Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 66 | 351-369

Article title

Церковнослов’янізми, пов’язані з церковними таїнствами в українському письменстві ХVІ –ХVІII століть

Content

Title variants

PL
Cerkiewnosłowianizmy powiązane z cerkiewnymi sakramentami w piśmiennictwie ukraińskim ХVІ –ХVІII wieku
EN
Church Slavonic words associated with the church sacraments in the Ukrainian literature of the 17th and 18th centuries

Languages of publication

UK PL EN

Abstracts

PL
W artykule poddano analizie fonetykę, strukturę oraz semantykę słownictwa cerkiewnosłowiańskiego funkcjonującego w języku ukraińskim ХVІ–ХVІІІ w. Przedstawiono również rozwój semantyczny cerkiewnosłowianizmów we współczesnym języku ukraińskim oraz w praktyce liturgicznej. Aktualność niniejszego badania wynika z konieczności podjęcia dogłębnych oraz systematycznych studiów nad słownictwem liturgicznym i obrzędowym w języku ukraińskim ХVІ–ХVІІІ w., szczególnie nad wyrazami pochodzenia cerkiewnosłowiańskiego, tak charakterystycznymi dla sfery religijnej – dotyczącymi sakramentów, ich udzielania itp. Za bazę źródłową artykułu posłużyły ukraińskie zabytki piśmiennictwa świeckiego: akta i dokumenty sądowe, gramoty, latopisy, utwory literatury polemicznej oraz pięknej, wchodzące do korpusu źródeł Słownyka ukrajinśkoji mowy XVI – perszoji połowyny XVII st., Istorycznoho słownyka ukrajinśkoho jazyka pod redakcją J. Tymczenki oraz ich kartotek, przechowywanych w O ddziale języka ukraińskiego Instytutu Ukrainoznawstwa im. I. Krypiakiewicza NAN Ukrainy (Lwów). Dołączono materiał ilustracyjny pochodzący z zabytków, które łączą styl teologiczny z naukowym. Przeprowadzona analiza wykazuje, że różne warianty graficzne i fonetyczne słownictwa cerkiewnosłowiańskiego, powiązanego z sakramentami cerkiewnymi, były bardzo często używane w języku ukraińskim XVI–XVIII w. Mowa tu przede wszystkim o kalkach semantycznych z języka greckiego, które za pośrednictwem języka cerkiewnosłowiańskiego weszły do języka ukraińskiego. Jak się okazuje, badane słownictwo z minimalnymi zmianami semantycznymi przetrwało we współczesnej literackiej ukraińszczyźnie oraz w praktyce cerkiewnej i liturgicznej.
EN
This article analyses the phonetics, structure and semantics of Church Slavonic words used in the Ukrainian language of the 16th to 18th centuries. The semantic development of Church Slavonic words in contemporary Ukrainian and in liturgical practice is also examined. The research is timely due to the need for a deeper, systematic study of liturgical and ritual vocabulary in the Ukrainian language of the 16th to 18th centuries, in particular of items taken from Church Slavonic characteristic of the religious sphere – such as those associated with the sacraments and their administration. The sources for the research were secular Ukrainian texts: legal documents, scripts, chronicles, literature and polemical writings, found in the corpus of the Dictionary of the Ukrainian Language, 16th and First Half of 17th Century, in the Ukrainian Historical Dictionary, ed. E. Timchenko, and in the card index kept at the Ukrainian Language department of the Ivan Krypiakevych Institute of Ukrainian Studies, at the National Academy of Sciences of Ukraine (Lviv). Illustrative material from the historic texts, combining theological and scientific styles is included. The analysis shows that different graphic and phonetic variants of Church Slavonic vocabulary connected to church sacraments were in frequent use in the Ukrainian language of the 16th to 18thcenturies. These are mostly semantic calques from Greek which came into the Ukrainian language via Church Slavonic. The studied vocabulary was found, with minimal semantic changes, to have survived in modern literary Ukrainian and in Church and liturgical practice.

Year

Volume

66

Pages

351-369

Physical description

Contributors

  • Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України

References

  • Бібла Світлана, 1997, Склад, структура й шляхи формування української церковної термінології (назви церковних чинів та посад): автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, Інститут української мови НАН України, Київ.
  • Венедикта схм. (Щурат-Глуха), 1998, Хрещення чи Хрищення?, „Єдиними устами: Бюлетень Інституту богословської термінології та перекладів”, 1998, № 2, с. 28–33.
  • Ворона Іванна, 2014, Функціонування церковно-релігійних термінів-сино- німів в українських богослужбових текстах: автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, ДВНЗ Прикарпатський національний університет ім. Василя Стефаника, Івано-Франківськ.
  • Гнатюк Лідія, 2010, Мовний феномен Григорія Сковороди в контексті ста- роукраїнської книжної традиції: монографія, Видавничо-поліграфічний центр „Київський університет”, Київ.
  • Головацький Родіон, 2007, Пояснення Богослужінь, Місіонер, Львів.
  • Мирончук Олександр, 2014, Назви чинів святості в історії релігійного стилю української мови: автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, Інститут української мови НАН України, Київ.
  • Нефедов Геннадий, 2004, Таинства и обряды Православной Церкви, Русскій Хронографъ, Москва.
  • Німчук Василь, 1985, Мовознавство на Україні в ХІV–ХVІІ ст., Наукова думка, Київ.
  • Осінчук Юрій, 2008, Історія богослужбово-обрядової лексики української мови: автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, Інсти- тут української мови НАН України, Київ.
  • Пишна Наталія, 2016, Назви піснеспівів в українській мові: синхронно-діа- хронний аспект: автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, ДВНЗ Прикарпатський національний університет ім. Василя Стефаника, Івано-Франківськ.
  • Піддубн а Наталія, 2000, Формування номенклатури назв релігійних споруд в українській мові: автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, Харківський державний педагогічний університет ім. Г.С. Сково- роди, Харків.
  • Пуряєва Наталія, 2001, Формування української церковно-обрядової тер- мінології (назви богослужбових предметів): автореф. дис. канд. філол. наук: 10.02.01 – українська мова, Інститут української мови НАН Укра- їни, Київ.
  • Рудницький Ярослав, 1988–1989, Семантика „хреста” й „хрищення”, „Науковий конгрес у 1000-ліття Хрещення Руси-України”, Мюнхен, с. 577–587.
  • Русанівський Віталій, 1985, Джерела розвитку східнослов’янських літера- турних мов, Наукова думка, Київ.
  • Федорів Юрій, 2004, Пояснення церковних Богослужень і Св. Тайн, Свічадо, Львів.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-55b81706-ba36-476d-87f2-4f906073a8de
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.