Corinthian Roman Relief Bowls from Acrae, Prov. Syracuse, South-Eastern Sicily

• Authors: Chowaniec Roksana

Title variants

PL

Reliefowe czarki korynckie z Acrae, prow. Syrakuzy, południowo-wschodnia Sycylia

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

Antyczne miasto Acrae (greckie ’Axpcu), dzisiaj Palazzolo Acreide, w południowo-wschodniej części Sycylii, w prowincji Syrakuzy, zostało założone przez osadników z doryckich Syrakuz około 664/663 r. p.n.e. Przez długi okres miasto pełniło rolę strażnika królestwa syrakuzańskiego, któremu było podporządkowane. Rozwój miasta przypadł na ok. połowę III w. p.n.e., co potwierdzają wzniesione w jego obrębie budowle, np. teatr, buleuterion (BERNABO BREA 1956; CHOWANIEC 2013). Po podboju Sycylii w 241 r. n.e., a następnie ukonstytuowaniu pierwszej prowincji rzymskiej w 227 r. n.e. oraz pokonaniu Syrakuz w 212 r. n.e., Acrae zostało wyliczone na liście stipendiariae civitates, czyli było miastem zobligowanym do płacenia trybutów Rzymowi (CHOWANIEC, MISIEWICZ 2010). Źródła archeologiczne, potwierdzające funkcjo¬nowanie miasta w czasach Republiki i Cesarstwa, były dotychczas stosunkowo nieliczne. Kolejne materiały źródłowe, przede wszystkim epigraficzne, pojawiają się znacznie później, kiedy to u schyłku antyku Acrae jest wymieniane jako jedno z ważniejszych, po Syrakuzach, centrów chrześcijaństwa we wschodniej Sycylii, co udoku¬mentowane jest licznie odkrytymi w okolicach nekropolami i inskrypcjami, datowanymi na IV i V w. n.e. (ORSI 1931; PUGLIESE CARRATELLI 1953; DISTEFANO 2002). Od 2009 r. na terenie miasta, dzięki umowie pomiędzy urzędem Soprintendenza dei Beni Culturali e Am- bientali di Siracusa, reprezentowanym przez Dr Beatrice Basile i Dr Rosę Lanteri oraz Uniwersytetem Warszawskim, prowadzone są prace badawcze mające na celu po¬szerzenie wiedzy na temat topografii i historii miasta w okresie późnohellenistyczno-rzymskim. Badania wykopaliskowe w latach 2011-2014, pozwoliły na odsłonięcie kompleksu mieszkalnego datowanego na w/w okres wraz z późnoantyczną i bizantyjską wtórną zabudową, wznie-sioną po trzęsieniu ziemi w połowie IV w. n.e. (Ryc. 1) (CHOWANIEC 2015b). Pośród bogatego materiału ceramicznego odkrytego w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 2011-2014, zarejestrowano naczynia zarówno o proweniencji lokalnej, ale także liczne importowane. Do ostatniej kategorii, obok ceramiki z Pantellerii czy ceramiki knidyjskiej, należał rzadki, nie tylko w kontekście stanowiska archeologicznego Acrae, ale również całej Sycylii, import ceramiczny, a mianowicie rzymskie reliefowe czarki korynckie (ang. Corinthian relief bowls). Naczynka nazywane są korynckimi ze względu na odkryte w Koryncie matryce do ich produkcji, ale w rzeczywistości mogą pochodzić z innych obszarów Grecji centralnej. Najbardziej charakterystyczne typy reliefowych czarek korynckich mają cylindryczny kształt, charakteryzują się podwyższonym pierścieniowa- tym dnem, praktycznie