Przemiany autorytetu ojca w rodzinie polskiej w XX wieku. Interpretacja z perspektywy historyczno-pedagogicznej

• Authors: ŚPICA Paweł

Title variants

EN

Changes in the Authority of the Father in the Polish Family in the Twentieth Century. The Interpretation from the Historical and Pedagogical Perspective

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Badania oscylujące wokół tematyki ojcostwa, w tym roli ojca w procesie wychowania dziecka, stanowią dziś obszar zainteresowań wielu badaczy. Tendencje te nie są bynajmniej przypadkowe, gdyż w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat pozycja, jaką dotąd mężczyźni zajmowali w rodzinach polskich, niejednokrotnie ulegała znaczącym przemianom, bądź/i – jak wskazywał Jerzy Witczak już w latach osiemdziesiątych XX wieku – stała się nie do końca określoną. Zachodzące zmiany doprowadziły bowiem do przewartościowania dotychczasowej roli ojców – w tradycyjnym modelu, sprowadzającej się do dbania o byt ekonomiczny i reprezentację rodziny na zewnątrz. O ile w pierwszej połowie XX wieku rola mężczyzny w familijnym stadle była ugruntowana, o tyle w drugiej połowie wieku, m.in. wskutek przemian cywilizacyjnych, jak i polityki społecznej ówczesnych władz (szczególnie zaś w dobie stalinizmu), autorytet ojcowski coraz częściej kwestionowano. W rezultacie tradycyjne metody, w oparciu o które autorytet ten był budowany, przestały się sprawdzać w praktyce wychowawczej. Coraz częściej też zaczęto zadawać pytania dotyczące znaczenia ojca w procesie wychowania dziecka. Przemiany życia rodzinnego w XX-wiecznej Polsce nie przebiegały jednak w sposób jednolity we wszystkich warstwach społecznych. Inną pozycję zajmowali ojcowie pochodzący ze wsi, inną zaś mężczyźni mieszkający w miastach i przyjmujący tzw.miejski styl życia. Nie ulega jednak wątpliwości, że tak w jednym, jak i w drugim środowisku – choć w różnym nasileniu – ojciec jako głowa rodziny stracił swoją dominującą pozycję. Aby zrozumieć, dlaczego tak się stało, warto omawianemu zjawisku przyjrzeć się z perspektywy historii społecznej, nie zapominając także o konsekwencjach przeobrażeń polityczno-gospodarczych, które tak w sposób bezpośredni, jak i pośredni wpłynęły na przemiany w obszarze życia rodzinnego w XX-wiecznej Polsce. Ukazanie kontekstu historycznego, jak i poglądów wybranych przedstawicieli myśli pedagogicznej, podejmujących się problematyki ojcostwa i autorytetu ojca w interesującym nas okresie, stanowi główną oś artykułu.

EN

Nowadays numerous researchers are interested in the subject area concerning fatherhood, including the father’s role in bringing up the child. It is not coincidental. In the last couple of years the position of men has significantly changed in Polish families. Jerzy Witczak has indicated that since the 1970s the role of man has not been thoroughly defined. The changes have led to the modification the roles of fathers, previously which were traditionally based on taking care of material needs and representing the family to the outside world. While in the first half of the twentieth century the role of man in family was clearly defined, in the second half of the twentieth century the father’s authority was increasingly contested. The reasons for this state of affairs lie in the transformations that took place in Polish culture and in socio-economic policy. Consequently traditional educational methods upon which parents used to build their authority ceased to be effective in the educational practise. Increasingly, researchers have begun to ask questions concerning the importance of father in the process of raising a child. However, the transformation of family life in the twentieth-century Poland did not proceed equally in all social classes. Fathers from the villages held different positions than men living in the cities. The latter group adopted the so-called urban lifestyle. There is no doubt, however, that in the first and second environment – although in varying degrees – the father as the head of the family has lost its dominant position. In order to understand why the old methods stopped working, we should look through the prism of social history and we should not forget about the consequences of political and economical transformations, which directly and indirectly influenced the transformations of Polish families in the twentieth century. The main aim of the article is to provide the historical context and the scholars’ viewpoints on pedagogical thought as well as to reveal the issues that are related to the concept of fatherhood and the authority of the father in the examined period.

Keywords

PL

autorytet ojca; ojcostwo; historia wychowania w rodzinie

EN

father’s authority; fatherhood; history of family upbringing

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe EDUsfera
• Journal: Wychowanie w Rodzinie
• Year: 2014
• Volume: X (2/2014)
• Pages: 329-349

