O twórczości literackiej Tatarów w dobie staropolskiej

• Authors: Drozd Andrzej

Title variants

EN

On the Literary Works of the Tatars in the Old Polish Period

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

The Polish-Lithuanian Tatars began to form their own literature in the Polish and Old Byelorussian languages from the end of the 16th century. All Tatar texts were handwritten exclusively in Arabic script, irrespective of their own language. Tatar writings were characterized by the anonymity of the author but we know the author of the most important literary achievement of this community – the complete translation of the Qur’an dated 1686: the imam of Minsk, Urjasz b. Ism‚‘īl Szlamowicz. Most of the Tatar texts were translated from the Islamic popular religious literature spread in the land of the Golden Horde and Ottoman Empire. The appearance of this sort of Tatar oeuvre resulted from the fact that the Tatars had lost their native tongue sometime within the 16th and 17th c. This made the translation of the popular Islamic literature necessary to preserve the Tatars’ own religion. The Tatar manuscripts also contain an important component adopted from the Old Polish Christian literature including the Polish translation of the Bible by Szymon Budny (1572) created for the Arians – the most radical protestant movement in the Polish-Lithuanian Commonwealth. The Tatars integrated a significant amount of motifs and ideas of their Christian social environment into their religious Islamic traditions. Therefore we can assume that another factor that contributed to the rise of the Tatar literature was the religious and cultural revival which encompassed the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 16th c. during the Renaissance and Reformation era. Apparently it played an important role in the cultural integration of this Turkic-Islamic community with local Christian society and culture.

Keywords

EN

Polish-Lithuanian Tatars; Islam and Christianity; Old Polish literature; Ottoman literature; Islamic manuscripts; translation of the Qur’an; Old Testament apocrypha

• Publisher: Polskie Towarzystwo Orientalistyczne
• Journal: Przegląd Orientalistyczny
• Year: 2017
• Issue: 1-2
• Pages: 19-44

