Benedykt Herbest (1531–1598) i Grzegorz Knapski (1564–1639) – zasłużeni dla kultury i edukacji nauczyciele jezuickich seminariów nauczycielskich

• Authors: Królikowska Anna

Title variants

EN

Benedykt Herbest (1531–1598) and Grzegorz Knapski (1564–1639) – Teachers of Jesuit Teacher Training Seminars with Great Merits for Culture and Education

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Towarzystwo Jezusowe (jezuici), rozpoczynając w XVI wieku działalność edukacyjną, stanęło przed problemem odpowiednio przygotowanych nauczycieli, dlatego podczas II Kongregacji Generalnej w 1565 roku powołało do życia instytucję seminarium nauczycielskiego (Rhetorica Nostrorum). Każda jezuicka prowincja miała zorganizować seminarium, którego zadaniem było przygotowanie kadry profesorów dla szkół średnich i wyższych. Do pracy w organizowanych seminariach powoływano najlepiej przygotowanych nauczycieli, utalentowanych pedagogicznie, z doświadczeniem pracy w szkołach. Stanowili oni nie tylko awangardę zakonu na polu edukacyjnym, ale również na polu szerzej pojętej kultury. Byli wśród nich wybitni filolodzy, poeci, dramatopisarze, leksykografowie, matematycy. Artykuł prezentuje sylwetki dwóch nauczycieli seminariów, których działalność przypada na pierwsze pięćdziesięciolecie funkcjonowania tych instytucji na ziemiach polskich. Pierwszy – organizator szkół, autor podręczników, kaznodzieja, polemista, założyciel pierwszego w Polsce seminarium nauczycielskiego – Benedykt Herbest. Drugi – wybitny filolog, znawca języków klasycznych, miłośnik języka polskiego i jego obrońca, twórca słynnego Thesaurusa – słownika polsko-łacińsko-greckiego – Grzegorz Knapski. Przykład tych wybitnych pedagogów może być inspiracją dla współczesnych pedagogów kształcących nauczycieli.

EN

While opening their educational activity in the 16th century, the members of the Society of Jesus (Jesuits) faced the problem of well-prepared teachers. That is why, during the 2nd General Congregation in 1565, they established their own teacher training seminar (Rhetorica Nostrorum). Each Jesuit province was to organise a seminar the task of which was to prepare the staff of professors for secondary and high schools. The seminars employed the best-prepared teachers, with pedagogical talents and with experience in working in schools. They constituted the order’s vanguard not only in the field of education, but also in the area of broadly understood culture. The group included distinguished philologists, poets, playwrights, lexicographers, mathematicians, etc. The article presents the profiles of two seminar teachers who carried out their activity in the first fifty years of the functioning of the seminars in Poland. The first teacher is Benedykt Herbest, the organiser of schools, author of handbooks, preacher, polemicist, and the founder of the first teacher training seminar in Poland. The other one – Grzegorz Knapski – is a distinguished philologist, expert in classical languages, lover and defender of Polish language, and the author of the famous Thesaurus – Polish-Latin-Greek lexicon. The example of those prominent pedagogues may be inspiring for modern pedagogues who train future teachers.

Keywords

PL

Benedykt Herbest; Grzegorz Knapski; nauczyciele; seminaria nauczycielskie; jezuici; retoryka

EN

Benedykt Herbest; Grzegorz Knapski; teachers; teacher training colleges; Jesuits; rhetoric

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Paedagogia Christiana
• Year: 2018
• Volume: 1/41
• Pages: 183-199

