Kreatywne a schematyczne operowanie wiedzą na przykładzie definicji kognitywnej

• Authors: Jęczeń Urszula

Title variants

EN

Creative and Conventional Use of Knowledge Exemplified by a Cognitive Definition

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Głównym celem niniejszego artykułu jest pokazanie miejsca definicji kognitywnej w opisie poznawczych i językowych możliwości dzieci w starszym wieku szkolnym (15–18 lat) w normie intelektualnej oraz z diagnozą niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim. W artykule odwołano się do metodologii kognitywnej, ponieważ – zdaniem autorki – wzajemne relacje między procesami poznawczymi a językiem kognitywiści akcentują w sposób szczególny. W artykule zwrócono uwagę na najważniejsze przyczyny powodujące problemy w konceptualizacji struktur pojęciowych w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie, takie jak: zaburzony rozwój procesów poznawczych, ubogi zasób doświadczeń i interakcji społecznych, brak oryginalności skojarzeń i znikomy wpływ wyobraźni. Podobieństwa i różnice w sposobach tworzenia definicji zostały pokazane na przykładzie wyrazu „deszcz”.

EN

The main goal of the present article is to show the place of cognitive definition in the description of the cognitive and linguistic abilities of older schoolchildren (aged 15–18) both intellectually normal and diagnosed with a mild intellectual disability. The article refers to the cognitive methodology because – the author believes – mutual relationships between cognitive processes and language are emphasized by cognitivists in a special way. The study highlights the important causes of problems in the conceptualization of conceptual structures in the group of intellectually disabled persons, such as: the disturbed development of cognitive processes, very limited amount of experiences and social interactions, lack of originality of associations and negligible influence of imagination. Similarities and differences in different ways of creating definitions were shown using the example of the word deszcz (rain).

Keywords

PL

niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim; definicja kognitywna; twórcze i schematyczne operowanie wiedzą

EN

mild intellectual disability; cognitive definition; creative and conventional use of knowledge

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2019
• Volume: 48
• Issue: 1
• Pages: 63-77

Dates

published

2020-08-30

Contributors

author

Jęczeń Urszula

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Katedra Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

