Poczucie własnej skuteczności i umiejscowienie kontroli jako zasoby determinujące podejmowanie zachowań związanych ze zdrowiem

• Authors: Nowicki Grzegorz Józef , Ślusarska Barbara , Zboina Bożena , Deluga Alina

Title variants

EN

Self-Efficacy and Control Location as the Resources Determining Health-Related Behaviors

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zasoby (potencjały) zdrowotne można określić jako specyficzne właściwości funkcjonalne człowieka i jego środowiska, które pełnią funkcję regulacyjną i prozdrowotną. Coraz częściej zwraca się uwagę na konieczność pomnażania zasobów zdrowia oraz ochronę ich przez całe życie. Powiązanie zdrowia ze stylem życia wymaga udzielenia pomocy jednostce w zakresie modyfikowania indywidualnych wzorów zachowań oraz kształtowania prozdrowotnego stylu życia, polegającego na świadomym podejmowaniu określonych działań, które zwiększają zasoby własnego zdrowia oraz eliminują zagrożenia. Kluczową rolę w tym procesie przypisuje się predyktorom poznawczym, takim jak poczucie umiejscowienia kontroli i przekonanie o własnej skuteczności.

EN

Health resources (potentials) can be defined as specific functional properties of a person and his/her environment, acting as the regulatory and health prevention. Increasingly, the attention is drawn to the need of multiplying health resources and protecting them for a lifetime. Linking health with lifestyle requires providing the individual with the help of modifying individual behavior patterns and shaping a pro-health lifestyle based on conscious undertaking of specific activities that increase the resources of one's own health and eliminate threats. The key role in this process is attributed to cognitive predictors, such as the sense of location of control and belief in self-efficacy.

Keywords

PL

zasoby zdrowotne; własna skuteczność; umiejscowienie kontroli; zachowania zdrowotne

EN

health resources; self-efficacy; control location; health behaviors

• Publisher: Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim
• Journal: Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. Sectio A, Nauki Humanistyczne, Społeczne i Techniczne
• Year: 2017
• Issue: 10(2)/2017
• Pages: 18-37

