Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle nazw słowiańskich i europejskich

• Authors: Waniakowa Jadwiga

Title variants

EN

Polish dialectal wild herbaceous plant names in the context of Slavic and European names

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article claims that many Polish dialectal plant names are not folk in their origin. The only way to ascertain the true origin of a given name is by analysing the history of the dialectal name and the related names in other languages. Such analysis leads to the conclusion that Polish dialectal names have various origins. A part of them constitute truly dialectal names, i.e. such that originate from Polish dialects, another group consists of colloquial non-dialectal native names that have been adopted by given dialects, if they are relatively new or have been inherited. Yet another part comprises relatively new borrowings, and new calques. Yet another group originates from Old Polish forms no longer in use in non-dialectal Polish. The latter do not comprise a homogenous collection. They fall into three subgroups: Polish names originating in the Polish language or inherited from Old Slavic, old loanwords in use in Old Polish and no longer in use today with the exception of Polish dialects, and finally, there is also the often misclassified group of old calques. The recapitulation of this work emphasises the importance of a diachronic and comparative approach to the analysis of dialectal plant names. It highlights the existence of numerous calques, especially old ones, whose presence was previously overlooked due to their native and sometimes even truly dialectal character. Therefore, a superficial, synchronic analysis does not reveal their long and rich history, and the fact that they have their counterparts also in non-Slavic languages and often originate in antiquity.

Keywords

EN

etymology; inherited names; truly dialectal names; borrowings; calques

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2014
• Issue: 17
• Pages: 109-122