Contributors

author

Drozd Andrzej

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Antonovič Antoni K., Belorusskije teksty pisannyje arabskim pismom i ich grafiko-ortografičeskaja sistema, Vilnjusskij Gosudarstvennyj Uviversitet im. V. Kapsukasa, Wilno 1968.
• Borowy Wacław, Dawni teoretycy tłumaczeń, w: Wacław Borowy, Studia i rozprawy, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1952, s. 7–30.
• Czacki Tadeusz, O litewskich i polskich prawach: o ich duchu, źrzódłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszém Statucie dla Litwy 1529 roku wydaném, J.K. Turowski, Kraków 1861.
• Danielska Joanna, Historyja o Abrahamie Mikołaja Kochanowskiego, jej holenderskie źródła i tatarska recepcja, „Barok” 2010, t. XVII/2 (34), s. 51–77.
• Drozd Andrzej, Nowe odkrycia w badaniach nad piśmiennictwem tatarskim, „Rocznik Tatarów Polskich” 1994, t. 2, s. 218–230.
• Drozd Andrzej, Rękopisy tatarskie w zbiorach londyńskich, „Rocznik Tatarów Polskich” 1994, t. 2, s. 38–54.
• Drozd Andrzej, Sultan dua (świąteczna modlitwa za sułtanów), „Rocznik Tatarów Polskich” 1994, t. 2, s. 206–217.
• Drozd Andrzej, Opowieść o Kesik-baszu (Obciętej głowie), „Świat Islamu” 1995, nr 3, s. 4, 6–7 (cz. 1); nr 3, s. 5, 6–7 (cz. 2).
• Drozd Andrzej, Tatarska wersja pieśni-legendy o św. Hiobie, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 1995, t. 2 (22), s. 163–195.
• Drozd Andrzej, Staropolska poezja Tatarów, „Tytuł. Pismo literacko-artystyczne” 1995, nr 1(17), s. 52–70.
• Drozd Andrzej, Staropolski apokryf w muzułmańskich księgach. (Tatarska adaptacja Historyji barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie Krzysztofa Pussmana), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 1996, t. 3 (23), s. 95–134.
• Drozd Andrzej, Wpływy chrześcijańskie na literaturę Tatarów w dawnej Rzeczypospolitej. Między antagonizmem a symbiozą, „Pamiętnik Literacki” 1997, nr 88 , s. 3–34.
• Drozd Andrzej, W sprawie autorstwa ‘Koranu Buczackiego’, w: Henryk Jankowski (red.), Z Mekki do Poznania. Materiały z 5 Ogólnopolskiej Konferencji Arabistycznej. Poznań 9-10 czerwca 1997, Katedra Orientalistyki i Bałtologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 1998. s. 69–83.
• Drozd Andrzej, Arabskie teksty liturgiczne w przekładzie na język polski XVII wieku. Zagadnienia gramatyczne na materiale chutb świątecznych, Dialog, Warszawa 1999.
• Drozd Andrzej, Opinia senatora Rzewuskiego w sprawie prerogatyw wyborczych dla Tatarów z 1819 r., „Rocznik Tatarów Polskich” 2000, t. 5, s. 36–47.
• Drozd Andrzej, Piśmiennictwo Tatarów polsko-litewskich (XVI-XX w.). Zarys problematyki, w: Andrzej Drozd, Marek M. Dziekan, T. Majda (red.), Katalog zabytków tatarskich. Tom II. Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich, Res Publica Multiethnica, Warszawa 2000, s. 12–37.
• Drozd Andrzej, Z badań nad staropolskimi zapożyczeniami w literaturze Tatarów, w: Orient w kulturze polskiej. Materiały z sesji jubileuszowej z okazji 25-lecia Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie. 15-16 października 1998, Dialog, Warszawa 2000. s. 145–154.
• Drozd Andrzej, Koran staropolski. Rozważania w związku z odkryciem w Mińsku tefsiru z 1686 r., „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2004. t. 36, s. 237–250.
• Drozd Andrzej, ‘And Eve raised up her hands to praise God with Al-Fatiḥa’. The Polish-Lithuanian Tatars’ adaptation of Vita Adae et Evae, w: F. Amsler – A. Frey – J.-D. Kaestli – A.-L. Rey – B. Cangemi Trolla (éds), La Vie d’Adam et Ève et les traditions adamiques (Actes du quatrième colloque international sur les littératures apocryphes juive et chrétienne, Lausanne – Genève, 7-10 janvier 2014) (Publications de l'Institut romand des sciences bibliques 8), Lausanne, Éditions du Zèbre, 2016, p. 97–126 & pl. IV–VII.
• Drozd Andrzej, Marek M. Dziekan, Tadeusz Majda (red.), Katalog zabytków tatarskich. Tom II. Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich, Res Publica Multiethnica, Warszawa 2000.
• Durgut Hüseyin, Mikiniene Galina, Namavičiūte Sigita, Pokrovskaja Jekaterina, Ivano Luckevičiaus kitabas. Lietuvos Totoriu kultūros paminklas, Lietuvių kalbos institutas, Vilnius 2009.
• Durgut Hüseyin, İbn Abraham Karitski Kitabı Miraçnamesi İnceleme-Metin-Dizin, Kömen Yayınları, Konya 2016.
• Jankowski Henryk, A Polish Tatar ziker, „Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung” 1995, nr 48(3), s. 405–420.
• Jankowski Henryk, Łapicz Czesław, Klucz do raju. Księga Tatarów litewsko-polskich z XVIII wieku, Dialog, Warszawa 2000.
• Konopacki Maciej, Piśmiennictwo Tatarów polsko-litewskich w nauce polskiej i obcej, „Przegląd Orientalistyczny” 1966, nr 3(59), s. 193–204.
• Kryczyński Stanisław, Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-etnograficznej, „Rocznik Tatarski” 1938, t. 3, XVI+318.
• Kwilecka Irena, Staropolskie przekłady Biblii i ich związki z biblistyką europejską (zarys problematyki), w: Kamińska Maria, Małek Eliza (red.), Biblia a kultura Europy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1992, s. 209-230.
• Łapicz Czesław, Kitab Tatarów litewsko-polskich (Paleografia. Grafia. Język), Wydawnictwo UMK, Toruń 1986.
• Łapicz Czesław, Zawartość treściowa kitabu Tatarów litewsko-polskich, „Acta Baltico-Slavica” 1989, t. XX, s. 169–191.
• Muchliński Antoni, Izsledovanie o proischoždenii i sostojanii litovskich tatar, E. Vejmar, Petersburg 1857.
• Muchliński Antoni, Zdanie sprawy o Tatarach litewskich, „Teka Wileńska” 1858, nr 4, s. 241–272; nr 5, s. 121–179; nr 6, s. 139–183.
• Narbutt Teodor, Dzieje starożytne narodu litewskiego, A. Marcinowski, Wilno 1840.
• Ocak Ahmet Yasar, Türk folklorunda Kesik Baş, Türk Kültürümü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1989.
• Płaskowicka-Rymkiewicz Stanisława, Borzęcka Münewer, Łabędzka-Koecher Małgorzata, Historia literatury tureckiej. Zarys, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971.
• Meredith-Owens Georg M., Nadson Alexander, The Byelorussian Tartars and their Writings, „The Journal of Byelorussian Studies” 1970, 2, s. 141–176.
• Stankevič Jan, Belaruskija musulmanie i belaruskaja litaratura arabskim pis’mom, „Hadavik Biełaruskaha Navukowaha Tavarystwa u Vilni” 1926, nr 1, s. 111–141.
• Suter Paul, Alfurkan tatarski. Der litauisch-tatarische Koran-Tefsir, Bohlau Verlag, Köln 2004.
• Majda Tadeusz, Modlitewnik turecki ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, „Rocznik Tatarów Polskich” 1995, t. 2, 1994, s. 17–19.
• Szynkiewicz Jakub, Literatura religijna Tatarów litewskich i jej pochodzenie, „Rocznik Tatarski” 1935, t. II, s. 138–144.
• Tarełko Michaił, Synkova Irina, Adkul’ pajly idaly. Pomnik relihijna-palemičnaj litaratury z rukapisnaj spadčyny tatarau Vjalikaha Knjastva Litouskaha, Technalohija, Minsk 2009.
• Wierczyński Stanisław, Kuraszkiewicz Władysław (wyd. i oprac.), Polskie wierszowane legendy średniowieczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962.
• Wydra Wiesław, Staropolskie przekazy pieśni o św. Jopie, „Studia Polonistyczne” 1988/1989, t. XVI/XVII, s. 257–270.