Recepcja grafik z cyklu maryjnego Gottfrieda Bernharda Göza w malarstwie monumentalnym kręgu lwowskiego w XVIII wieku

• Authors: Janina Dzik
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Inspirującą rolę dla malarstwa monumentalnego okresu rokoka w Rzeczypospolitej czasów saskich odegrał cykl graficzny dedykowany Matce Boskiej, określony jako Sub tuum praesidium confugimus, autorstwa Gottfrieda Bernharda Goza (1708-1774). Cykl grafik o charakterze dewocyj- nym wykonanych techniką punktową przedstawia dwanaście sygnowanych scen maryjnych: Niepokalane Poczęcie NMP, Narodziny Marii, Wstąpienie Marii do świątyni, Zaślubiny Marii i Józefa, Zwiastowanie NMP, Nawiedzenie Marii, Oczyszczenie Marii, a następnie wizerunków Matki Boskiej Bolesnej, Wniebowzięcie Marii. Kolejne sceny związane są z patronatem Marii - jako Królowej Różańca i Matki Boskiej Szkaplerznej, a wreszcie Jej orędownictwa. Ryciny, jak przyjmują badacze twórczości Goza, są świadectwem jego dojrzałego stylu, kształtującego się w latach 1737-1740, kiedy utworzył on „kompanię” wydawniczą wraz z braćmi Josephem Sebastianem i Johannem Baptistem Klauberami. Motywy występujące w serii wielokrotnie wykorzystywał w kompozycjach freskowych, np. na sklepieniu nawy kościoła dominikanek St. Stefan w Habsthal (1748; Górna Szwabia), w szkicu i malowidle Goza dla sanktuarium cystersów w Birnau (1748-1750). Motywy te znajdowały się również w w bawarskich sanktuariach maryjnych, jak np. Frauenchiemsee, Maria Mitleid Kapelle oraz Mater Dolorosa Kapelle, z malowidłami Balthasara Furtnera (1761), oraz w kościele w Niederaschau i w Klein Mariazell (1763-1765). Nawiązania do wspomnianej serii odnaleźć można też na terenie Słowenii - na sklepieniu Grajska kapela w Novo Celje (1758-1763). Grafiki te znane były w kręgu artystów lwowskich czynnych w XVIII wieku i posłużyły w charakterze wzoru dla licznych kompozycji figuralnych. Posługiwał się nimi przede wszystkim malarz lwowski Stanisław Stroiński (1719-1802) dla dekoracji m.in. wnętrza sanktuarium maryjnego Bernardynów w Leżajsku, w kościele Bernardynów pw. Ducha Świętego w Krystynopolu (1756-1759; obecnie Czerwonohrad, Ukraina) oraz w dekoracji kaplicy św. Anny kościoła Benedyktynek Trójcy Świętej w Przemyślu. Z cyklu rycin korzystał również malarz Gabriel Sławińskiego w dekoracji prezbiterium kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Żółkiewce oraz na sklepieniu kościoła Paulinów pw. św. Ludwika we Włodawie. Ryciny są znaczącymi dla polskiego malarstwa wzorami ze względu na styl, technikę i oryginalne ujęcie konwencjonalnego religijnego tematu.

EN

The graphic series dedicated to the Mother of God, defined as Sub tuum praesidium confugimus, by Gottfried Bernhard Göz (1708-1774) was an inspiration for the monumental painting of the Rococo period in Poland in the times of the Saxon kings. The series of engravings with a devotional character made by the stipple engraving technique presents twelve signed Marian scenes: the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary, the Birth of the Blessed Virgin Mary, the Presentation of Mary, the Marriage of Mary and Joseph, the Annunciation, the Visitation, the Purification, and then images of Our Lady of Sorrows, Assumption of Mary. The next scenes are connected with Mary’s patronage - as the Queen of the Rosary and with her intercession. The prints, as researchers of Göz’s work assume, prove his mature style that was shaped in the years 1737-1740, when he formed a publishing “company” together with the Klauber brothers, Joseph Sebastian and Johann Baptist. He used the motifs occurring in the series many times e.g. on the vault of the nave in the Dominican sisters St Stefan Church in Habsthal (1748; Upper Swabia), in the sketch and painting for the Cistercians Monastery in Birnau (1748-1750). These motifs were also found in Bavarian Marian sanctuaries, e.g. Frauenchiemsee, Maria Mitleid Kapelle and Mater Dolorosa Kapelle with paintings by Balthasar Furtner (1761) and in the church in Niederaschau and in Klein Mariazell (1763-1765). References to the series may also be found in the area of Slovenia - on the vault of Grajska kapela in Novo Celje (1758-1763). The prints were known to the circle of Lvov artists active in the 18th century and they were used as models for numerous figural compositions. First of all the Lvov painter Stanisław Stroiński (1719-1802) used them for the decorations, among others, of the interior of the Franciscan Marian sanctuary in Leżajsk, in the Franciscan Holy Spirit Church in Krystynopol (1756-1759 (now it is Chervonohrad in the Ukraine), and in the decoration of the St Anna Chapel in the Holy Trinity Benedictine Church in Przemyśl. The series of prints was also used by the painter Gabriel Sławiński in the decoration of the chancel in the St Lawrence Parish Church in Żółkiewka and on the vault of the Pauline St Louis Church in Włodawa. The engravings are a significant model for Polish painting because of their style, technique and an original approach to a conventional religious subject.