płaskim, czasem lekko podnoszącym się ku środkowi naczynia; delikatnie pogrubionym prostym lub zaokrąglonym wylewem oraz prawie pionowymi ściankami zdobionymi dekoracją fryzową wykonaną w dosyć głębokim reliefie w centralnej części naczynia. Przedstawienie centralne podkreślone jest od strony wylewu i dna plastycznymi listwami (delikatnie wypukłymi lub płaskimi). D. Malfitana, który szczegółowo opracował reliefowe czarki korynckie, dokonał typologicznego podziału naczyń, wyróżniając - ze względu na ukształtowanie ścia¬nek, wylewu, dna naczynia - w sumie trzy podstawowe formy, podzielone wewnętrznie na typy. Bogata dekoracja widniejąca na naczyniach została zaklasyfikowana do siedmiu kategorii, między innymi wyróżniono sceny przedstawiające prace Herkulesa, sceny bitewne i przedstawienia o charakterze dionizyjskim. Z terenów Sycylii zarejestrowano dotychczas jedynie 14 takich znalezisk, zaś w Acrae odkryto w sumie dziewięć fragmentów naczyń, w tym jeden stanowiący prawie pół naczynia. Zabytki z Acrae są do siebie dość zbliżone, jednakże analiza makroskopowa wskazuje na różnice widoczne zarówno w odcieniu polewy i jej niejednorodnej jakości, jak i przede wszystkim w uformowaniu wylewu i rodzaju dekoracji reliefowej. Wszystkie fragmenty ceramiki zostały odkryte w tym samym miejscu, w obrębie warstwy stratygraficznej nr 21, zlokalizowanej na południe od pomieszczeń nr 3 i 4. Najciekawszym i jednocześnie najbardziej okazałym fragmentem jest znalezisko o numerze inwentarzowym AK14/I/21-250, reprezentujące tzw. gru¬pę 2 wg Malfitany, czyli sceny bitewne, generalnie opisywane jako sceny walki z barbarzyńcami (Ryc. 3-8). Sposób wykonania i przedstawienia sugerują, że poszczególne sce¬ny wykonane były na odrębnych matrycach. Przedstawienia usytuowane są na różnej wysokości, nakładają się na siebie i nachodzą na dolną listwę. Wykonane zostały mało starannie, część postaci oraz detale przedstawienia są albo w ogóle niewidoczne, albo jedynie schematycznie zarysowane. Widoczne są nieznaczne przesunięcia dekoracji, co mogłoby wskazywać, że poszczególne sceny w matrycy były wykonywane oddzielnie. Dotychczasowe studia nad tą kategorią ceramiki pokazały, że bez wątpienia reliefowe czarki korynckie zaczęły być wytwarzane około połowy II w. n.e., a ich produkcja trwała aż do początków IV w. n.e., przy czym największa intensywność przypadła na wiek III n.e., co w kontekście tzw. kryzysu III wieku stanowi ciekawe zjawisko. Do Acrae ceramika dotarła z całą pewnością przez port w Syrakuzach. Znaleziska takie, chociaż wyjątkowe, nie stanowią jedynych naczyń importowanych ze wschodu do tego ośrodka miejskiego położonego w paśmie gór Monti Iblei. Na rynek lokalny docierały zarówno sigillata orientalna A, jak i B, czy ceramika knidyjska, a w III i IV w. n.e. na terenach wschodniego wybrzeża Sycylii, od Messyny po Syrakuzy, zarejestrowane zostały także Phocaean Red Slip Ware czy Cypriot Red Slip Ware (DoMŻALSKI 2015; MŁYNARCZYK 2015; WICENCIAK 2015).

