Śladami Gustawa Manteuffla. Archiwum powiatu piltyńskiego w Rydze

• Authors: Dybaś Bogusław

Title variants

EN

Walking in Gustaw Manteuffel’s footsteps. The Piltene District Archives in Riga

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Obchodzony w 2011 r. jubileusz 450. lecia związków Inflant z Polską i Litwą jest dobrą okazją do przypomnienia, że terytoria inflanckie, także w składzie Rzeczypospolitej, nie były ustrojową jednością, że składały się na nie różne obszary o różnym statusie. Przekładało się to na wytwarzany na tych obszarach materiał źródłowy i zachowane archiwa. Niniejszy tekst poświęcony jest archiwum powiatu piltyńskiego, terytorium, które od schyłku XVI w. do 1795 r. pozostawało w związku z polsko–litewską Rzeczpospolitą, ale którego dzieje są stosunkowo mało znane. Dzieje powiatu piltyńskiego w sposób interesujący ilustrują charakter istniejących wewnętrznych powiązań w ramach państwa polsko–litewskiego. Dzieje jego archiwum, które zostało po raz pierwszy w polskiej literaturze historycznej opisane przez Gustawa Manteuffla w 1884 roku i które – jak się okazało w latach 80. XX w. – jest w dużym stopniu zachowane w Łotewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Rydze, są z kolei ciekawym przykładem losów zbiorów archiwalnych w Europie Środkowej na przestrzeni ostatnich dwu stuleci. Rozważania w niniejszym artykule odwołują się do kwerendy przeprowadzonej w archiwum powiatu piltyńskiego w związku z przygotowaniem przez autora wydanej w 2004 r. monografii sejmiku piltyńskiego z lat 1617–1717.

EN

The 450th anniversary of the union of Livonia with Poland and Lithuania, which was celebrated in 2011, was a good opportunity to recall that the Livonian territories being a part of Poland, were not an adminitrative unity; these were different units of different status. This is pictured in created at that territory source material and preserved archives. This text is devoted the archives of Piltene district (Districtus Regii Piltensis), that of the late 16th c. to 1795, was in connection with the Polish-Lithuanian Commonwealth, but which history is relatively unknown. History of the Piltene district is an interesting picture of internal relations within the Polish-Lithuanian state. Similarly, history of the archive, which was the first time in Polish historical literature described by Gustav Manteuffel in 1884, is an interesting example of the fate of archival collections in the Central Europe over the past two centuries. Than it turned out in the 80s of 20th century that this archive is largely preserved in the Latvian State Historical Archives in Riga. The considerations in this article refer to the query performed in the archives of the Piltene district in connection with the preparation of monograph of the Piltene dietine (sejmik) from the years 1617-1717 that was published in 2004.

Keywords

PL

Gustaw Manteuffel; powiat piltyński; Ryga; archiwum

EN

Gustaw Manteuffel; The Piltene District; Riga; archives

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2013
• Issue: 20
• Pages: 55-62

Dates

published

2013-09-18

Contributors

author

Dybaś Bogusław

• PAN Stacja Naukowa w Wiedniu

References

• Benders R., Das Stift Pilten auf dem Wege zur Adelsrepublik 1559–1617, Mainz 1996 (praca magisterska pod kierunkiem prof. E. Oberländera)
• Centralnyj Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Łatwijskoj SSR. Kratkij sprawocznik, cz. 1 (1220–1918), Riga 1980
• Dybaś B., Księgi grodzkie dyneburskie w Łotewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Rydze, „Zapiski Historyczne”, t. 61, 1996, z. 4, s. 111–117
• Dybaś B., Materiały źródłowe do dziejów województwa inflanckiego i powiatu piltyńskiego w Państwowym Archiwum Historycznym Łotwy w Rydze, „Archeion”, t. 101, 2000, s. 87–92
• Dybaś B., Na obrzeżach Rzeczypospolitej. Sejmik piltyński w latach 1617–1717 (z dziejów instytucji stanowej), Toruń 2004
• Dybaś B., Nowa dynastia? O rzekomych aspiracjach dynastycznych starostów piltyńskich w XVII wieku [w:] Litwa w epoce Wazów. Prace ofiarowane Henrykowi Wisnerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2006, s. 51–60
• Dybaś B., Stift Pilten oder Kreis Pilten? Ein Beitrag zur konfessionellen Politik Polen–Litauens in Livland im 17. Jahrhundert [w:] Konfessionelle Pluralität als Herausforderung. Koexistenz und Konflikt in Spätmittelalter und Frühen Neuzeit. Winfried Eberhard zum 65. Geburtstag, hrsg. von J. Bahlcke, K. Lambrecht und H.–Ch. Maner, Leipzig 2006, s. 507–520
• Dybaś B., Szlachta piltyńska wobec wojny i Rzeczypospolitej w 1625 roku. Przyczynek do dziejów „społeczeństwa obywatelskiego” [w:] Res Historica (Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej), t. 20, 2005, red. H. Gmiterek, G. Jawor, Lublin 2005
• Dybaś B., Wokół przywilejów piltyńskich. Przyczynek do pozycji szlachty inflanckiej w Rzeczypospolitej [w:] Społeczeństwo Staropolskie. Seria nowa, t. 1: Społeczeństwo a polityka, Warszawa 2008, s. 115–136
• Enš (Jensch) G. A., Iz istorii archiwnogo dieła w Łatwii, Riga 1981
• Heyde J., Zwischen Kooperation und Konfrontation: Die Adelspolitik Polen–Litauens und Schwedens in der Provinz Livland 1561–1650, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung”, Jg. 47, 1998, H. 4, s. 544–567
• Hormuth D., Die Christianisierung als politisches Argument in der livländischen Publizistik der Frühen Neuzeit, „Zapiski Historyczne”, t. 76, 2011, z. 4
• http://www.uni-leipzig.de/~gwzo/index.php?option=com_content&view=article&id=625&catid=88&Itemid=1544 [dostęp: 2012-02-11]
• Krajevska B., Zeids T., Zwei kurländische Archive und ihre Schicksale [w:] Das Herzogtum Kurland 1561–1795, hg. V. E. Oberländer, I. Misāns, Lüneburg 1993, s. 13–28
• Kurland und seine Ritterschaft, hg. v. der Kurländischen Ritterschaft im Verband der Baltischen Ritterschaften e.V., Pfaffenhofen/Ilm 1971
• Latvijas Valsts vēstures arhīvs, fond 640–3, sygn. 652, 658, 659; fond 5759–2, sygn. 1346
• Mesenhöller M., Ständische Modernisierung. Der kurländische Ritterschaftsadel 1760–1830, Berlin 2009
• Schiemann Th., Das piltensche Archiv, „Mittheilungen aus dem Gebiete der Geschichte Liv–, Est– und Kurlands“, t. 12, 1880, s. 295–306
• Schiemann Th., Historische Darstellungen und Archivalische Studien. Beiträge zur Baltischen Geschichte, Hamburg–Mitau 1886, s. 215–228
• Zajas K., Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich, Kraków 2008