Work in the lives of women with many children living in poverty in the context of reforms in Poland’s family policy – continuation or change?

• Authors: Kaźmierczak-Kałużna Izabela

Title variants

PL

Praca w życiu wielodzietnych kobiet doświadczających ubóstwa w kontekście reform polityki rodzinnej w Polsce – kontynuacja czy zmiana?

Abstracts

PL

W artykule podjęto problem nieodpłatnej pracy domowej wielodzietnych ubogich kobiet oraz ich stosunku do pracy zarobkowej. Empiryczną podstawą tekstu są wywiady pogłębione prowadzone w latach 2013–2014 i w roku 2017. Rozmówczyniami były słabo wykształcone i z reguły nieobecne na rynku pracy matki, w większości same (także w przypadku rodzin pełnych) sprawują opiekę nad co najmniej trojgiem dzieci i zarządzają domowym niedostatkiem. W ich rolę wpisane jest szeroko pojmowane dbanie o dom, radzenie sobie z bieżącymi sprawami i zabieganie o pomoc. Codzienne problemy i rutynowe czynności powodują, że wykonywane zajęcia są zarazem obciążające i niesatysfakcjonujące, co sprzyja marzeniom o „ucieczce od domu” w pracę zarobkową. Zwrot w polityce prorodzinnej państwa (program „Rodzina 500+”) dał możliwość zdiagnozowania zmian zachodzących w różnych obszarach życia badanych rodzin. W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie: Czy – i ewentualnie w jakim zakresie – nowowprowadzone świadczenia zmodyfikowały stosunek kobiet do zarobkowania, czy wpłynęły na deklarowaną chęć wejścia na rynek pracy lub skłoniły do rezygnacji z zatrudnienia? W szerszej perspektywie jest to pytanie o to, czy program, który znacząco poprawił sytuację materialną ubogich rodzin, paradoksalnie nie stanowi dodatkowej (obok braku kwalifikacji zawodowych i konieczności sprawowania opieki nad dziećmi) bariery w aktywizacji zawodowej tej kategorii kobiet. Relatywnie wysokie środki, pomimo oczywistych pożytków, znacząco osłabiają determinację badanych do podejmowania pracy zarobkowej i problematyzują tym samym sytuację przynajmniej części z nich. W niedalekiej przyszłości bowiem, po usamodzielnieniu się dzieci, wygaśnięciu funkcji opiekuńczych matki i pozyskiwanych obecnie z tego tytułu świadczeń, prawdopodobnie pozostaną one nie tylko bez podstawowego źródła dochodów, bez emerytury, ale także z poczuciem pustki po utracie jedynej istotnej dla ich tożsamości roli, jaką jest rola pełnoetatowej matki.

EN

The article discusses unpaid housework done by women with many children living in poverty, and the women’s attitudes towards employment. The empirical basis of the article is in-depth interviews conducted in 2013–2014 and in 2017. The interviewees were poorly educated mothers; they are usually absent from the labour market, take care of at least three children mostly by themselves (also in two-parent families) and manage their privation. Their roles involve taking care of the family, dealing with everyday problems and seeking help. Daily problems and routine make their activities both burdensome and not very satisfying, which encourages them to dream of “running away from home” into a job. A shift in Poland’s family policy (the introduction of the “Family 500+” programme) gave an opportunity to diagnose changes occurring in different areas of the respondents’ lives. The article attempts to answer the questions: Have – and if so to what extent – new benefits modified the women’s attitudes toward paid employment? Have the benefits affected their declared willingness to enter the labour market or made them resign from paid employment? In a broader perspective, the article attempts to find out whether the programme, which significantly improved the financial situation of poor families, paradoxically constitutes an additional barrier (apart from the lack of professional qualifications and taking care of children) in the occupational activity of this category of women. Relatively high resources, despite the obvious advantages, seem to weaken the determination of the respondents to take up paid jobs and thus problematise the situation of at least some of them. In the near future, after their children grow up and do not need the mother’s care, the women will lose the right to the benefits, which are probably their basic source of income, and will have no retirement rights. Moreover, they may experience a sense of emptiness after losing the role of the full-time mother – the only important role for their identities.