Keywords

EN

Acrae, battle scene, ceramic, Dionysian- -themed images, relief bowls

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2015
• Volume: Tom XII (LIII), fasc. A
• Pages: 81-98

Contributors

author

Chowaniec Roksana

References

• ATLANTĘ I G. PUGLIESE-CARRATELLI (ed.), Enciclopedia dell’arte antica. Atlante delle forme ceramiche I. Ceramica fine Romana nel bacino Mediterraneo (medio e tardo Impero), Roma 1981.
• BATS M., 1981 Dionysiastai. A propos de vases corinthiens a representations dionysiaques d’epoque romaine, “Revue Archeologique” 1, 3-26.
• BERNABO BREA L., 1956 Akrai, Catania.
• BES PH., POBLOME J., 2009 African Red Slip Ware on the Move: the Effects of Bonifay's, Etudes for the Roman East, (in:) J.H. Humphrey (ed.), Studies on roman Pottery of the Provinces of Africa Proconsularis and Byzacena (Tunisia). Hommage a MichelBonifay, Journal of Roman Archaeology Supplement 76, Portsmouth RI, 65-75.
• BIEŃKOWSKI P., 1928 Les Celtes dans les arts mineurs greco-romains avec des recherches iconographiques sur quelques autres peuples barbares, Cracovie.
• BRONEER o., 1930 Corinth, vol. IV, part II: Terracotta Lamps, Cambridge, Mass.
• BUORA M., 2005 Coppe corinzie nell'alto Adriatico, “Quaderni Friulani di Archeologia” XV, 103-111.
• CHOWANIEC R., 2013, Ancient Akrai in the Light of New Researches. Non-Invasive Researches in Palazzolo Acreide, South-Eastern Sicily, (in:) L. Bombardieri, A. dAgostino, G. Guarducci, V. orsi, S. Valentini (eds.), SOMA 2012. Identity and Connectivity: Proceedings of the 16th Symposium on Mediterranean Archaeology, Florence, Italy, 1-3 March 2012, BAR International Series 2581, oxford, 965-971.
• CHOWANIEC R., 2015a (ed.) Unveiling the Past of an Ancient Town. Akrai/Acrae in South-Eastern Sicily, Warsaw.
• CHOWANIEC R., 2015b Comments on the History and Topography of Akrai/Acrae in the Light of New Research, (in:) CHOWANIEC 2015a, 43-78.
• CHOWANIEC R., MISIEWICZ K., 2010, Non-Invasive Researches in Palazzolo Acreide (Ancient Akrai), Sicily, “Archeologia” (Warsaw) LIX (2008), 173-186, pls. XXV-XXVII.
• CHOWANIEC R., REKOWSKA M., 2013 Rediscovering the Past. Ancient Akrai in Sicily, (in:) W. Dobrowolski, T. Płóciennik (eds.), Et in Arcadia Ego. Studia memoriae Professoris Thomae Mikocki dicata, Warsaw, 261-271.
• CHOWANIEC R., WIĘCEK T., GUZZARDI L., 2014, Akrai greca e Acrae romana. I nuovi rinvenimenti monetali degli scavi polacco-italiani 2011-2012, “Annali Istituto Italiano di Numismatica” 59 (2013), 237-269, pls. XIV-XV.
• CoURBY F., 1922 Les vases grecs a reliefs, Paris.
• DEGRYSE P., 2007, Petrographical Analyses. Annex, (in:) D. Malfitana, La ceramica “corinzia” decorata a matrice. Tipologia, cronologia ed iconografia di una produzione ceramica greca di eta imperiale, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta Suplementum 10, Bonn, 143.
• DE MITRI C., 2012, La ceramica fine da mensa di produzione egea ed orientale nel Salento in eta romana: una prima nota sulle attestazioni e la distribuzione, (in:) S.C. Fioriello (ed.), Ceramica romana nella Puglia adriatica, Bari, 199-213.
• DISTEFANO S., 2002 Il Palmento di Acremonte. Contributo alla storia dei vini dell' “ager Acrensis” tra Tardo Antico e Medioevo, “Sicilia Archeologica” 100, 89-112.
• DOMŻALSKI K., 2015, Roman and Late Antique Fine Potteryfrom Akrai (2011-2014). First Discoveries and Research Problems, (in:) CHOWANIEC 2015 a, 277-294.
• ENGELS D., 1990 Roman Corinth. An Alternative Modelfor the Classical City, Chicago.
