Zasady rachunkowości w Księstwie Warszawskim – problemy rachunków kas

• Authors: Garstka Małgorzata

Title variants

EN

Principles of accounting in the Duchy of Warsaw – problems with cash accounts

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel: Celem artykułu jest przedstawienie zasad rachunkowości wykorzystywanych w Księstwie Warszawskim (1807–1815) wraz z podaniem argumentacji na rzecz tych zasad. Metodyka/podejście badawcze: Zastosowana została analiza źródeł, przegląd opracowań według zagadnień związanych z ustrojem Księstwa, analiza i uporządkowanie tematyczne i chronologiczne informacji pozyskanych z Archiwum Głównego Akt Dawnych. Wyniki: Ustalono, że przy rozliczaniu nieprawidłowości w rachunkowości w Księstwie Warszawskim, w związku z przejęciem rachunków od urzędników pruskich, stosowano następujące kryteria i zasady rachunkowości, w tym etyki: uzgodnienia stanów zamknięcia i otwarcia, prawidłowości dowodów księgowych, zachowania czystości zapisów przy poprawianiu błędów, wyższości treści nad formą, istotności, kontroli wewnętrznej, odpowiedzialności, kompetencji zawodowych i właściwej organizacji rachunkowości. Praktyczne implikacje: Uświadomienie księgowym umocowania historycznego pewnych zasad stosowanych współcześnie i podkreślenie rangi, jaką do nich przykładano w czasach, w których prowadzenie rachunków było trudne organizacyjnie. Może to wzmocnić szacunek obecnych księgowych dla tych zasad i utwierdzić w ich znaczeniu oraz konieczności przestrzegania. Oryginalność/wartość: W artykule dokonano wglądu w historyczne dokumenty z czasów Księstwa Warszawskiego. Przedstawione zostały zasady, jakie wówczas stosowano w rachunkowości i na ile były one tożsame z obowiązującymi obecnie, a także wskazano problemy związane z ich przestrzeganiem.

EN

Purpose: The aim of the article is to present the accounting principles used in the Duchy of Warsaw (1807–1815) and to provide arguments that support these principles. Methodology/approach: The methodology involves analyzing historical sources, conducting a literature review organized by substantive issues related to the system of the Principality, and analyzing thematic and chronological arrangements of information obtained from the Central Archives of Historical Records. Findings: When settling accounting irregularities in the Duchy of Warsaw during the takeover of accounts from Prussian officials, the following accounting criteria and principles, including ethics, were applied: reconciliation of closing and opening states, correctness of accounting documents, maintaining clean entries when correcting errors, prioritizing content over form, materiality considerations, internal control measures, responsibility, professional competency requirements, and proper organization within accounting practices. Practical implications: The article will make accountants aware of the historical basis of certain principles used today and highlight the importance attached to them in times when keeping accounts was organizationally difficult. This can reinforce current accountants’ respect for these principles and reinforce their importance and need to be followed. Originality/value: The article provides valuable insights into historical documents from the Duchy of Warsaw. It shows what rules were used and whether they were the same as today while highlighting problems with compliance.

Keywords

PL

zasady rachunkowości; Księstwo Warszawskie; rachunki kas; nieprawidłowości

EN

accounting principles; Duchy of Warsaw; cash accounts; irregularities

• Publisher: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce
• Journal: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Year: 2025
• Issue: 49(1)
• Pages: 107-122

Contributors

author

Garstka Małgorzata

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Prawa i Nauk Społecznych, Katedra Ekonomii i Finansów

References

• Bereza A. (2012), Pozycja monarchy w Księstwie Warszawskim, „Studia Iuridica Lublinensia”, 18, s. 9–21.
• Biadacz R. (2015), Rachunek zysków i strat w Polsce do 1918 roku, [w:] Kamela-Sowińska A. (red.), Rachunkowość warta Poznania. Teoria i historia rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, s. 55–66.
• Czubaty J. (2011), Księstwo Warszawskie (1807–1815), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Dobija M., Jędrzejczyk M. (2011), Szkice z historii rachunkowości, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków.
• Goclon J. A. (1999), „Polska na królu pruskim zdobyta”: ustrój, administracja i sądownictwo doby Komisji Rządzącej w 1807 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kallas M. (2007a), Powstanie i rozwój Księstwa Warszawskiego (1807–1815), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F Historia, 62, s. 7–34.
• Kallas M. (2007b), Ustrój konstytucyjny Księstwa Warszawskiego, „Przegląd Sejmowy”, XV (5) (82), s. 11–31.
• Krzymkowski M. (2011), Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Ars Boni et Aequi Przedsiębiorstwo Wydawnicze – Michał Rozwadowski, Poznań.
• Kumor I. (2015), Historia rachunkowości – kształtowanie systemu księgowości podwójnej, [w:] Kamela-Sowińska A. (red.), Rachunkowość warta Poznania. Teoria i historia rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, s. 117–126.
• Pogodzińska-Mizdrak E. (2003), Rachunkowość polska początku XX wieku na tle epoki (1900–1939), [w:] Historia, współczesność i perspektywy rachunkowości w Polsce, Wydawnictwo TNOiK, Toruń, [za:] Biadacz R. (2015), Rachunek zysków i strat w Polsce do 1918 roku, [w:] Kamela-Sowińska A. (red.), Rachunkowość warta Poznania. Teoria i historia rachunkowości, UEP, Poznań, s. 55–66.
• Rogozina S. (2012), Powstanie i rozwój księgowości podwójnej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu”, 32, s. 69–87.
• Skrzywan S. (1971), Teoretyczne podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa, [za:] Rogozina S. (2012), Powstanie i rozwój księgowości podwójnej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu”, 32, s. 69–87.
• Smyk G. (2007), Francuskie prawo i instytucje ustrojowe w Księstwie Warszawskim, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F – Historia, LXII, s. 35–51.
• Szychta A., Jędrzejewski S., Turzyński M. (2018), Rachunkowość w Polsce w okresie międzywojennym 1918–1939, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa.
• Szychta A. (2020), An examination of nineteenth-century Polish handbooks on factory accounting, „Accounting History”, 25 (2), s. 311–339.
• Turzyński M. (2010), Z historii rachunkowości. Regulacje kodyfikacji napoleońskich w zakresie rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 57 (113), s. 137–148.
• Turzyński M. (2011), Regulacje rachunkowości w Kodeksie handlowym z 1807 r. i Kodeksie cywilnym Napoleona, „Rachunkowość”, 3, s. 28–32.
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 2023 poz. 120 ze zm.
• Ustawa Konstytucyjna Księstwa Warszawskiego, Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, T. 1 nr 1, Warszawa 1808, s. I–LV.
• Dekret z 14 grudnia 1808 r. o organizacji Izby Obrachunkowej, Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, T. 1, nr 6, Warszawa 1809, s. 140–155.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego Akta Spraw, sygn. 68, 232 [RMKW].
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego Akta Spraw, sygn. 33, 85, 322, 323, 324 [RSIRMKW].
• Słownik języka polskiego, https://sjp.pl/manipulowa%C4%87 (dostęp 20.07.2024).