Cellarium z XIII w. w klauzurze dawnego opactwa cysterek w Trzebnicy

• Authors: Łużyniecka Ewa , Konczewski Paweł

Title variants

EN

Cellarium from the 13th century in the enclosure of the former Cistercian Abbey in Trzebnica

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W prezentowanym artykule przedstawiono wyniki badań architektoniczno-archeologicznych, które przeprowadzono w 2015 r. w piwnicy z fragmentem cellarium klauzury dawnego opactwa cysterek w Trzebnicy. Po ogólnym przybliżeniu historii obiektu i stanu badań, osobno opisano zakres prac architektonicznych i archeologicznych. Końcową część artykułu stanowi próba odtworzenia i datowania przekształceń cellarium klauzury trzebnickiej. Badany fragment cellarium to pozostałość pierwszego budynku klauzury. Jego ściana zachodnia była zarazem częścią elewacji skrzydła zachodniego, a zachowany do dziś fragment pomieszczenia jest jedynym reliktem wnętrza najstarszej klauzury cysterskiego klasztoru trzebnickiego. Cellarium było dwunawowym pomieszczeniem przykrytym sklepieniami krzyżowymi wspartymi na ceglanych gurtach i kamiennym słupie. Pełniło funkcję podręcznego magazynu konwentu cysterek. Zbudowano je prawdopodobnie w latach 1203–1214. Pierwsza przebudowa cellarium nastąpiła około 1706 r. i związana była z powstaniem wielkiego barokowego budynku klauzury cysterek. Wówczas z północnej części cellarium utworzono małą piwnicę. Zmiana funkcji piwnicy nastąpiła około 1894 r. po sekularyzacji klasztoru cysterskiego i wiązała się z początkiem funkcjonowania zgromadzenia sióstr boromeuszek. Wówczas na parterze krużganka północnego urządzono kaplicę zakonną, a pod nią w piwniczce umieszczono prawdopodobnie kotłownię. Kolejna modernizacja piwnicy nastąpiła zapewne około 1909 r., gdy utworzono dużą kotłownię na wschodzie i w pomieszczeniu zbudowano betonową posadzkę, mały basen z drenażami do gromadzenia wód gruntowych i wstawiono piec do osuszania wnętrza. W czasach powojennych ubiegłego stulecia piwnica z fragmentem cellarium była podręcznym składem konwentu. Jej funkcja uległa całkowitej zmianie w 2015 r. po opisywanych badaniach architektoniczno-archeologicznych. Obecnie w jej wnętrzu zorganizowana jest ekspozycja odsłoniętych fragmentów cellarium.

EN

The article presents the results of the architectural and archaeological research which was conducted in 2015 in the basement with a fragment of the enclosure cellarium of the former Cistercian Abbey in Trzebnica. After presenting a general history of the object and the state of the research, the scope of architectural and archaeological works was described separately. The final part of the article constitutes an attempt to reconstruct and date transformations of the cellarium of the Trzebnica enclosure. The researched fragment is a remnant of the first enclosure building. Its western wall was at the same time a part of the facade of the western wing and its preserved fragment of the room is the only existing relic of the interior of the oldest convent in Trzebnica. The cellarium was a two-aisle room covered with a cross vault supported by brick arches and a stone pillar. It performed the function of an everyday storage of the Cistercian convent. It was probably erected in the years 1203–1214. The first reconstruction of the cellarium took place in around 1706 and it was connected with the construction of the great Baroque building of the Cistercian enclosure. At that time a small cellar was created in the northern part of the cellarium. A change in the function of the cellar took place in about 1894 after the secularization of the Cistercian convent and was connected with the beginning of the functioning of the Congregation of the Sisters of Charles Borromeo. Then, on the ground floor of the northern cloister a monastic chapel was arranged and under it in the cellar a boiler room was probably placed. Another modernization of the cellar took place probably in about 1909 when a large boiler room was built in the east and concrete floor, a small pool with drainage tubes to collect ground water were built as well as a stove was put there to dry the interior. In the post-war times of the 20th century the basement with a cellarium fragment served as a handy storage of the convent. This function was totally changed in 2015 following the described architectural research. At present its interiors house an exhibition of the revealed cellarium fragments.

Keywords

PL

cellarium; cysterki; Trzebnica

EN

cellarium; Cistercian; Trzebnica

• Publisher: Politechnika Wrocławska. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Journal: Architectus
• Year: 2016
• Issue: 2(46)
• Pages: 9-24

Contributors

author

Łużyniecka Ewa

• Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska

author

Konczewski Paweł

• Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska „ANTIQUA” Paweł Konczewski

References

• Mutterhaus der Borromäerinnen-Trebnitz in Schlesien, Plan I – Kellergeschoss, Plan II – Erdgeschoss, Aufgenommen: Trebnitz, im Januar 1926, Druck von C. Maresch, Graph-Anstalt Breslau 1, w zbiorach Muzeum Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy.
• Jasiński K., Rodowód Piastów Śląskich, t. 1, Ossolineum, Wrocław 1973.
• Codex diplomaticus nec non epistolaris Silesiae, t. 1, wyd. K. Maleczyński, Wrocław 1956.
• Schlesische Urkundenbuch, t. 1, wyd. H. Appelt, Wien–Köln–Graz 1971.
• Zinkler A., Frey D., Grundmann G., Die Klosterkirche in Trebnitz, Wilh. Gottl. Korn Verlag, Breslau 1940.
• Stelmach B., Kontynuacja historii klasztoru Cysterek w Trzebnicy, [w:] A.M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek (red.), Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, 540–550.
• Konopka O.T., Przewodnik po klasztorze św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy, Kongregacja Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Trzebnicy, Trzebnica 2011.
• http://ocalicbysluzyc.pl [accessed: 15.04.2016].
• Łużyniecka E., Średniowieczny klasztor w Trzebnicy a architektura opactw cysterskich na Śląsku, [w:] A.M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek (red.), Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, 431–461.
• Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009.
• Rozpędowski J., Opactwo pań cysterek w Trzebnicy, [w:] J. Strzelczyk (red.), Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1987, 263–281.
• Rozpędowski J., Trzebnickie opactwo panien cysterek w średniowieczu. Problem datowania i pochodzenia warsztatu, [w:] A.M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek (red.), Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, 380–410.
• Świechowski Z., Wystrój rzeźbiarski kościoła klasztornego w Trzebnicy i jego związki z katedrą w Bambergu, „Rocznik Historii Sztuki” 1995, t. 21, 5–20.
• Łużyniecka E., Pomian T., Analiza architektoniczna sklepienia kaplicy św. Jadwigi w Trzebnicy dokonana w oparciu o opracowanie fotogrametryczne, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Zielonej Górze” 1983, Nr 72, 217–224.
• Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie i inne cenobia śląskie, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2002.
• Witkowska A., Badania tynków wewnętrznych ścian i sklepienia, [w:] Klasztor Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Boromeusza w Trzebnicy. Badania cellarium, etap I – 2015, Wrocław 2015 [mpis w WKZ Wrocław].
• Rzeźnik P., Materiały ceramiczne, „Silesia Antiqua” 1998, t. 39, 221–238.
• Konczewska M., Konczewski P., Problematyka lokacji i zagospodarowania małych miast w średniowieczu na przykładzie Trzebnicy, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2007, t. 49, 287–296.

Identifiers

DOI

10.5277/arc160202