• GRANADOS GARCIA G., 1977 Estudios de ceramica romana barcelonesa. Un vaso de ceramica corintia hallado en la necrópolis romana de Las Corts, “Boletin del Seminario de Estudios de Arte y Arqueologia” 43, 395-409.
• GRANADOS GARCIA G., 1979, Ceramica corintio-romana en el Levante de la Peninsula Iberica, “Saguntum. Papeles del Laboratorio de Arqueologia de Valencia” 14, 203-217.
• HAYES J.W., 1973 Roman Pottery from the South Stoa at Corinth, “Hesperia” 42, 416-470.
• HAYES J.W., 1996, Recent Work on Roman Imported and Local Potteryfrom the Athenian Agora and the Isthmian Sanctuary, (in:) M. Herfort-Koch, U. Mandel, U. Schadler (eds.), Hellenistische und kaiserzeitliche Keramik des ostlichen Mittelmeergebietes. Kolloquium, Frankfurt 24.-25. April 1995, Frankfurt a.M., 7-17.
• HAYES J.W., 1997, Handbook of Mediterranean Roman Pottery, London.
• HAYES J.W., 2008 The Athenian Agora, vol. XXXII: Roman Pottery. Fine-Ware Imports, Princeton.
• HOXHA G., 2012, Zwei “korinthische’’ Reliefschalen der mittleren Kaiserzeit aus Shkodra (Scodra), “Archaologischer Anzeiger” 2012/1, 63-83.
• HOLSCHER T., 1993 Il linguaggio dell’arte romana. Un sistema semantico, Torino.
• JARREGA R., ABELA J., 2011, Producció i importació de ceramiques a lager Tarraconensis. Una aproximació a l’economia del Camp de Tarragona en epoca romana, (in:) M. Prevosti, J. Guitart i Duran (eds.), Ager Tarraconensis 2. El poblament/ The population, Documenta 16, Tarragona, 141-207.
• JUDICA G., 1819 Le antichita di Acre scoperte, descritte e illustrate, Messina.
• MACKENSEN M., 2006, The Study of 3rd Century African Red Slip Ware Based on the Evidence from Tunisia, (in:) D. Malfitana, J. Poblome, J. Lund (eds.), Old Pottery in a New Century. Innovating Perspectives on Roman Pottery Studies, Atti del Convegno Internazionale di Studi, Catania, 22-24 Aprile 2004, Monografie dell’Istituto per i Beni Archeologici e Monumentali - C.N.R. 1, Catania, 105-124.
• MALFITANA D., 2000 La ceramica “corinzia”a rilievo di eta romana. Primi risultati di una ricerca in corso, “Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta” 36, 181-188.
• MALFITANA D., 2004, Anfore e ceramiche fni da mensa orientali nella Sicilia tardo-ellenistica e romana: merci e genti tra Oriente ed Occidente, (in:) J. Lund, J. Eiring (eds.), Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean. International Colloquium at the Danish Institute at Athens, 26-29 September 2002, Monographs of the Danish Institute at Athens 5, Copenhagen, 239-250.
• MALFITANA D., 2005, “Corinthian” Roman Relief Ware: New Studies and Preliminary Reports, (in:) M.B. Briese, L.E. Vaag (eds.), Trade Relations in the Eastern Mediterranean from the Late Hellenistic Period to Late Antiquity. The Ceramic Evidence. Acts from a Ph.D.-Seminar for Young Scholars, Sandbjerg Manorhouse, 12-15 February 1998, Halikarnassian Studies III, odense, 83-97.
• MALFITANA D., 2006, Dalla tipologia all’iconologia. Nuovipercorsi interpretativi nello studio delle ceramiche decorate a rilievo, (in:) D. Malfitana, J. Poblome, J. Lund (eds.), Old Pottery in a New Century. Innovating Perspectives on Roman Pottery Studies. Atti del Convegno Internazionale di Studi, Catania, 22-24 Aprile 2004, Monografie dell’Istituto per i Beni Archeologici e Monumentali - C.N.R. 1, Catania, 87-103.
• MALFITANA D., 2007, La ceramica “corinzia” decorata a matrice. Tipologia, cronologia ed iconografia di unaproduzione ceramica greca di eta imperiale, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta Suplementum 10, Bonn.