Contributors

author

Królikowska Anna

• Akademia Ignatianum

References

• Bednarski, Stanisław. Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1933.
• Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. II, red. Kazimierz Budzyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
• Bielak, Franciszek. „Najbogatszy słownik rodzimy – „Thesaurus” Grzegorza Knapa”. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria A: Historia nauk społecznych 12 (1968): 269–274.
• Brückner, Aleksander. „Studia nad literaturą wieku XVII”, cz. 1. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny, seria 3, 12 (1919): 1–94.
• Cichocka, Halina. „Herbestowa interpretacja Demetriuszowego podziału periodu”. Meander 34 (1979): 503–511.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień, red. Andrzej Paweł Bieś, Roman Darowski i in. Kraków: WSFP Ignatianum – WAM, 2004.
• Estreicher, Karol S. Bibliografia polska, t. XVIII. Kraków, 1901.
• Gregorii Cnapii Tragoediae: Philopater, Faelicitas, Eutropius, Apparatu critico, praefatione annotationibusque instruxit Lidia Winniczuk. Warszawa, 1965.
• Historia nauki polskiej, t. VI: Dokumentacja bio-bibliograficzna, red. Bogdan Suchodolski, oprac. Leszek Hajdukiewicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
• Institutum Societatis Iesu, t. 2. Florentiae, 1893.
• Knapiusz, Grzegorz (Knapski; Gregorius Cnapius). Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece [...]. Cracoviae[Kraków]: Typis Francisci Caesarii, 1621.
• Kochanowicz, Jerzy. Początki piśmiennictwa jezuickiego w Polsce. Studium z historii kultury. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2012.
• Kosman, Marceli. „Benedykt Herbest”. W: Wielkopolski słownik biograficzny, red. Antoni Gąsiorowski, 251. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1983.
• Kot, Stanisław. Historia wychowania, t. I. Warszawa: Wydawnictwo „Żak”, 1996.
• Królikowska, Anna. Profesorowie jezuickich seminariów nauczycielskich od XVI do XVIII wieku. Słownik biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie – Wydawnictwo WAM, 2017.
• Kuźmina, Dariusz. Katechizmy w Rzeczypospolitej XVI i początku XVII wieku. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002.
• Łukaszewicz, Lesław. Rys dziejów piśmiennictwa polskiego. Poznań: Kamieński i spółka, 1860.
• Mazurkiewicz, Karol. Ks. Benedykt Herbest, pedagog – organizator szkoły polskiej XVI wieku. Poznań: Fiszer i Majewski, Księgarnia Uniwersytecka, 1925.
• Mazurkiewicz, Karol. „Najstarszy katolicki katechizm polski”. Przegląd Teologiczny 6 (1925): 187–220.
• Myćko, Ihor. „Przyczynki do dziejów polemiki religijnej w Przemyskiem w XVI wieku. Benedykt Herbest, Andrij Kołodyński, Iwan Wiszeński”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, red. Stanisław Stępień, 61–68. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 1994.
• Nastulczyk, Tomasz. Z dziejów świadomości literackiej w Rzeczypospolitej XVII w. Przysłowia łacińskie w zbiorze Adagia Polonica Grzegorza Knapiusza (wybrane przykłady). Kraków: Wyd. Collegium Columbinum, 2009.
• Nikołajew, Siergiej I. Od Kochanowskiego do Mickiewicza. Szkice z historii polsko-rosyjskich związków literackich XVII–XIX wieku, tłum. Jacek Głażewski. Warszawa: Neriton, 2007.
• Oesterreicher, Henryk. „Nieco o dziale polskim w jedenastojęzycznym słowniku Kalepina z r. 1590”. Prace Filologiczne XII (1927): 465–473.
• Opioła, Ignacy. „Ks. Grzegorz Cnapius T. J. W 300 rocznicę jego śmierci”. Filomata 105 (1938): 157–164.
• Osial, Wojciech. Historia katechizmu. Geneza i rozwój katechizmu w Kościele katolickim od I do XVI wieku. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, 2013.
• Piechnik, Ludwik. „Początki seminariów nauczycielskich w Polsce w wieku XVI”. W: Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce, red. Jerzy Paszenda, 61–74. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1994.
• Puzynina, Jadwiga. „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1961.
• Puzynina, Jadwiga. „Dwa wydania „Thesaurusa” Grzegorza Knapskiego (1621, 1643)”. Pamiętnik Literacki 3–4 (1958): 433–473.
• Puzynina, Jadwiga. „Semantyka w Thesaurusie Grzegorza Knapskiego”, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XVII (1958): 127–145.
• Soczewka, Aleksandra. „Na marginesie Knapiuszowego zbioru przysłów ‘Thesaurus’”. Meander 24 (1969): 345–367.
• Sommervogel, Carlos. Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, t. IV. Bruxelles: 1893.
• Sondel, Janusz. Słownik historii i tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków: Universitas, 2012.
• Świderski, Henryk. „Jak nazywał się Grzegorz Knapiusz?”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 45 (2001): 187.
• Taszycki, Witold. Obrońcy języka polskiego. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1953.
• Werpachowska Anna. „Jakub Górski i Benedykt Herbest – dwie koncepcje w XVI-wiecznej teorii retorycznej”. Pamiętnik Literacki 2 (1986): 179–192.
• Winniczuk, Lidia. „De Gregorii Cnapii Tragoediis ac Thesauro”. Eos 54 (1964): 189–197.
• Wiśniewska, Halina. „Rodzina i jej wartościowanie w „Thesaurusie” G. Knapiusza”. Przegląd Humanistyczny 1 (2007): 57–70.
• Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. Słownik polskich teologów katolickich, t. II. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1982.
• Zarębski, Ignacy. Polski słownik biograficzny, t. IX/I. Wrocław–Warszawa–Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1960.
• Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „Herbest Benedykt (1531–1596)”. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 2, 184–185. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2003.

Identifiers

DOI

10.12775/PCh.2018.010