References

• Apresjan J., 1972, Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej, [w:] Semantyka i słownik, red. A. Wierzbicka, Wrocław, s. 39−75.
• Bartmiński J., 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 169−183.
• Bartmiński J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 109–127.
• Blank M., Franklin E., 1980, Dialogue with Preschoolers: A Cognitively-Based System of Assessment, „Applied Psycholinguistics”, 1 (2), s. 127–50. https://doi.org/10.1017/S0142716400000801
• Boniecka B., 2001, Definicje i eksplikacje dziecięce, [w:] Zaburzenia mowy. Mowa. Teoria. Praktyka, red. S. Grabias, Lublin, s. 159–174.
• Boniecka B., 2010, Dziecięce wyobrażenie świata. Zbiór studiów, Lublin.
• Borowiec H., 2014, Dziecięce rozumienie świata (studium lingwistyczne), Lublin.
• Bowerman M., 1973, Early Syntactic Development. A Cross-Linguistic Study with Special Reference to Finnish, Cambridge at the University Press.
• Buchowski M., Burszta W.J., 1993, Antropologia kognitywna: charakterystyka orientacji, [w:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna, wybór i red. M. Buchowski. Warszawa, s. 9−30.
• Chlewiński Z., 1999, Umysł, dynamiczna organizacja pojęć. Analiza psychologiczna, Warszawa.
• Filar D., 2013, Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Filar D., Głaz A., 2016, Język a struktury wiedzy w umyśle, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 72, s. 191−210.
• Filar D., 2016, Konwencja i kreacja a organizacja wiedzy w języku, [w:] Konwencja i kreacja w języku, literaturze i narracji historycznej, red. M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec, Lublin, s. 45–59.
• Gałkowski T., 1979, Dzieci specjalnej troski, Warszawa.
• Gąsiorek K., 1991, Abstrakta w rozwoju języka dzieci i młodzieży, Kraków.
• Górecka-Mostowicz B., 2005, Co dzieci wiedzą o emocjach, Kraków.
• Grabias S., 1997, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
• Grabias S., 2019, Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, wyd. IV, Lublin.
• Hrycyna E., 2017, Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej. Problemy teoretyczne, „Logopedia Silesiana”, 6, s. 73−88.
• Jęczeń U., 2018, Sposoby organizacji wiedzy w języku. Przyczynek do diagnozy logopedycznej, „Logopedia”, 47-2, s. 83–100.
• Jęczeń U., 2019, Definicja kognitywna w diagnozie logopedycznej dzieci w normie oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie, „Prace Językoznawcze” 2019, XXI/4, s. 77–95.
• Kaczorowska-Bray K., 2017, Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim, Gdańsk.
• Kępa-Figura D., 2001, Kategoryzacja w komunikacji językowej na przykładzie leksemu PTAK, Lublin.
• Kielar-Turska M., 1989, Umysłowa reprezentacja świata dziesięciolatka na przykładzie analizy znaczenia słowa „mądrość”, [w:] Studia z psychologii rozwojowej i psycholingwistyki, red. M. Smoczyńska, Kraków.
• Kopka S., 2002, „Rzuca” - co, czemu, kto, kogo?, Kraków.
• Korżyk K., 1992, Gramatyka kognitywna a nauczanie języka obcego, [w:] Nauczanie języka polskiego jako ojczystego, etnicznego i obcego, red. I. Nowakowska-Kempna, Wrocław.
• Krzemińska D., 2012, Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną, Gdańsk.
• Lakoff G., Johnson M., 1988, oryg. 1980, Metafory w naszym życiu, przeł. T. Krzeszowski, Warszawa.
• Langacker R., 1991, Concept, Image and Symbol. The Cognitive Basis of Grammar, New York-Berlin.
• Libura A., 2000, Wyobraźnia w języku. Leksykalne korelaty schematów wyobrażeniowych CENTRYM – PRYFERIE i SIŁY, Wrocław.
• Maciejewska A., 2015, Analogia w języku i w tekście. Teoria „grup proporcjonalnych relacji” w badaniach nad kompetencją językową uczniów i studentów, Siedlce.
• Maurer A., 1988, Terapia trudności w nauce czytania i pisania u dzieci upośledzonych umysłowo, Kraków.
• Michalik M., 2001, Definicja językowo-kulturowa jako sposób diagnozy kompetencji lingwistycznej uczniów szkół specjalnych, „Poradnik Językowy”, nr 5, s. 17–27.
• Michalik M., 2006, Diagnozowanie kompetencji lingwistycznej ucznia szkoły specjalnej. Ujęcie lingwoedukacyjne, Kraków.
• Nelson K., 1974, Concept, Word, and Sentence: Interrelations in Acquisition and Development, „Psychological Review”, 81 (4), 267–285, https://doi.org/10.1037/h0036592
• Niesporek-Szamburska B., 2004, Językowy obraz pór roku i tradycji kulturowych w twórczości dzieci, Katowice.
• Nowakowska-Kempna I., 1993, Definiowanie znaczenia wyrażeń w kognitywizmie. Wybrane zagadnienia, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 161−180.
• Nowakowska-Kempna I., 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa.
• Obuchowska I. (red.), 2005, Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Praca zbiorowa, Warszawa.
• Ożdżyński J. (red.), 1995, Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, Kraków.
• Paivio A., 1986, Mental representations: dual coding approach, New York.
• Panasiuk J., 2018, Neurobiologiczne mechanizmy zachowań emocjonalnych i wolicjonalnych a strategie terapii logopedycznej, „Logopedia”, t. 47-2, s. 101–121.
• Pawelec A., 2008, Mentalizm w badaniach nad językiem, [w:] Metodologie językoznawcze. Współczesne teorie i kontrowersje, red. P. Stelmaszczyk, Kraków, s. 105−119.
• Piaget J., 1932, Jak dziecko sobie świat przedstawia, Lwów.
• Piaget J., 1966, Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa.
• Plucińska A., 1995, Językowy portret „deszczu” w wypowiedziach dzieci i młodzieży, [w:] Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, red. J. Ożdżyński, Kraków, s. 127–137.
• Pluta-Wojciechowska D., 2011, Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, Kraków.
• Pluta-Wojciechowska D., 2015, O badaniach logopedycznych. Refleksje naukowca i praktyka, [w:] Metodologia badań logopedycznych z perspektywy teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 47–55.
• Przetacznikowa M., 1994, Od słowa do dyskursu. Studia nad mową dziecka, Warszawa.
• Rumelhrt D. E., 2007, Schematy – cegiełki poznania, [w:] Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku, red. Z. Chlewiński, Gdańsk, s. 431–455.
• Tabakowska E., 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków.
• Tarkowski Z., 2005, Zaburzenia mowy dzieci upośledzonych umysłowo, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole, s. 489–495.
• Taylor J.R., 2002/2007, Gramatyka kognitywna, przeł. M. Buchta, Ł. Wiraszka, red. nauk. E. Tabakowska, Kraków (oryg. Cognitive Grammar, Oxford).
• Tokarski R., 2004, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Tokarski R., 2014, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin.
• Trzebiński J., 1981, Twórczość a struktura pojęć, Warszawa.
• Rakowska A., 2003, Język, komunikacja, niepełnosprawność. Wybrane zagadnienia, Kraków.
• Rosch E., 1978, Principles of Categorization, [w:] Cognition and Catgorization, red. E. Rosch, B. Lloyd, Hillsdal, s. 27–48.
• Slobin I.D., 1980, oryg. 1971, Poznawcze przesłanki rozwoju gramatyki, [w:] Badania nad rozwojem języka dziecka, red. G. Shugar, M. Smoczyńska, Warszawa.
• Szadura J., 2017, Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin.
• Siwek S., 2006, Upośledzenie umysłowe, [w:] Neuropsychologia kliniczna dziecka, red. A. Borkowska, Ł. Domańska, Lublin, s. 31–88.
• Szuman S., 1968, Rozwój treści słownika dzieci. Zagadnienie i niektóre wyniki badań, [w:] O rozwoju języka i myślenia dziecka, red. S. Szuman, Warszawa, s. 19–93.
• Wacławska W., 2018, Zjawiska pogodowe w słowniku umysłowym młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie (nieopublikowana praca licencjacka napisana pod kierunkiem autorki artykułu).
• Wątorek A., 2014, Kompetencja językowa uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną, Gdańsk.
• Wysocka A., 2009, O miłości układanej ze słów. Obraz miłości erotycznej w polszczyźnie ogólnej oraz w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Anny Świerszczyńskiej i Haliny Poświatowskiej, Lublin.
• Wygotski L., 1978, Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, przeł. J. i E. Flesznerowie, Warszawa