Leksemy nazywające członków stanu chłopskiego w polskiej publicystyce oświeceniowej

• Authors: Maćkowiak Krzysztof

Title variants

EN

Lexemes naming members of the peasant state in Polish Enlightenment journalism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł zawiera rozważania na temat wyrazów o charakterze hiperonimicznym nazywających członków warstwy chłopskiej (np. poddany, rolnik, wieśniak, włościanin), które występowały w polskiej prozie publicystycznej w latach 1730–1830. Celem tekstu jest: 1) ustalenie składu rozpatrywanego ciągu leksemów, 2) opis wybranych cech systemowych tych jednostek, 3) określenie ich frekwencji tekstowej. Autor wykorzystuje w analizie elementy teorii pól semantycznych. Zaprezentowane w artykule treści pozwalają stwierdzić, że twórcy oświeceniowej publicystyki używali zaskakująco dużo leksemów o statusie hiperonimów odnoszących się do chłopstwa. Były to głównie jednostki o długiej tradycji literackiej. W XVIII wieku nastąpiła zasadnicza reinterpretacja tego materiału. Tylko niektóre wzmiankowane leksemy pozostały w systemie słownikowym (jak wyrazy chłop czy rolnik). Inne wyszły z użycia (jak wyraz plebeusz) lub zmieniły swój status (jak wyraz gbur, który stał się wyzwiskiem).

EN

The article contains reflections on the words of a hyperonymous character naming members of the peasant layer (e.g. poddany, rolnik, wieśniak, włościanin), which appeared in Polish journalistic prose of the Enlightenment period. The purpose of the text is: 1) to determine the composition of the aforementioned lexemes, 2) description of selected system features of these units, 3) to determine their text frequency. The author uses elements of semantic field theory in the analysis. The content presented in the article allows us to state that the creators of Enlightenment journalism used a surprisingly large number of lexemes with the status of hyperonyms referring to the peasantry. They were mainly individuals with a long literary tradition. In the eighteenth century, there was a fundamental reinterpretation of this material. Only some of the mentioned lexemes remained in the dictionary system (like the words chłop or rolnik). Others have fallen into disuse (as an expression of plebeusz) or changed their status (as the word gbur which became an insult).

Keywords

PL

oświecenie; styl publicystyczny; hiperonim; leksyka polityczno-społeczna

EN

enlightenment; journalistic style; hyperonym; political and social lexicon

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2020
• Volume: 100
• Issue: 2
• Pages: 102-113

Dates

published

2020

Contributors

author

Maćkowiak Krzysztof

• Uniwersytet Zielonogórski