Analiza funkcjonalności systemu kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce.

• Authors: Kuć Tomasz

Title variants

EN

Analysis of the control and supervision system over special services in Poland.

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule poruszono zagadnienia dotyczące systemu cywilnej i demokratycznej kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce. Model tego systemu jest oparty na nadzorze sprawowanym przez przedstawicieli władzy wykonawczej, który z kolei jest poddany kontroli parlamentarnej w zakresie kreowania oraz wdrażania prawa regulującego działalność tajnych służb. Istotna rola przypada również władzy sądowniczej, której przedstawiciele nadzorują stosowanie dyskrecjonalnych metod wykorzystywanych przez służby oraz sądzą ewentualne nadużycia popełniane przez ich funkcjonariuszy. Dopełnieniem systemu jest kontrola społeczna sprawowana za pośrednictwem mediów, które przez nagłaśnianie faktów wskazujących na jego braki i niedoskonałości wyrażają presję opinii publicznej na ośrodek władzy w celu wprowadzenia rozwiązań naprawczych. Autor wskazuje na obszary zagrożeń związane z funkcjonowaniem służb specjalnych w warunkach demokratycznego państwa prawnego i w nawiązaniu do nich podejmuje próbę oceny funkcjonalności i efektywności rozwiązań zastosowanych w organizacji systemu nadzorczo-kontrolnego.

EN

This paper discusses issues concerning the system of civil and democratic control and supervision of secret services in Poland. The model of the system is based on supervision conducted by the executive power, which in turn subjects to parliamentary control exercised by creating the law regarding secret service operations. The judiciary also performs an essential role in the system, as its representatives oversee the application of discretionary methods of the services and adjudicate upon possible abuses perpetrated by their officers. The system is complemented by social control exercised by means of mass media. Disclosure of deficiencies in its actual operation arouse public pressure upon the centre of power to implement corrective measures. The author points out risk areas regarding the operation of secret services under democratic law system and attempts to assess functionality and effectiveness of the solutions adopted in the area of the control-supervision system.

Keywords

PL

służby specjalne,; nadzór,; kontrola,; demokracja,; prawa i wolności obywatelskie.

EN

secret services,; supervision,; control,; democracy,; rights and civil liberties.

• Publisher: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Journal: Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Year: 2017
• Volume: 9
• Issue: 16
• Pages: 190-214