Dates

published

2014

Contributors

author

ŚPICA Paweł

• Uniwersytet Gdański

References

• Biernat T., Kryzys autorytetu rodziny, [w:] A. Olubiński (red.), Autorytet czy potrzebny w procesie edukacji?, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 2012.
• Bross S., Miłość, małżeństwo, rodzina, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, Poznań1935.
• Broża-Grabowska P., Szymańska I., Rola koncepcji autorytetu Boga jako ojca, w uprawomocnianiu i trwałości tradycyjnej rodziny, [w:] A. Olubiński (red.), Autorytet czy potrzebny w procesie edukacji?, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 2012.
• Dlaczego dzieci bardziej słuchają ojca niż matki?, „Rodzina. Pismo poświęcone wychowaniu i nauce domowej” 1926, nr 18.
• Domeyko L., O wychowywaniu dzieci, „Rodzina. Pismo poświęcone wychowaniu i nauce domowej” 1910, nr 8.
• Domke R., Ziemie Zachodnie i Północne Polski w propagandzie lat 1945–1948, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2010.
• Duch-Krzysztoszek D., Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2007.
• Dyczewski L., Rodzina polska i kierunki jej przemian, Ośrodek Dokumentacji i StudiówSpołecznych, Warszawa 1981.
• Holzer J., Zmiany w strukturze wieku i ruchu naturalnym ludności województw północnych i zachodnich Polski, [w:] Polskie ziemie zachodnie i północne. Zagadnienia demograficzne, cz. 2, Wydawnictwo Zachodnie, Poznań – Warszawa 1959.
• Górski K., Rodzina a kultura współczesna, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, Poznań 1935.
• Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne, LexisNexis Polska, Warszawa 2012.
• Key E., Stulecie dziecka, Wydawnictwo Akademickie Żak Teresa i Józef Śniecińscy, Warszawa 2005.
• Kocik L., Przeobrażenia funkcji współczesnej rodziny wiejskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976.
• Kostkiewicz J., Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013.
• Kosiński K., Historia pijaństwa w czasach PRL. Polityka, obyczaje, szara strefa, patologie, Wydawnictwo Neriton: Instytut Historii PAN, Warszawa 2008.
• Kossowska-Syczewska Z., Jakubczak F. (wybór i oprac.), Rodzina o rodzinie, „Iskry”, Warszawa 1967.
• Kot S., Historja wychowania. Zarys podręcznikowy, Gebethner i Wolff, Kraków 1924.
• Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2007
• Landau Z., Tomaszewski J., Zarys historii gospodarczej Polski 1918–1939, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1999.
• Marcińczyk B., Autorytet osobowy: geneza i funkcje regulacyjne, „Rytm”, Katowice 1991.
• Osękowski C., Ziemie Odzyskane w latach 1945–2005, Społeczeństwo, władza, gospodarka, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2006.
• Parzyńska M., Tarłowska I. (wybór i oprac.), Jaka jesteś rodzino?, „Iskry”, Warszawa 1963.
• Perkowski P., Ojcostwo w Polsce Ludowej, [w:] E. Głowacka-Sobiech, J. Gulczyńska (red.), Mężczyzna w rodzinie i społeczeństwie – ewolucja ról w kulturze polskiej i europejskiej, t. 2: Wiek XX, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.
• Pluta A., Za progiem ojcostwa i rodziny, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.
• Rachalska W., O miłości i rodzinie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1973.
• Rosset E., Rozwody, Państ. Wydaw. Ekonomiczne, Warszawa 1986.
• Rozwój serca i umysłu dziatek, „Rodzina. Pismo poświęcone wychowaniu i nauce domowej” 1903, nr 6.
• Rusiecki M., Rola autorytetu w wychowaniu, [w:] J. Jagiełło (red.), O autorytecie. W poszukiwaniu punktu odniesienia, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak: Wydział Filozoficzny Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 2008.
• Słabek H., O społecznej historii Polski 1945–1989, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 2009.
• Śpica P., Oczekiwania – rzeczywistość – zmiana. Ojcostwo w Polsce Ludowej i w PRL, „Kultura i Wychowania” 2014, nr 2.
• Świda-Ziemba H., Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010.
• Tchorzewski A., Geneza i rozwój teorii wychowania, [w:] S. Michalski, R. Ossowski (red.), Nauki pedagogiczne w Polsce. Tradycje, współczesność, przyszłość (materiały z konferencji), WSP, Bydgoszcz 1994.
• Topolski J., Od Achillesa do Beatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii, „Rytm”, Warszawa 1998.
• Tyszka Z., Rodziny współczesne w Polsce, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1982.
• Weiss A., Znaczenie i potrzeba uznawania autorytetu, [w:] A. Olubiński (red.), Autorytetczy potrzebny w procesie edukacji?, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 2012.
• Witczak J., Ojcostwo bez tajemnic, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
• Wychowanie. Nieraz wystarczy jedno słowo, „Rodzina. Pismo poświęcone wychowaniu i nauce domowej” 1927, nr 19.
• Wychowanie. O miłości ojcowskiej, „Rodzina. Pismo poświęcone wychowaniu i nauce domowej” 1931, nr 8.
• Żebrowska M., Łuczyńska B., Problem autorytetu rodziców w świetle badań nad nieletnimi z zakładów wychowawczych i poprawczych, „Psychologia Wychowawcza” 1969, nr 4.

Identifiers

ISSN

2082-9019

ISSN

2300-5866

ISBN

978-83-62618-16-3