Keywords

PL

wielodzietność; macierzyństwo; role rodzinne; ubóstwo; polityka prorodzinna; nieodpłatna praca domowa; praca zarobkowa; paradygmat interpretatywny

EN

large families; motherhood; family roles; poverty; family policy; unpaid housework; paid job; interpretive paradigm

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2018
• Volume: LXVII (67)
• Issue: 3
• Pages: 85-110

Contributors

author

Kaźmierczak-Kałużna Izabela

• University of Zielona Góra

References

• Aktywność ekonomiczna ludności Polski IV kwartał 2017 roku. 2018. Warszawa: GUS.
• Bauman Zygmunt. 1998. “Zbędni, niechciani odtrąceni – czyli o biednych w zamożnym świecie”. Kultura i Społeczeństwo 2: 3–18.
• Bauman Zygmunt. 2006. Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy. Kraków: WAM .
• Bertaux Daniel. 1990. Funkcje wypowiedzi autobiograficznych. In: Metoda biograficzna w socjologii, J. Włodarek, M. Ziółkowski (eds.), 71–81. Warszawa–Poznań: PWN.
• Bertaux Daniel. 2012. Analiza pojedynczych przypadków (au cas par cas). In: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, K. Kaźmierska (ed.), 309–333. Kraków: Nomos.
• Bertaux Daniel, Cathrine Delcroix. 2000. Case histories of families and social processes: Enriching sociology. In: The turn to biographical methods in social science, P. Chamberayne, J. B ornat, T. Wengraf (eds.), 71–89. London-New York: Routledge.
• Bourdieu Pierre, Jean-Claude Passeron. 1990. Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Warszawa: PWN.
• Budrowska Bogusława. 2009. Krzątactwo codzienności a perspektywa “trzeciej socjologii”. In: Kobiety-Feminizm-Demokracja, B. Budrowska (ed.), 70–92. Warszawa: IFiS PAN .
• Charmaz Kathy. 2009. Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Warszawa: PWN.
• Cloud Kathleen, Nancy Garrett. 1997. “A modest proposal for inclusion of women’s household human capital production in analysis of structural transformation”. Feminist Economics 3(1): 151–177.
• Dahrendorf Ralph. 1993. Nowoczesny konflikt społeczny. Esej o polityce wolności. Warszawa: Czytelnik.
• Federici Silvia. 2017. “Kapitał a płeć”. Praktyka Teoretyczna 3: 196–212.
• Glaser Barney G., Anselm L. Strauss. 1967. The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research, Chicago: Aldine. Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. 2014. Warszawa: GUS.
• Grotowska-Leder Jolanta. 2002. Fenomen wielkomiejskiej biedy. Od epizodu do underclass. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Jezior Jagoda. 2005. Wartość pracy. Studium socjologiczne na podstawie badań w regionie środkowowschodniej Polski, Lublin: Wydawnictwo UMC S.
• Karwacki Arkadiusz. 2006. Błędne koło. Reprodukcja kultury podklasy społecznej, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Kawczyńska-Butrym Zofia. 2004. Kobiety i ich rodziny w osiedlach byłych pegeerów. Raport, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Kaźmierczak-Kałużna Izabela. 2012a. Dwa oblicza biedy. Subiektywne i obiektywne aspekty sytuacji życiowej ubogich. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Kaźmierczak-Kałużna Izabela. 2012b. “Ubóstwo jako problem społeczny. Kwestie terminologiczne ustalenia empiryczne”. Kultura i Społeczeństwo 1: 147–157.
• Kaźmierczak-Kałużna Izabela. 2016a. Domowe menedżerki – praca w opiniach wielodzietnych matek z ubogich rodzin. In: Praca w XXI wieku. Wymiary formalne i nieformalne, E. Kolasińska, J. Róg-Ilnicka, A. Mrozowicki (eds.), 233–265. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
