Świętego Klemensa z Aleksandrii pogląd na apokatastazę

• Authors: Aleksiejuk Artur , Hrycuniak Sawa (Michał)

Title variants

EN

Saint Clement of Alexandria’s Understanding of Apocatastasis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Temat apokatastazy jest jednym z ważniejszych i jednocześnie kontrowersyjnych problemów teologicznych w nauce chrześcijańskiej. Zagadnienie to funkcjonuje jako tzw. teologumena, czyli osobista opinia teologiczna, która nie zyskała powszechnej aprobaty w oficjalnej nauce Kościoła. Apokatastaza od wieków porusza jednak serca i umysły licznych teologów, filozofów, pisarzy, mistyków i poetów. Wielu z nich konfrontując powszechną wolę zbawczą Boga z poglądem, że grzesznicy zostaną skazani na wieczne męki piekielne, zostało oskarżonych o herezję. Najbardziej znaną postacią spośród nich jest Orygenes (ok. 185 – ok. 254), z imieniem którego bywa zwykle łączona nauka o apokatastazie. To on nadał jej określony kształt, a także sformułował spójne uzasadnienie. Chrześcijańska nauka o apokatastazie sięga jednak czasów wcześniejszych. Jednym z pisarzy wczesnochrześcijańskich, w którego spuściźnie twórczej można odnaleźć wiele sformułowań odnoszących się do idei powszechnego zbawienia, był, zaliczany w poczet Ojców Kościoła, Tytus Flawiusz Klemens, znany jako święty Klemens Aleksandryjski (ok. 140 – ok. 215). Lektura pism Aleksandryjskiego scholarchy pozwala ponad wszelką wątpliwość stwierdzić w nich wyraźną obecność idei apokatastasis ton panton, zarówno w wymiarze kosmicznym, jak i osobowym. Można zaryzykować tezę, że był on pierwszym chrześcijańskim teologiem i filozofem, który zmierzał w kierunku uniwersalistycznej koncepcji zbawienia. W jego dziełach przyjęła ona formę uniwersalistycznej teorii Bożej pedagogii, której celem ostatecznym jest, aby „Bóg był wszystkim we wszystkim” (1 Kor 15,28).

EN

The topic of apocatastasis is one of the most important and most controversial theological questions in Christian teaching. This issue functions as a so-called theologumenon, which is a private theological opinion, which, however, does not gained universal acceptance among the faithful and the approval of the official teaching of the Church. However, apocatastasis moved the hearts and minds of several theologians, philosophers, writers, mystics and poets. Many of them were accused of heresy when they confronted the belief that sinners will be doomed to eternal torment with God’s will for universal salvation. The most predominant figure was Origen (c. 185 – c. 254), whose name is commonly associated with apocatastasis. It was he who gave it its particular form and gave it a consistent justification. Christian teaching about apocatastasis can be found even earlier. One of the early Christian writers and Fathers, in whose creative legacy can be found several statements referring to the idea of universal salvation, was Titus Flavius Clemens, also known as saint Clement of Alexandria (c. 140 – c. 215). It can be clearly stated that the Alexandrian scholar’s writings contain the idea of apokatastasis ton panton, both in cosmic and personal dimensions. It could also be said that he was the first Christian theologian and philosopher who moved in the direction of a concept of universal salvation. His writings accepted the form of the universal theory of God’s pedagogy, whose final goal is that “God would be all in all” (1 Cor. 15:28).

Keywords

PL

Święty Klemens Aleksandryjski; apokatastaza; zbawienie; gnostyk; wczesnochrześcijańska eschatologia; wczesnochrześcijańska soteriologia

EN

St. Clement of Alexandria; apocatastasis; salvation; gnostic; early Christian eschatology; early Christian soteriology

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Rocznik Teologiczny
• Year: 2016
• Volume: 58
• Issue: 4
• Pages: 523-544

Contributors

author

Aleksiejuk Artur

author

Hrycuniak Sawa (Michał)