Dates

published

2017-03-15

Contributors

author

Kuć Tomasz

• doktorant w Instytucie Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach

References

• Bożek M., Nadzór Prezesa Rady Ministrów nad służbami specjalnymi i sposoby jego realizacji w świetle obowiązującego ustawodawstwa, „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 3, s. 9–40.
• Bożek M., Służby specjalne poza kontrolą Sejmu [online], http://lubczasopismo.salon24.pl/dziennikarzesledczy/post/322458, sluzby-specjalne-poza-kontrola-sejmu [dostęp: 12 III 2013].
• Czuchnowski W., Nowy rząd wyczyści specsłużby po PiS-ie, „Gazeta Wyborcza” [online] z 25 października 2007 r., http://wyborcza.pl/1,85996,4610377.html [dostęp: 13 III 2013].
• Czuchnowski W., Uhlig D., Dlaczego odszedł minister od służb?, „Gazeta Wyborcza” [online], z 16 I 2008 r.. http://wyborcza.pl/dziennikarze/1,96017,4840844.html [dostęp: 13 III 2013].
• Gawryszewski J., Służby specjalne w Republice Federalnej Niemiec, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2012, nr 6, s. 11–23.
• Grzegorowski Z., Instytucja „służby specjalne” a rzeczywistość funkcjonowania państwa polskiego, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość” 2010, t. 8, s. 45–64.
• Grzybowski M., Żebrowski A., Kontrola władzy ustawodawczej i wykonawczej nad służbami specjalnymi (zagadnienia podstawowe), Kraków 1999, Abrys.
• http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/page/prezydium_sejmu.
• Jaskiernia J., Bezpieczeństwo państwa a ochrona praw i wolności jednostki, w: Świat wobec współczesnych wyzwań i zagrożeń, J. Simonides (red.), Warszawa 2010, Scholar.
• Jaskiernia J., Demokratyczna kontrola nad służbami specjalnymi a problem ochrony praw i wolności jednostki, w: Współczesne wyzwania wobec praw człowieka w świetle polskiego prawa konstytucyjnego, Z. Kędzia, A. Rost (red.), Poznań 2009, Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kazimierczuk A., Siemiątkowski prawomocnie skazany w sprawie zatrzymania Modrzejewskiego, „Rzeczpospolita” [online] z 24 kwietnia 2013 r., http://beta.rp.pl/artykul/1003330-Siemiatkowski-prawomocnie-skazany-ws--zatrzymania-Modrzejewskiego.html [dostęp: 11 XII 2014].
• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483).
• Kontrola w Kancelarii Premiera: Wassermann i Kaczyński nie złamali prawa, „Gazeta Wyborcza” [online], z 26 czerwca 2008 r., http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5399898,Kontrola_w_Kancelarii_Premiera_Wasserman_i_Kaczynski.html [dostęp: 13 III 2013].
• Kucharski M., Rządowe organy konsultacyjno-doradcze, w: Instytucje bezpieczeństwa narodowego, M. Paździor, B. Szmulik (red.), Warszawa 2012, C.H. Beck.
• Kuć T., Konstytucyjne swobody obywatelskie wobec dyskrecjonalnych działań służb specjalnych, „Secretum” 2014, nr 1, s. 126–142.
• Minkina M., Problemy badań nad wywiadem, w: Współczesne bezpieczeństwo polityczne, S. Jaczyński, M. Kubiak, M. Minkina (red.), Warszawa–Siedlce 2012, Wydawnictwo UPH, s. 167–187.
• Minkina M., Służby specjalne a (i) prawa obywatelskie, w: Bezpieczeństwo i prawa człowieka w teoriach i praktyce społecznej początków XXI wieku, R. Rosa, R. Matysiuk (red.), Siedlce 2009, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, s. 287–306.
• Mróz A., Pajdała H., Komisja do Spraw Służb Specjalnych – uwagi na tle dotychczasowego funkcjonowania, „Przegląd Sejmowy” 2004, nr 5, s. 73–92.
• „Nie” dla Macierewicza w komisji ds. służb specjalnych [online], http://wiadomosci.onet.pl/kraj/nie-dla-macierewicza-w-komisji-ds-sluzb-specjalnyc,1,4213666,wiadomosc.html [dostęp: 12 III 2013].
• Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej – Regulamin Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, załącznik do obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 stycznia 2012 – Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2012 r. poz. 32).
• Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej – Regulamin Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, załącznik do uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. „Przedmiotowy zakres działania komisji sejmowych” (M.P. z 2012 r. poz. 32).
• Piątek K., NIK o nadzorze nad służbami specjalnymi, „Rzeczpospolita” [online], z 26 VIII 2014 r., http://www4.rp.pl/artykul/1135890-NIK-o-nadzorze-nad-sluzbami-specjalnymi.html [dostęp: 11 XII 2014].
• Pieja R., Przewodnik po cywilnych służbach specjalnych. Od UB do ABW, Mikołów 2011, Emerpress.
• Projekt ustawy z dnia… 2013 r. o Komisji Kontroli Służb Specjalnych [online], http://bip.msw.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnyc/2013/22523,Projektustawy-z-dnia-2013-r-o-Komisji-Kontroli-Sluzb-Specjalnych.html [dostęp: 11 XII 2014].
• Radziewicz P., Uprawnienia, środki działania oraz prawne podstawy funkcjonowania sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych, „Przegląd Legislacyjny” 2006, nr 2, s. 19–34.
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1997 r. w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra – członka Rady Ministrów Zbigniewa Siemiątkowskiego (Dz.U. z 1997 r. Nr 5 poz. 27).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra – Członka Rady Ministrów Mariusza Kamińskiego-Koordynatora Służb Specjalnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1921).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra – Członka Rady Ministrów Jacka Cichockiego w zakresie koordynacji służb specjalnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1276).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Jacka Cichockiego – Ministra Spraw Wewnętrznych – w zakresie koordynacji służb specjalnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 254 poz. 1524).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2006 r. w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra – członka Rady Ministrów – Koordynatora Służb Specjalnych Zbigniewa Wassermana (Dz.U. z 2006 r. Nr 141 poz. 998).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1997 r. w sprawie ustalenia szczegółowego zakresu działania Ministra – członka Rady Ministrów Janusza Pałubickiego (Dz.U. z 1997 r. Nr 136 poz. 924).
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Bartłomieja Sienkiewicza – Ministra Spraw Wewnętrznych – w zakresie koordynacji służb specjalnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 272).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu i zasad funkcjonowania Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz zakresu czynności sekretarza tego Kolegium (Dz.U. z 2002 r. Nr 103 poz. 929).
• Służby specjalne muszą być profesjonalne i apolityczne [online], http://www.kprm.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/sluzby-specjalne-musza-byc-profesjonalne-i-apolityczne.html [dostęp: 13 III 2013].
• Szymanek J., Organy parlamentarne właściwe w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego, w: Instytucje bezpieczeństwa narodowego, M. Paździor, B. Szmulik (red.), Warszawa 2012, C.H. Beck, s. 15–51.
• Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 1897).
• Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 543).
• Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 1167).
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. z 1990 r. Nr 30 poz. 180).
• Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r. poz. 392, ze zm.).
• Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej (Dz.U. z 1996 r. Nr 106 poz. 496, ze zm.).
• Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 1319).
• Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 740).
• Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 1318).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt K 45/02 (Dz.U. z 2004 r. Nr 109 poz. 1159).
• Zalewski S., Bezpieczeństwo polityczne państwa. Studium funkcjonalności instytucji, Siedlce 2010, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
• Zalewski S., Cywilna kontrola służb specjalnych w Polsce, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wydanie specjalne”, Warszawa 2010, s. 106–123.
• Zalewski S., Służby specjalne w państwie demokratycznym, wydanie II poszerzone i uaktualnione, Warszawa 2005, AON.
• Zalewski S., Służby specjalne. Programowanie, nadzór, koordynacja, Warszawa 2003, Wydawnictwo KPRM.
• Zubik M., Organizacja wewnętrzna Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2003, Wydawnictwo Sejmowe.
• Żebrowski A., Ewolucja polskich służb specjalnych. Wybrane obszary walki informacyjnej, Kraków 2005, Abrys.

Identifiers

ISSN

2080-1335