Keywords

PL

grafiki Gottfrieda Bernharda Göza; malarstwo monumentalne

EN

G. B. Göz’s engravings; monumental painting

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2015
• Volume: 63
• Issue: 4: Historia Sztuki
• Pages: 85-110

Contributors

author

Janina Dzik

References

• Bauer H., Büttner F., Rupprecht B. (red.), Corpus der barocken Deckenmalerei in Deutschland - Bayern: Landkreis Rosenheim, t. 12/ I i II, München 2007.
• Beissel S., Geschichte der Verehrung Marias im. 16. und. 17. Jahrhundert, Freiburg i. Br. 1910.
• Cevc A., Anton Jożef Lerhinger, Lubljana 2007.
• Daranowska-Łukaszewska J., Stroiński Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLIV, 2006/2007.
• Dzik J., Grafika dewocyjna braci Klauberów i jej recepcja w monumentalnym malarstwie polskim XVIII w., „Rocznik Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie”, 54 (2009).
• Dzik J., Idea gloryfikacji Marii w polichromii sklepienia kościoła bernardynów w Leżajsku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 71 (2009), z. 3.
• Dzik J., Ikonografia polichromii pobernardyńskiego kościoła Ducha Świętego w Krystynopolu, [w:] M. Wrześniak (red.), Homo creator et receptor atrium. Księga pamiątkowa ks. prof. Stanisławowi Kobielusowi ofiarowana, Warszawa 2010.
• Eich P., Empfängnis Mariae, unbefleckte, [w:] Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. V, München 1967.
• Frazik J., Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XVI do XVIII wieku na tle dziejów kościoła i jego wyposażenia, „Biuletyn Historii Sztuki”, 37 (1975).
• Frazik J., Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XVIII wieku, [w:] M. Dłutek, J. Kowalczyk (red.), Sztuka Przemyśla i ziemi przemyskiej. Zbiór studiów, Przemyśl-Warszawa 2004.
• GALANTE G.A., Guida sacra della citta di Napoli, Napoli 1872.
• Guldan E., Eva und Maria, Graz-Köln 1966.
• Hauk W., Thiede J., Bergl Johann Baptist Wenzel, [w:] Allgemeines Künstler-Lexikon, t. 57, München 2008.
• Hornung Z., Stanisław Stroiński (1719-1802), „Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 2 (1935), z. 5.
• Hornung Z., Uwagi w sprawie autorstwa polichromii ściennej kościoła oo. Franciszkanów w Przemyślu, Teka Konserwatorska. Polska południowo-wschodnia, t. II, Rzeszów 1985.
• Isphording E., Gottfried Bernhard Göz, 1708-1774. Ein Augsburger Historienmaler des Rokoko und seine Fresken, Weissenhorn 1997.
• Isphording E., Goez Gottfrired Bernhard, [w:] Allgemeines Künstler-Lexikon, t. 57, München 2008.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, opr. R. Brykowski i E. Rowińska, z. 8, Powiat krasnostawski, Warszawa 1964.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, Woj. lubelskie, z. 18, Pow. włodawski, opr. J. Rutkowska i E. Smulikowska, Warszawa 1975.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3 (seria nowa), Województwo rzeszowskie, z. 4, Leżajsk, Sokołów Małopolski i okolice, opr. E. Śnieżyńska-Stolotowa i F. Stolot, Warszawa 1989.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10 (seria nowa), Miasto Przemyśl, opr. J. Sito, cz. 1, Zespoły sakralne, opr. P. Krasny i J. Sito, Warszawa 2004.
• Krużel K., Motyka J., Francesco Bartolozzi. Ryciny ze zbiorów graficznych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Kraków 1995.
• Łobeski F., Opisy obrazów znajdujących się w kościołach miasta Lwowa, „Dodatek Tygodniowy do Gazety Lwowskiej”, 2 (1852).
• Ostrowski J.K., Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Śnieżnej, [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego, t. XIX, cz. 1, opr. Jakub Adamski [et al.], Kraków 2011.
• Poklewski J., Kościół i klasztor pobernardyński w Zamartem k. Chojnic, Teka Komisji Historii Sztuki 4 (1968) (Toruń).
• Schiller G., Ikonographie der christlichen Kunst, t. IV, 2, Gütersloh 1980.
• Sobieszczuk H., Malowidła ścienne w kościele popaulińskim we Włodawie, „Roczniki Humanistyczne” 6 (1957).
• Stoga A., Marceli Dobrzeniewski - zagadkowy malarz z Włodawy i Łęczeszyc, BHS 34 (1972).
• Stoga A., Quadratura w malarstwie polskim XVIII w. Malowidła na sklepieniach, BHS 42 (1980).
• Stoga A., Malarstwo ścienne na Warmii w XVIII w. i jego oddziaływanie, [w:] Sztuka 1. poł. XVIII wieku. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Rzeszów 1978, Warszawa 1981.
• Stoga A., Iluzjonistyczne sklepienie w kościele w Klesztowie, [w:] K. Majewski (red.), W kręgu badań nad sztuką polską. Studia z historii sztuki i kultury, Lublin 1983.
• Szyndlarewicz M., Gabriel Sławiński - malarz fresków i obrazów. Uwagi wstępne, [w:] A. Betlej, K. Brzezina, P. Oszczanowski (red.), Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, Wrocław 2011.
• Tominec R., Immaculata in arte slovenica, [w:] Virgo Immaculata. Acta Congresssus mariologici- -mariani Romae anno 1954 celebrati, vol. XV, Romae 1957.
• Wildmoser R., Gottfried Bernhard Göz als ausführender Kupferstecher: Untersuchung und Katalog der Werke, Augsburg 1984-85.
• Woeckel G., Goez Gottfrired Bernhard, [w:] Neue Deutsche Biographie, t. VI, Berlin 1964.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2015.63.4-4