„Reżimy prawdy” i „reżimy fikcji” – Foucault o związkach sztuki z nauką

• Authors: Paweł Bytniewski

Title variants

EN

“Regimes of Truth” and “Regimes of Fiction.” Foucault on Relation Between Art and Science

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

O filozofach Michel Foucault powiedział kiedyś, że są ich dwa rodzaje: tacy, „którzy jak Heidegger, otwierają nowe drogi myślenia” i tacy, „którzy odgrywają rolę archeologów, badają przestrzeń, w której rozwija się myśl, warunki owej myśli, sposób jej ustanawiania”. Zamierzam podążyć śladami Foucaulta, mniemając, że nie jest to wcale szeroki i do końca dobrze rozpoznany trakt. Zwracam się ku problematyce relacji między wiedzą a sztukami pięknymi, podejmowanej przez niego wielokrotnie, która jednak nie znalazła osobnego opracowania w napisanych przez niego tekstach. O ile wiedzę chciał ujmować Foucault w wielkich historycznych formacjach zwanych przez niego epistemami lub dyskursami, to w spojrzeniu na malarstwo czy literaturę kierował się ku konkretnym dziełom. Jednak pomimo różnic w ujęciach – co chciałbym pokazać – poglądy na wiedzę i sztukę cementuje u Foucaulta silny związek spójnego myślenia o dziejach nowożytnej kultury Zachodu. Wedle Foucaulta potencjał krytyczny zawarty w literaturze i malarstwie ma sens epistemologiczny, a nie estetyczny. To sztuka pełni krytyczne funkcje wobec wiedzy. Najważniejsze w sposobie myślenia Foucaulta jest jednak to, że owa krytyczna wobec wiedzy rola, jaką biorą na siebie malarstwo i literatura, ukazywana jest przez niego w sposób, który jest integralną częścią jego pojmowania historii wiedzy. Gdy ukazuje ona nieciągłość przemian nauk o człowieku i gdy wedle archeologicznych rozpoznań bieg ich historii nieodwracalnie anuluje prawdy wcześniej im przysługujące, to właśnie literatura i malarstwo sankcjonują zmianę i zapowiadają nowe formy poznania.

EN

Foucault once said that, “we can envisage two kinds of philosopher: the kind who opens up new avenues of thought, such as Heidegger, and the kind who in a sense plays the role of an archeologist, studying the space in which thought unfolds, as well as the conditions of that thought, its mode of constitution.” I am going to follow in Foucault’s footsteps, supposing that this highroad is in no sense wide and well recognized. I turn to the issues which Foucault has explored time and again, but which have no strict elaboration in his oeuvres. The idea is as follows: what is the relation between knowledge and beaux arts? While Foucault wanted to show knowledge in great historical formations called epistemaï or discourses, he directed his gaze to the fine art in specific, individual mode. Yet, despite differences in the ways these have been approached—what I want to show—Foucault’s view on relation between knowledge and fine arts is strongly linked by consistent thinking about the history of modern Western culture. According to him, the potential of literature and painting is epistemological, not esthetical. Actually, the art serves as a critique of knowledge. But, the most important in Foucault’s thinking is that this critical role, which literature and painting undertake, is depicted in the manner which is an integral part of the Foucauldian understanding of the history of knowledge. When this history shows discontinuity of changes of human sciences, when under archeological diagnosis their history nullifies truths, it is the literature and painting that have power to sanction change and to announce new forms of cognition.

Keywords

PL

Michel Foucault; episteme; Las Meninas; Don Kichot; reżimy prawdy; reżimy fikcji

EN

Michel Foucault; Episteme; Las Meninas; Don Quixote; Regimes of Truth; Regimes of Fiction

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2016
• Volume: 12
• Issue: 1
• Pages: 62-75

Contributors

author

Paweł Bytniewski

• Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Bernauer James W. (1990) Michel Foucault’s Force of Flight. Toward an Ethics for Thought. New York: Humanity Books.
• Eribon Didier (2005) Michel Foucault. Biografia. Przełożył Jacek Levin. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Foucault Michel (1977) Archeologia wiedzy. Przełożył Andrzej Siemek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Foucault Michel (1980) The Confession of the Flesh [w:] Colin Gordon, ed., Power/Knowledge. Selected Interviews and Other Writings 1972–1977. New York: Pantheon Books, s. 194–228.
• Foucault Michel (1991) The History of Sexuality, Volume II. London: Penguin Books.
• Foucault Michel (1993) Dream, Imagination, Existence [w:] Keith Hoeller, ed., Dream and Existence. New Jersey: Humanity Press, s. 9–128.
• Foucault Michel (1994) Dits et écrits II (1970–1975). Paris: Gallimard.
• Foucault Michel (1999) Zaplecza fabuły [w:] tenże, Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura. Wybór i opracowanie Tadeusz Komedant. Przełożył Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant i in.. Warszawa: Fundacja Aletheia, s. 163–171.
• Foucault Michel (2006) Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Przełożył Tadeusz Komendant. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Foucault Michel (2013) Kim jest filozof? [w:] Bartłomiej Błesznowski, Kajetan Maria Jaksender, Krzysztof Matuszewski, red., Kim pan jest, profesorze Foucault? Debaty, rozmowy, polemiki. Wybór i tłumaczenie Kajetan Maria Jaksender. Kraków: Libron i Eperons-Ostrogi, s. 201–202.
• Macey David (1993) The Lives of Michel Foucault. A Biography. New York: Vintage Books.
• Porter Martin (2005) Windows of the Soul. Physiognomy in European Culture 1470–1780. Oxford: Clarendon Press.
• Searle John Rogers (2006) Las Meninas i paradoksy malarskiego przedstawienia [w:] Andrzej Witko, red., Tajemnica Las Meninas. Antologia tekstów. Kraków: Wydawnictwo AA, s. 137–164.