52.
• Butkiewicz U., 2006, Żaneta i żorżeta, [w:] Mówka sówki do mrówki i innych bajek prawie pół stówki, Warszawa, s. 12–13.
• Caillois R., 1997, Gry i ludzie, przeł. z jęz. franc. A. Tatarkiewicz, M. Żurowska, Warszawa, s. 169.
• Dębski Ł., 2013, Szereg literek bez usterek czyli alfabetociekawostki, Poznań, s. 5.
• Eco U., 2003, O literaturze, przeł. z jęz. ang. J. Ugniewska i A. Wasilewska, Warszawa, s. 239.
• Edyk-Psut A., 2015, Śnieg, [w:] Wierszyki na pogodę i niepogodę, Warszawa, s. 59.
• Engelking A., 1993, Jak rozumieć słowa magia? Potoczna definicja językowa wobec definicji leksykograficznych i naukowych, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński i R. Tokarski, Lublin, s. 373–377.
• Grabias S., 2012, O ostrość refleksji naukowej. Przedmiot logopedii i procedury logopedycznego postępowania, [w:] Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk, s. 60.
• Grabias S., 2001, red., Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, Lublin, 39–40.
• Grabias S., 2012, Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologia zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin, s. 15, 58.
• Grucza, F., 1983, Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana, Warszawa, s. 42–43.
• Huizinga J., 1985, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przeł. z jęz. niem. M. Kurecka i W. Wirpsza, Warszawa.
• Kern, L. J., 1972, Żuczek, [w:] Wiersze dla dzieci, Warszawa, s. 2.
• Ługowska J., 1992, Opowieści o strachach, strzygach czarownicach jako przykład tekstów o intencji wzbudzania lęku, [w:] Typy tekstów. Zbiór studiów, Warszawa, s. 37–46.
• Michalik M., 2015, Transdyscyplinarność logopedii – między metodologiczną koniecznością a teoretyczną utopią, [w:] Metodologia badań logopedycznych z perspektywy teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk, s. 24.
• Ostasz M., Michalik M., 2016, Logopedyczny wiersz pajdialny, Kraków, s. 137.
• Ostasz M., 2008, Mimicry, alea, ilinx i agon in Polish Children’s Literature and Culture, „The Jornal of Children’s Literature Studies” London–Shenstone, Lichfild, Staffordshire, Volume 5, issue 2.
• Ostasz M., 2008, Od Konopnickiej do Kerna. Studium wiersza pajdialnego, Kraków, s. 35–38.
• Sztaudynger J., 2004, Entyliczki-pentliczki, [w:] Zwrotki dla Dorotki, Kraków, s. 1–2.
• Strzałkowska M., 2004, Mowa polska, [w:] Gimnastyka dla języka (i Polaka i Anglika), Poznań, s. 4–5.
• Strzałkowska M., 2006, Żaba, [w:] Wierszyki łamiące języki, Poznań, s. 29.
• Strzałkowska M., 2004, Wacuś Stokrotka, czyli przypadki przodka, [w:] Gimnastyka dla języka (i Polaka, i Anglika), Poznań, s. 10.
• Surowiec K., 1984, Magiczność codzienna (W. Chotomska), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie”, Rzeszów, z. 16.
• Tuwim J., 2002, Adecadło [w:] Tuwim dzieciom, Warszawa, s. 2.
• Tuwim J., 1938, Lokomotywa. Rzepka. Ptasie radio, Warszawa, s. 3.

Notes

PL

Artykuł stanowi przeredagowany fragment opracowanych przeze mnie partii dwuautorskiej monografii pt. Logopedyczny wiersz pajdialny, napisanej wespół z Mirosławem Michalikiem, wydanej w 2016 r. przez Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.