Przymiotnikowy formant -asy (-̓asy) jako przykład słowotwórczego archaizmu peryferycznego

• Authors: Jaros Irena

Title variants

EN

Adjective formant -asy (-‘asy) as an example of a word-formative peripheral archaism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem omówienia jest formant -asy (-‘asy), który w historycznej polszczyźnie tworzył, występujące do połowy XVIII wieku, nazwy kolorów, np. białasy, czerwonasy, szarasy, żółtasy. Są to derywaty odprzymiotnikowe o znaczeniu niepełnej lub osłabionej cechy określonej w podstawie. Za pomocą formantu -asy w polskich gwarach powstały derywaty nie tylko od przymiotników nazywających kolory, np. burasy, modrasy, posiwasy, ale także smaki, np. słodkasy, właściwości fizyczne przedmiotów, np. mokrasy, przydługasy oraz negatywne cechy istot żywych, np. głupasy, ubogasy, starasy. Na podstawie danych wydobytych przede wszystkim ze źródeł publikowanych, wskazano ich zasięgi geograficzne, obejmujące północne i południowe oraz wyspowo wschodnie peryferia polskiego obszaru językowego. Przykłady derywatów z morfemem -as- tworzonych od przymiotnika biały, pochodzące z innych językach słowiańskich, sugerują, że był on znany na obszarze całej Słowiańszczyzny. Żywotność w historycznej polszczyźnie oraz polskich gwarach formantu -asy czyni z naszego obszaru etnicznojęzykowego przykład terenu peryferycznego, na którym doszło do pojawienia się innowacji w zakresie łączliwości omawianego sufiksu z podstawowymi przymiotnikami o różnym znaczeniu.

EN

The author presents formant -asy (-‘asy) creating names of colours, e.g. białasy, czerwonasy, szarasy, żółtasy, that existed in old Polish until the second part of the 18th century. These are adjectival derivatives with meanings related to a partial or weakened feature defined in the word-formation base. In Polish dialects derivatives with formant –asy were formed not only from adjectives naming colours e.g. burasy, modrasy, posiwasy, but also from those naming flavours e.g. słodkasy, physical characteristics of objects e.g. mokrasy, przydługasy, and negative features of living beings e.g. głuptasy, ubogasy, starasy. The author indicates their geographical range - north, south and insular eastern peripheries of the ethnic area with the Polish language – mainly on the basis of the data collected from published sources. Occurrences of derivatives with morpheme -as- formed from adjective biały that originate from other Slavonic languages suggest that the morpheme was known on the whole Slavic territory. The persistence of formant –asy in the old Polish language and Polish dialects makes our ethno-linguistic area an example of a peripheral territory where there occurred an innovation in the connectivity of the mentioned suffix with basic adjectives of various meaning.

Keywords

PL

językoznawstwo; dialektologia; słowotwórstwo; przymiotnik; archaizm peryferyczny

EN

linguistics; dialectology; word-formation; adjective; peripheral archaism

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2016
• Issue: 18/4

Contributors

author

Jaros Irena

• Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii Uniwersytet Łódzki