• Kaźmierczak-Kałużna Izabela. 2016b. “Ja bym chciała, żeby moje dzieci mieli szczęśliwe dzieciństwo, nie tak, jak ja… Dzieciństwo własne a dzieciństwo własnych dzieci w narracjach wielodzietnych ubogich kobiet”. Opuscula Sociologica 4: 63–79.
• Kaźmierczak-Kałużna Izabela. 2017. Wielodzietność – wybór czy konieczność? Perspektywa ubogich matek. In: Rodzina niejedno ma oblicze – refleksja o współczesnej rodzinie, K. Juszczyk
• Frelkiewicz, G. Libor, A. Górny, A. Zygmunt (eds.), 47–64. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Lalman David, Joe Oppenheimer, Piotr Świstak. 1994. “Formalna teoria wyboru racjonalnego: kumulatywne nauki polityczne”. Studia Socjologiczne 3–4: 13–62.
• Lesińska-Sawicka Małgorzata. 2008. Późne macierzyństwo. Studium socjomedyczne. Warszawa: Nomos.
• Lewis Oscar. 1978. The culture of poverty In: Anthropological Essays, O. Lewis (ed.), 67–80. New York: Random House.
• Lister Ruth. 2007. Bieda. Warszawa: Sic!
• Marody Mirosława. 2012. Dynamika postaw wobec pracy. In: Wartości a zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie, A. Jasińska-Kania (ed.), 63–77. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Oliwa-Ciesielska Monika. 2013. W poszukiwaniu kultury ubóstwa. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM .
• Palska Hanna. 2002. Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce lat dziewięćdziesiątych. Warszawa: IFiS PAN .
• Phelps Edmund S. 2013. Płaca za pracę. Warszawa: Kurhaus.
• Rymsza Marek. 2017. ”Zrozumieć ten plus”. Więź 3: 7–15.
• Siciński Andrzej. (ed.). 1978. Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, Warszawa: PWN.
• Siciński Andrzej. 2002. Styl życia, kultura, wybór. Szkice. Warszawa: IFiS PAN .
• Standing Guy. 2014. Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa. Warszawa: PWN.
• Środa Magdalena. 2006. Praca domowa kobiet. In: Nieopłacana praca – jak ją traktować, żeby skutecznie tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa? 5–6. Łódź: Instytut Spraw Obywatelskich.
• Tarkowska Elżbieta, Wielisława Warzywoda-Kruszyńska, Kazimiera Wódz (eds.). 2003. Biedni o sobie i swoim życiu. Katowice-Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Tarkowska Elżbieta (ed.). 2000. Zrozumieć biednego. O dawnej i obecnej biedzie w Polsce. Warszawa: Typografika.
• Titkow Anna, Danuta Duch-Krzystoszek, Bogusława Budrowska. 2004. Nieodpłatna praca kobiet. Mity, realia, perspektywy. Warszawa: IFiS PAN .
• Titkow Anna. 2007. Tożsamość polskich kobiet. Ciągłość, zmiana, konteksty. Warszawa: IFiS PAN .
• Urbański Jarosław. 2014. Prekariat i nowa walka klas. Przeobrażenia współczesnej klasy pracowniczej i jej form walki. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, Dz. U. 2016 poz. 195.
• Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, Dz. U. 2003 Nr 228 poz. 2255 z późn. zm.
• Warzywoda-Kruszyńska Wielisława (ed.). 1999. (Żyć) Na marginesie wielkiego miasta. Łódź: Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego.
• Warzywoda-Kruszyńska Wielisława (ed.). 2001. Żyć i pracować w enklawach biedy (klimaty łódzkie. Łódź: Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego.
• Wóycicka Irena. 2009. Model opieki w Polsce. In: Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce, I.E. Kotowska (ed.), 99–117. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Wyka Anna. 1993. Badacz społeczny wobec doświadczenia. Warszawa: IFiS PAN . Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2016 roku (na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych. 2017. Warszawa: GUS.