References

• Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. 1990. Warszawa: Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
• Briks, Piotr. 2004. Koniec świata czy apokatastaza? Pozytywne aspekty koncepcji eschatologicznych w Biblii Hebrajskiej. Warszawa: Vocatio.
• „Dispute concerning Property (LXVII)”. 1899. W The Oxyrhynchus papyri. Cz. 1, 125. Transl. and ed. B.P. Grenfell, A.S. Hunt. London: Egypt Exploration Fund.
• Duda, Jerzy. 2009. „Nadzieja zbawienia dla wszystkich? Studium wybranych pisarzy wczesnochrześcijańskich.” Studia Teologiczne 27: 187-201.
• Duda Jerzy. 2015. „Prawda jako fundament nauczania misyjnego w Protreptikos Klemensa Aleksandryjskiego.” Annales Missiologici Posnanienses 20: 137-149.
• Eliade, Mircea. 1998. Aspekty mitu. Tłum. Piotr Mrówczyński. Warszawa: KR.
• Gajda, Janina. 1995. Gdy rozpadły się ściany świata. Teorie wartości w filozofii hellenistycznej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Gajda-Krynicka, Janina. 2000. „Między «pierwszym» a «drugim żeglowaniem». Rola przedplatońskiej fizyki w Platońskich dowodach na nieśmiertelność duszy.” W W kręgu filozofii klasycznej, red. Bodgan Dembiński, 24-56. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Grzywaczewski, Józef. 1986. „Obraz gnostyka według «Stromatów» Klemensa Aleksandryjskiego”. Vox Patrum 11: 543-554.
• Gryglewicz, Feliks. 1989. „Apokatastaza.” W Encyklopedia Katolicka, t. 1, 755. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• „Hire of a Mill (CCLXXVIII)”. 1899. W The Oxyrhynchus papyri. Part. 2, 267. Transl. and ed. B.P. Grenfell, A.S. Hunt. London: Egypt Exploration Fund.
• Hryniewicz, Wacław. 1989. Nadzieja zbawienia dla wszystkich. Od eschatologii lęku do eschatologii nadziei. Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum.
• Irenäus von Lyon. 1912. Fünf Bücher gegen die Häresien, t. 1. Trnsl. Ernst Klebba. München: Verlag Josef Kösel.
• Ireneusz z Lyonu. 2016. „Adversus haereses.” W Ireneusz z Lyonu i gnostycy. Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy. Tłumaczenie Adversus haereses: Księga I i II (Studia Antiquitatis Christianae 17). Tłum. i oprac. Wincenty Myszor. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
• Klemens Aleksandryjski. 1953. Czy człowiek bogaty może być zbawiony? Tłum. Jan Czuj. Warszawa: Pax.
• Klemens Aleksandryjski. 1988. „Zachęta Greków.” W Apologie (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy XLIV), red. Edward Stanula, 116-201. Tłum. Jerzy Sołowianiuk. Warszawa: ATK.
• Klemens Aleksandryjski. 1994. Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1-2. Tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska. Warszawa: PAX.
• Klemens Aleksandryjski. 2012. Wychowawca. Tłum. Marian Szarmach. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Łapiński, Aleksander. 1977. „Nauka o apokatastazie przed potępieniem jej na soborach powszechnych.” Wiadomości PAKP (3-4): 3-24.
• Maksym Wyznawca. 1981. „Wykład Modlitwy Pańskiej.” W Dzieła, 361-374. Tłum. Albert Warkotsch. Poznań: Pallottinum.
• Miduch, Maria. 2012. Apokaliptyka żydowska – o nadziei. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.
• Mortley, Raoul, i Carsten Colpe. „Gnosis I (Erkenntnislehre).” W Das Reallexikon für Antike und Christentum. Sachwörterbuch zur Auseinandersetzung des Christentums mit der antiken Welt, Bd. 11, 446-537, Hrsg. Theofod Klauser, i Ernst Dassmann. Stuttgart: Anton Hiersemann Verlag.
• Nemezjusz z Emezy. 1982. O naturze ludzkiej. Tłum. Andrzej Kempfi. Warszawa: Pax.
• Oepke, Albrecht. 1995. „avpokaqi,sthmi.” W Theological Dictionary of the New Testament, t. 1, red. Gerhard Kittel. Grand Rapids: W.M.B. Eerdmans Publishing Company.
• Orygenes. 1996. O zasadach (Źródła Myśli Teologicznej 1). Tłum. Stanisław Kalinkowski. Kraków: Wydawnictwo WAM-Księża Jezuici.
• Parchem, Marek. 2008. Ostateczne zwycięstwo Boga w walce między dobrem a złem w świetle pism z Qumran. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
• Parchem, Marek. 2010. „Pisma apokaliptyczne i testamenty.” W Apokryfy Starego Testamentu. T. 2, red. Marek Parchem. Kraków-Mogilany: The Enigma Press.
• Pietras, Henryk. 1992. „Apokatastasis według Ojców Kościoła. Nadzieja nawrócenia czy powszechna amnestia?” Collectanea Theologica 62 (3): 21-41.
• Polibiusz. 1957. Dzieje. T. 1. Tłum. i oprac. Seweryn Hammer. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Popowski, Remigiusz. 1995. Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
• Reale, Giovanni. 2001. Historia filozofii starożytnej. T. 3. Tłum. Edward Iwo Zieliński. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Septuaginta, czyli Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi i apokryfami. 2014. Tłum. Remigiusz Popowski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
• „Sobór Konstantynopolitański II (553). Anatematyzmy przeciwko «Trzem rozdziałom»”. 2007. W Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 1, 284-303, oprac. Arkadiusz Baron i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM-Księża Jezuici.
• „Sobór Konstantynopolitański III (680-681). Wykład wiary”. 2007. W Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 1, 308-323, oprac. Arkadiusz Baron, i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM-Księża Jezuici.
• „Sobór Nicejski II (787). Dekret wiary”. 2007. W Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 1, 330-341, oprac. Arkadiusz Baron i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM-Księża Jezuici.
• Szczerba, Wojciech. 2014. Koncepcja wiecznego powrotu w myśli wczesnochrześcijańskiej i jej greckie źródła. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Xenophontis. 1905. Respublica Lacedaemoniorum. Hrsg. Ginus Pierleoni. Berlin: Apud Weidmannos.
• Αρεταίου Καππαδόκου. Περι αιτιων και σημειων οξεων παθων. Dostęp 2016.08.24. http://www.chlt.org/sandbox/dh/aretaeusGreek/index.html.
• Αρεταίου Καππαδόκου. Χρονιων νουσων θεραπευτικον. Dostęp 2016.08.24. http://www.chlt.org/sandbox/dh/aretaeusGreek/index.html.
• Куряев, Андрей. 1995. Традиция, догмат, обряд: Апологетические очерки. Москва-Клин: Издательство Братства Святителя Тихона.
• Хосроев, Александр Леонович. 2008. „Еще раз о термине гностик (I).” Hyperboreus 14: 91-117.
• Хосроев, Александр Леонович. 2009. „Еще раз о термине гностик (II).” Hyperboreus 15: 101-109.