Szlachcic mieszczaninem? Zmiany społeczne na przykładzie wybranych bohaterów XIX-wiecznych powieści realistycznych. Przypadek niemiecki i polski

• Authors: Borys Cymbrowski

Title variants

EN

The Gentleman Bourgeois? Social Changes on the Example of Selected Characters of Nineteenth-Century Realistic Novels: A German and a Polish Case

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł jest próbą analizy dwóch wybranych postaci powieściowych: barona Rothsattela z Soll und Haben Gustava Freytaga i Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, uwikłanych w działanie kapitalizmu – jeden we wschodniej części ówczesnych Prus, drugi zaś w warunkach Królestwa Kongresowego. Obie powieści opowiadają o różnicach stanowych, konieczności rezygnacji (przynajmniej częściowej) z dotychczasowego stylu życia, a ich dwaj bohaterowie łączą w sobie cechy szlacheckie i mieszczańskie i – co bardzo ciekawe – w obydwu przypadkach można zastanawiać się nad proporcjami „szlachcica” i „mieszczanina” w ich osobach. Idea analizy postaci literackich pod kątem ich położenia pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem została zainspirowana lekturą prac Norberta Eliasa, przede wszystkim zaś jego Die höfische Gesellschaft („Społeczeństwa dworskiego”) .

EN

The article is an attempt to analyze two selected novel characters: baron Rothsattel from Soll und Haben (“Debit and Credit”) by Gustav Freytag and Stanisław Wokulski from Lalka (“The Doll”) by Bolesław Prus, entangled in the workings of capitalism — the one in the eastern part of the then Prussia, and the other in the conditions of the Kingdom of Poland as part of the Russian Empire. Both novels discuss status and class differences, the necessity of resignation (at least partially) from the current lifestyle, as their respective characters combine “gentleman” and “bourgeois” traits and — what is very interesting — in both cases one may wonder about the proportions of a “gentleman” and a “bourgeois” in them. The idea of analyzing literary characters in terms of their position between nobility and bourgeoisie was inspired by reading the works of Norbert Elias, especially Die höfische Gesellschaft (“The Court Society”).

Keywords

PL

XIX wiek; powieść realistyczna; bohater literacki; szlachta; mieszczaństwo; szlachcic; mieszczanin; kapitalizm

EN

19th century; realistic novel; literary character; nobility; bourgeoisie; gentleman (nobleman); bourgeois (burgher); capitalism

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Nauk Społecznych
• Year: 2017
• Volume: 9(45)
• Issue: 4
• Pages: 187-209

Contributors

author

Borys Cymbrowski

• Uniwersytet Opolski

References

• Anderson P., Lineages of the Absolutist State, London: Verso 1974.
• Beauvois D., Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim, 1863-1914, tłum. K. Rutkowski, Sejny: Pogranicze 1996.
• Berman M., Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu. Rzecz o doświadczaniu nowoczesności, tłum. M. Szuster, Kraków: Universitas 2006.
• Chałasiński J., Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej, Warszawa: Świat Książki 1997.
• Cymbrowski B., Walka klas w społeczeństwie dworskim, „Kultura i Społeczeństwo” 59 (2015), nr 1, s. 71-91.
• Dumas, Aleksander, Trzej muszkieterowie, tłum. J. i K. Błońscy, Kraków: Znak 2014.
• Elias Norbert, Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie, Frankfurt am Main: suhrkamp taschenbuch verlag 2002.
• Elias Norbert, O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, tłum. T. Zabłudowski i K. Markiewicz, Warszawa: Wyd. W.A.B. 2011.
• Elias N., Rozważania o Niemcach. Zmagania o władzę a habitus narodowy i jego przemiany w XIX i XX wieku, tłum. R. Dziergwa, J. Kałążny, I. Sellmer, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1996.
• Freytag G., Soll und Haben. Ein Roman in sechs Büchern. Vollständige Ausgabe, Berlin: Schreitersche Verlagsbuchhandlung 1926.
• Goldmann L., Wzajemne uwarunkowania między społeczeństwem przemysłowym a nowymi formami twórczości literackiej, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej, Uniwersytet Warszawski. Tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/ goldmann03.pdf (dostęp: 10.01.2017).
• Habermas, J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.
• Hegel G. W. F., Wykłady o estetyce, t. III, tłum. J. Grabowski i A. Landman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967.
• Inglot M., Obraz idealnej miłości w „Lalce” Bolesława Prusa, (Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie XVI), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1974.
• Jameson F., Zakochany biznesmen, „Teksty Drugie” 2010, t. 1-2 (121-122), s. 267-277.
• Käsler D., Weber. Życie i dzieło, tłum. S. Lisiecka, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010.
• Krasnodębski Z., M. Weber, Warszawa: Wiedza Powszechna 1999.
• Kulczycka-Saloni J., Dwie powieści kupieckie: Au bonheur des dames Emila Zoli i Lalka Bolesława Prusa, „Przegląd Humanistyczny” 1963, nr 1, s. 45-60.
• Lepenies, W., Trzy kultury. Socjologia między literaturą a nauką, tłum. Krystyna Krzemieniowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1997.
• Lukács G., Powieść jako mieszczańska epopeja, tłum. A. Wołodźko, w: W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagranicznych, t. II: Zagadnienia i interpretacje, red. A. Mencwel, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, s. 364-399.
• Lukács G., Teoria powieści, tłum. J. Goślicki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968.
• Luksemburg R., Rozwój przemysłu w Polsce, przeł. J. Chlebowczyk, Warszawa: Książka i Wiedza 1957.
• Markiewicz H., Co się stało z Lalką?, w: tenże, Przygody dzieł literackich, Gdańsk: Słowo/ Obraz. Terytoria, 2004, s. 117-158.
• Marks K., Engels F., Manifest Partii Komunistycznej, oprac. T. Zabłudowski, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski) 2007 (tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/marks-engels01.pdf; dostęp: 10.01. 2017).
• Milenkowicz Ł., Literacka koegzystencja asynchronizmów. Wokół Lalki Bolesława Prusa, w: Ekonomie w literaturze i kulturze, red. B. Cymbrowski i P. Tomczok, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2017, s. 11-26.
• Moretti F., The Bourgeois: Between History and Literature, London–New York: Verso 2013.
• Szcześniak J., Kolonizacja niemiecka w publicystyce i twórczości literackiej Bolesława Prusa, w: Z tradycji idei niepodległościowych w literaturze polskiej XIX i XX w., red. E. Łoch, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1986, s. 113-125.
• Urfé H. d’, Astrea, tłum. J. Arnold, Warszawa: Czytelnik 1978.
• Weber M., Państwo narodowe a narodowa polityka gospodarcza. Akademicki wykład inauguracyjny, tłum. A. Kopacki, w: M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, przedmowa, wstęp i oprac. Z. Krasnodębski, tłum. A. Kopacki, P. Dybel, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Znak – Fundacja im. Stefana Batorego 1998.

Identifiers

DOI

10.18290/rns.2017.9.4-10