Johna Locke’a koncepcja tolerancji jako reakcja na zasadę „cuius regio, eius religio”

• Authors: Antoni Szwed

Title variants

EN

John Locke’s Concept of Tolerance as a Reaction to the Principle “cuius regio, eius religio”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest prezentacja i ocena argumentacji na rzecz potrzeby tolerancji religijnej, jaką znajdujemy w Liście o tolerancji Johna Locke’a (1632-1704). Pojęcie tolerancji zostało wypracowane przez angielskiego filozofa w odniesieniu do politycznej zasady cuius regio, eius religio („czyja władza, tego religia”), sformułowanej expressis verbis na Zjeździe w Augsburgu w 1555 r., ale znacznie wcześniej zastosowanej w Anglii za rządów króla Henryka VIII. Locke pokazał, że podporządkowanie religii bieżącej polityce było fatalnym błędem politycznym. W latach 1530-1689 spowodowało to państwowy terror, wrzenie społeczne i wyraźna deprecjację religii chrześcijańskiej. Król stał się najwyższym zwierzchnikiem Kościoła w Anglii, decydował o formach kultu i o dogmatycznym kształcie oficjalnej religii. Rządy oparte na zasadzie cuius regio, eius religio z definicji były nietolerancyjne wobec „niepaństwowych” grup wyznaniowych. Ich przekonania religijne były spychane do sfery życia prywatnego, pozostając z punktu widzenia prawa nielegalnymi. Przeciwnicy władzy królewskiej byli wykluczani ze sfery publicznej, więzieni, a nawet skazywani na karę śmierci. John Locke był pierwszym europejskim myślicielem, który do końca pojął istotę tego skrajnie niebezpiecznego i politycznie kosztownego błędu, popełnionego przez króla Henryka VIII i jego następców. Wywołując swoimi tekstami szerokie dyskusje o potrzebie tolerancji, znacząco przyczynił się do politycznego, społecznego i religijnego pokoju w Anglii. Pierwotnym celem Johna Locke’a nie był projekt ogólnie akceptowanej tolerancji religijnej. Mimo pewnych sympatii dla socynian, angielski myśliciel nie miał skłonności irenistycznych. Nie chciał uczestniczyć w opracowywaniu międzyreligijnego teologicznego minimum, możliwego do zaakceptowania przez wszystkie strony religijnego sporu. Locke jako filozof polityki odpowiedział na potrzebę swoich czasów. Głównym problemem było wyjście Anglii ze stanu permanentnego wrzenia, krwawych konfliktów i ciągłych ideologicznych dysput, powodujących wzrost nienawiści religijnych i politycznych, i zaprowadzenie trwałego pokoju społecznego. Jego koncepcja tolerancji miała przede wszystkim znaczenie historyczne, ale do pewnego stopnia przyczyniła się także do rozwoju europejskiej demokracji.

EN

As the aim of this article is to demonstrate and assess of argumentation value for the tolerance, we can find in The Letter on Tolerance, written by John Locke (1632–1704). His concept of tolerance was the answer to the political principle cuius regio, eius religio, for the first time verbally formulated in Germany (Augsburg, 1555), but much earlier applied in England during the reign of Henry VIII. Beyond all doubt Locke proved that religion subordination to the current politics was a fatal political error. In the 1530–1689 years it caused political terror, social turmoil and considerable depreciation of Christian religion. A king was a Supreme Governor of Church of England and in practice decided on dogmatic shape of official religion. Governments based on the principle cuius regio, eius religio were intolerant by definition towards “non stated-owned” confessional communities. Their religious beliefs were driven back to the illegal private life. Royal opponents were excluded from the public sphere, imprisoned and even executed. John Locke was the first European thinker, who thoroughly understood this extremely expensive political error, committed by the king Henry VIII and his successors, and by his writings provoked comprehensive discussions, which to a considerable degree led to the political, social and religious peace in England. As a primordial aim for John Locke was not to make a project of generally accepted religious tolerance. In spite of some sympathy to Socinian writers, English thinker had no irenistic inclinations, in order to participate in creation of inter-religious theological minimum, possible to accept by all sides. Locke, as a philosopher of politics responded to the needs of his times. The main problem was how to get England out from a state of permanent turmoil, bloody conflicts and continuous ideological discussions, bringing out growing religious and political hate, and to lead to stable social peace. His concept of tolerance had first and foremost historical meaning and to some degree contributed to the development of European democracy.

Keywords

PL

tolerancja; konflikty religijne i polityczne; Reformacja protestancka; podporządkowanie religii polityce

EN

tolerance; political and religious conflicts; Protestant Reformation; religion subordination to politics

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2014
• Volume: 62
• Issue: 4
• Pages: 65-85

Contributors

author

Antoni Szwed

• Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

References

• Cragg G.R.: From Puritanism to the Age of Reason, Cambridge: Cambridge University Press 1966.
• Legutko R.: Tolerancja. Rzecz o surowym państwie, prawie natury, miłości i sumieniu, Kraków: Znak 1998.
• Lloyd-Jones M.D.: The Puritans. Their Origins and Successors, Edinburgh: Banner of Truth Trust 1987.
• Locke J.: List o tolerancji, przeł. L. Joachimowicz, Warszawa: PWN 1963.
• McGrath A.E.: Reformation Thought: An Introduction, Oxford: Wiley-Blackwell 2012.
• Ó Siochrú M.: God’s Executioner: Oliver Cromwell and the Conquest of Ireland, London: Faber & Faber 2008.
• Parker S.: Discourse of Ecclesiastical Polity, London 1669.
• Parker S.: History of His Own Time, London 1727.
• Sina M.: L’avvento della ragione. «Reason» e «Above Reason» dal razionalismo teologico inglese al deismo, Milano: Vita e Pensiero 1976.

Identifiers

ISSN

0035-7685