• MALFITANA D., POBLOME J., LUND J., 2005 Eastern Sigillata A in Italy. A Socio-Economic Evaluation, “BABESCH: Annual Papers on Mediterranean Archaeology” 80, 199-212.
• MANDRUZZATO L., 2008, Some Fine Wares from the Eastern Mediterranean in Aquileia between the 2nd and the 3rd Century AD, “Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta” 40, 305-308.
• MARDESIĆ J., 2009, Neki oblici istocnomediteranske reljefne keramike iz Arheolośkoga muzeja u Splitu/Some Forms of Eastern Mediterranean Relief Ware from the Archaeological Museum in Split, “Journal of Dalmatian Archaeology and History” 102, 93-108.
• MASSÓ J., RAMÓN E., JARREGA R., 2014, Les ceramiques romanes cormties, (in:) R. Jarrega, M. Prevosti (eds.), Ager Tarraconensis 4. Els Antigons, una villa senyorial del Camp de Tarragona. Els Antigons, a High Status Villa in the Camp de Tarragona, Documenta 16/4, Tarragona, 195-202.
• MŁYNARCZYK J., 2015, Plain Table Warefrom Akrai. Preliminary Approach, (in:) CHOWANIEC 2015a, 295-310.
• ORSI P., 1891 Palazzolo Acreide. Resti siculi in contrada Sparano, “Notizie degli Scavi di Antichita” without No., 355-357.
• ORSI P., 1931 Epigrafe cristiana di Palazzolo Acreide (Acrae). Cotributi alla storia dell’altopiano acrense nell’antichita, “Rivista di Archeologia Cristiana” VIII, 295-296.
• PANCIERA D., 1986 Alcuni frammenti di ceramica corinzia a rilievo di epoca romana da Altino, “Aquileia Nostra” 57, 701-716.
• PAVOLINI C., 1980 Ceramica corinzia a rilievo di eta impriale ad Ostia, “Rivista di Studi Liguri” XLVI, 241-260.
• PERDRIZET M.P., 1908 Monuments figures: petits bronzes, terres-cuites, antiquites diverses, Fouilles de Delphes 5, Paris.
• PERLZWEIG J., 1961 The Athenian Agora, vol. VII: Lamps of the Roman Period: First to Seventh Century after Christ, Princeton.
• PUGLIESE CARRATELLI G., 1953 Palazzolo Acreide. Epigrafi cristiane nella collezione Iudica, “Notizie degli Scavi di Antichita” 78, 345-352.
• REYNOLDS P., 2010, Trade Networks of the East, 3rd to 7th Centuries: The View from Beirut (Lebanon) and Butrint (Albania) (Fine Wares, Amphorae and Kitchen Wares), (in:) S. Menchelli, S. Santoro, M. Pasquinucci, G. Guiducci (eds.), LRCW3. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean. Archaeology and Archaeometry. Comparison between Western and Eastern Mediterranean, vol. I, BAR International Series 2185, Oxford, 89-114.
• SCHNEIDER G., 2007, Chemical Analysis of Some Roman Corinthian Bowls. Annex, (in:) D. Malfitana, La ceramica “corinzia” decorata a matrice. Tipologia, cronologia ed iconografia di una produzione ceramica greca di eta imperiale, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta Suplementum 10, Bonn, 142-143.
• SPITZER D.C., 1942 Roman Relief Bowls from Corinth, “Hesperia” 11, 162-192.
• VAAG L.E., 2005 Phocaean Red Slip Relief- Main and Secondary Production, (in:) M.B. Briese, L.E. Vaag (eds.), Trade Relations in the Eastern Mediterranean from the Late Hellenistic Period to Late Antiquity. The Ceramic Evidence. Acts from a Ph.D.-Seminar for Young Scholars, Sandbjerg Manorhouse, 12-15 February 1998, Halikarnassian Studies III, odense, 132-138.
• WARNER SLANE K., 1994 Tetrarchic Recovery in Corinth: Pottery, Lamps, and Other Finds from the Peribolos of Apollo, “Hesperia” 63/2, 127-168.
• WARNER SLANE K., 2003 Corinth’s Roman Pottery: Quantification and Meaning, “Corinth” 20, 321-335.
• WICENCIAK U., 2015 Kitchen and Cooking Wares. First Remarks, (in:) CHOWANIEC 2015a, 249-276.
• WINKES R., 2004, Mold-Made Ceramics, (in:) R. Winkes (ed.), Kerkyra. Artifacts from the Palaiopolis (The Kasfiki Site), Providence, 51-70.