Contributors

author

Nowicki Grzegorz Józef

• Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

author

Ślusarska Barbara

• Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

author

Zboina Bożena

• Wydział Pedagogiki i Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim

author

Deluga Alina

• Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

References

• Ajzen I., The theory of planned behavior, „Organizational Behavior and Human Decision Processes” 1991, nr 2, s. 179–211.
• Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować? Wydawnictwo Fundacji Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005.
• Antonovsky A., The salutogenic model as a theory to guide health promotion, „Health Promotion International” 1996, nr 1, s. 11–18.
• Bagozzi R.P., Edwards E.A., Goal setting and goal pursuit in the regulation of body weight, „Psychology and Health” 1998, nr 13, s. 593–621.
• Bandura A., Health promotion by social-cognitive means, „Health Education & Be-havior” 2004, nr 2, s. 143–164.
• Bandura A., Self-efficacy mechanism in psychobiologic functioning [in:] Schwarzer R. (eds.), „Self-efficacy: thought control of action”, DC, Hemisphere, Washington 1992, pp. 355–394.
• Bandura A., Self-efficacy. Toward a Unifying Theory of Behavioral Change, „Psychological Review” 1977, nr2, s. 191–215.
• Bandura A., Social cognitive theory: an agentic perspective, „Annual Review of Psychology” 2001, nr 52, s. 1–26.
• Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Basińska M.A., Maćkowska P., Listwan A., Przekonania o umiejscowieniu kontroli zdrowia u chorych na cukrzycę typu 1 a zachowania zdrowotne, „Diabetologia Praktyczna” 2011, nr 4, s. 151–159.
• Becker M.H., Rosenstock I.M., Comparing social learning theory and the health belief model [in:] Ward W.B. (eds.), „Advances in health education and promotion”, CT: JAI Press Greenwich 1987, pp. 245–249.
• Borys B., Zasoby zdrowotne w psychice człowieka, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010; nr 1, s. 44–52.
• Dolińska-Zygmunt G., Elementy psychologii zdrowia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.
• Dolińska-Zygmunt G., Podmiotowe uwarunkowania zachowań promujących zdrowie, Wydawnictwo Psychologii PAN, Warszawa 2000.
• Drwal R.L., Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Wybrane zagadnienia i techniki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995a.
• Drwal R.L., Poczucie kontroli jako wymiar osobowości – podstawy teoretyczne, techniki badawcze i wyniki badań [w:] Drwal RL (red.), „Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Wybrane zagadnienia i techniki”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995b, s. 199–227.
• Gollwitzer P., Goal achievement. The role of intentions [in:] Stroebe W., Hewstone M (eds.), „Handbook of motivation and cognition”, Guilford, New York 1993.
• Gromulska L., Piotrowicz M., Cianciara D., Własna skuteczność w modelach zachowań zdrowotnych oraz w edukacji zdrowotnej, „Przegląd Epidemiologiczny” 2009; nr 63, s. 427–432.
• Heszen-Niejodek I., Sek H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Heszen-Niejodek I., Psychologia zdrowia jako dziedzina badań i zastosowań prak-tycznych [w:] Heszen-Niejodek I., Sęk H (red.), „Psychologia zdrowia: praca zbio-rowa”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• Hobfoll S., Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
• Jachimowicz V., Gawłowicz K., Juszczak K., Poczucie własnej skuteczności i umiejscowienie kontroli zdrowia a palenie papierosów wśród pielęgniarek, „Przegląd Lekarski” 2011; nr 10, s. 879–882.
• Juczyński Z., Juczyński A., „Chcieć to móc”, czyli o znaczeniu poczucia własnej sku-teczności w modyfikacji zachowań związanych z piciem alkoholu, „Alkoholizm i Narkomania” 2012, nr 2, s. 215–227.
• Juczyński Z., Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2012.
• Juczyński Z. Poczucie własnej skuteczności – teoria i pomiar, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Psychologica” 2000, nr 4, s. 11–24.
• Juczyński Z., Przekonania i oczekiwania wyznacznikami zachowań związanych ze zdrowiem, [w:] Juczyński Z., Ogińska-Bulik N (red.), „Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, s. 49–61.
• Kościelak R., Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej skuteczności w zdrowiu i chorobie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
• Lewtak K., Smolińska J., Uogólnione poczucie własnej skuteczności a zachowania antyzdrowotne lekarzy rodzinnych na przykładzie palenia tytoniu, „Przegląd Epidemiologiczny” 2011, nr 65, s. 115–121.
• Locke E.A., Latham G.P., A theory of goal setting and task performance, Prentice Hall, New York 1990.
• Łuszczyńska A., Zmiana zachowań zdrowotnych. Dlaczego dobre chęci nie wystarczają? Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
• Maddux J.E., Lewis J., Self-efficacy and adjustment. Basic principles and issues, [in:] Maddux J.E. (eds.). „Self-efficacy, adaptation and adjustment: theory, re-search and application”, Plenum Press; New York 1995, pp. 37–68.
• Nettleton S., The sociology of health and illness, Polity Press, Oxford 2003.
• Norma P., Bennet P., Health locus of control, [in:] Conner M., Norman P (eds.). „Predicting health behaviour”, Open Uniwersity Press, Buckingham 1996: 62–94.
• Nowicki G., Ślusarska B., Determinanty społeczno-demograficzne wartościowania zdrowia wśród pracujących osób dorosłych, „Hygeia Public Health” 2011, nr 2, s. 280–285.
• Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość, stres a zdrowie, Wydawnictwo Centrum Doradztwa i Informacji Diffin, Warszawa 2008.
• Ogińska-Bulik N., Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem, „Zeszyty Naukowe WSHE” 2008, nr 13, s. 93–103.
• Ostrowska A., Profilaktyka zdrowotna: interpretacje, definicje sytuacji, racjonalności (przypadek profilaktyki ginekologicznej kobiet), „Studia Socjologiczne” 2011, nr 3, s. 73–94.
• Ottawa Charter for Health Promotion, „Health Promotion” 1987, nr 1, s. 382–384.
• Piasecka H., Nowicki G., Ślusarska B., Sposób żywienia i umiejscowienie kontroli zdrowia w grupie studentów medycyny, „Pielęgniarstwo XXI wieku” 2014, nr 2, s. 17–22.
• Piotrowicz M., Cianciara D., Teoria salutogenezy – nowe podejście do zdrowia i choroby, „Przegląd Epidemiologiczny” 2011, nr 65, s. 521–527.
• Preambuła Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia 1946, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44192/1/9789241650472_eng.pdf (10.07.2015).
• Prochaska J.O., Velicer W.F., The transtheoretical model of behavior change, „American Journal of Health Promotion” 1997, nr 12, s. 38–48.
• Rotter J.B., Poczucie wewnętrznej versus zewnętrznej kontroli wzmocnień, „Nowiny Psychologiczne” 1990, nr 5–6, s. 59–70.
• Schwarzer R., Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuowaniu zachowań zdrowotnych. Dotychczasowe podejścia teoretyczne i nowy model, [w:] Heszen-Niejodek H., Sęk H (red.). „Psychologia zdrowia”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 175–205.
• Schwarzer R., Social-cognitive factors in changing health-related behavior, „Current Direction in Psychological Science” 2001, nr 2, s. 47–51.
• Seeman M., Evans J.W., Alienation and learning in a hospital setting, „American Sociological Review” 1962, nr 27, s. 722–783.
• Sęk H. (red.), Psychologia kliniczna, Tom 1 i 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2008.
• Sęk H., Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów i wieloznaczne funkcje wsparcia, [w:] Juczyński Z., Ogińska-Bulik N (red.), „Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódźkiego, Łódź 2003, s. 17–22.
• Sheridan Ch.L., Radmacher S.A., Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 1998.
• Zagożdżon P., Związek między religią a zdrowiem w badaniach epidemiologicznych, „Polski Merkuriusz Lekarski” 2012, nr 32, s. 349–353