Contributors

author

Waniakowa Jadwiga

• Uniwersytet Jagielloński, Kraków

References

• André J., 1956, Lexique des termes de botanique en latin, Paris.
• Basaj M., Siatkowski J., 2006, Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Warszawa.
• Buffa F., 1972, Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovenského odborného slovníka, Bratislava.
• Czyż L.M., Wysakowska B., 1993, Ziołolecznictwo regionu rzeszowskiego w badaniach Franciszka Kotuli, [w:] Historia, t. III, s. 83–118.
• Čouka F., 1929, Lidové názvy rostlin z Moravy, „Časopis Vlasteneckého spolku musejního v Olomouci” XLI–XLII, s. 122–124.
• Falimirz S., 1534, O ziołach i mocy jich, Kraków.
• FF: F. Czyżewski, D. Urban (red.), Flora i fitonimy na pograniczu polsko-ukraińskim, Lublin 2006.
• Genaust H., 2005, Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, Dritte, vollständig überarbeitete und erweiterte Ausgabe, Hamburg.
• Handke K., 1997a, Łacińska terminologia a polskie słownictwo botaniczne, [w:] eadem, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 165–172, [przedruk z:] Polono-Slavica Varsoviensia:
• Słowiańsko-niesłowiańskie kontakty językowe, Warszawa 1992, s. 131–139.
• Handke K., 1997b, Polskie nazewnictwo botaniczne oczami językoznawcy, [w:] eadem, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 173–185, [przedruk z:] Historia, t. IV, Warszawa 1993, s. 11–23.
• Havlová E., 1998, Benennungen des Keulen-Bärlapps in den slavischen Sprachen, Sborník prací Filozofické fakulty Brněnské univerzity, Řada jazykovědná (A), t. 46, s. 27–38.
• Historia: B. Kuźnicka (red.), Historia leków naturalnych, t. I: Źródła do dziejów etnofarmacji polskiej, Warszawa 1986, t. II: Natura i kultura – współzależność w dziejach lekoznawstwa, Warszawa 1989, t. III: Ziołoznawstwo w dawnej i współczesnej kulturze Rzeszowszczyzny, Warszawa 1993, t. IV: Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych, Warszawa 1993, t. V: Materia pharmaceutica, Warszawa 1999.
• Hladká Z., 2000, Přenesená pojmenování rostlin v českých dialektech. K sémantickému tvoření lexikálních jednotek v nářečích, Brno.
• Karlin M., 1964, Slovenska imiena naših zdravilnih rastlin, Ljubljana.
• kart. SGP: Kartoteka Słownika gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
• Knapiusz TPLG 1621–1632: G. Knapiusz, Thesaurus polono-latino-graecus in tres tomos divisus, t. I–III, Cracoviae 1621–1632.
• Kosík V., 1941, Slovník lidových názvů rostlin, Praha.
• Köhler P., 1993, Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego, [w:] Historia, t. IV, s. 61–85.
• Machek V., 1954, Česká a slovenská jména rostlin, Praha.
• Majewski: E. Majewski, Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich […], t. I–II, Warszawa 1889–1898.
• Makowiecki S., 1936, Słownik botaniczny łacińsko-małoruski, Kraków.
• Marzell H., 2000, Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen, t. I–V, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958, Köln.
• Mączyński J., 1564, Lexicon latino-polonicum ex optimis latinae linguae scriptoribus concitatum, Regiomonti Borussiae, [Królewiec].
• Orłoś T.Z., 1967, Zapożyczenia polskie w słowniku Jungmanna, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Pastusiak K., 2007, Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych językowych i etnograficznych na podstawie nazw roślin, Warszawa.
• PZL: E. Kuźniewski, J. Augustyn-Puziewicz, Przewodnik ziołolecznictwa ludowego, Warszawa–Wrocław 21986.
• PZZ: J. Kwaśniewska, J. Skulimowski, H. Tumiłowicz, Poradnik zbieracza ziół, Warszawa 1956.
• Radyserb-Wjela J., [1909], Serbske rostlinske mjena w dwěmaj dźělomaj a sedmjoch stawach po abejcejskim rjedźe. Čestny pomnik za serbskeho přirodospytnika njeboh Michała Rostoka zestajał njeboh Jan Radyserb-Wjela, zrjadował a za ćišć přihotował Matej Urban, faraŕem., Budyšin.
• Rostafiński J., 1900, Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin […], Kraków.
• Rystonová I., 2007, Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktů, Praha.
• SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. III, Warszawa 1974.
• SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1952–1982.
• SGP: Słownik gwar polskich, t. I, red. M. Karaś, J. Reichan, t. II−V, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, t. VI, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. VII, red. J. Okoniowa, J. Reichan, B. Grabka, t. I–III, Wrocław, t. IV–VII, Kraków 1977–2007.
• SGRT: Z. Radwańska-Paryska, Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza, Zakopane 1992.
• Siennik M., 1568, Herbarz, to iest zioł tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie […], Kraków.
• Simonović BR: Д. Симоновић, Ботанички речник. Имена биљака, Beograd 1959.
• SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, Kraków 1900−1911.
• SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1807–1814.
• Spiczyński H., 1542, O ziołach tutecznych i zamorskich i mocy ich, Kraków.
• Spólnik A., 1990, Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, „Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie” nr 58, Wrocław.
• SSSL: Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych, t. II: Rośliny (nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bartmińskiego).
• Symb.: J. Rostafiński, Symbola ad historiam naturalem medii aevi […], Cracoviae MCM.
• Syreniusz Sz., 1613, Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią […], Kraków.
• Szymon z Łowicza, 1537, Enchiridion medicinae […], Kraków.
• Šugar HBI: I. Šugar, Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus, Zagreb MMVIII.
• Šulek B., 1879, Jugoslavenski imenik bilja, Zagreb.
• Trotz A., 1764, Mownik polsko-niemiecko-francuski […], Leipzig.
• USK: Cz. Robotycki (red.), Układ słów kluczowych dla bazy danych o źródłach etnograficznych (kultura ludowa Karpat polskich), Kraków 1995.
• Waniakowa J., 2011, O pewnych słowiańskich dialektalnych nazwach babki ‘Plantago’, „Rocznik Slawistyczny” LX, s. 149–160.
• Waniakowa J., 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków.
• Wróbel H., 2004, Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej, Kraków, [przedruk z:] „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach”, „Prace Katedry
• Języka Polskiego” II, 1962, s. 105–137.
• ZDK: Zielnik dla każdego, czyli opis ziół wykorzystywanych w leczeniu domowym wraz z praktycznym zastosowaniem (napary, wywary i wyciągi zdrowotne), zebr. i oprac. J. Rogala i R. Maciej, Ożarów Mazowiecki 2009.
• ZL: A. Dziak, B. Kuźnicka, Zioła lecznicze, Warszawa 1960.

Identifiers

DOI

10.12797/LV.09.2014.17.08