Przed narodzinami. Powinności kobiety brzemiennej w świetle poradników z końca XIX i początku XX w.

• Authors: Nawrot‑Borowska Monika

Title variants

EN

Before giving birth. Duties of a pregnant woman in the light of handbooks from the end of the nineteenth and the beginning of the twentieth centuries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest próba rekonstrukcji zaleceń kierowanych do kobiet ciężarnych na terenie ziem polskich w ostatnich dekadach XIX w. i w początku XX. Podstawę źródłową dokonanych ustaleń stanowi literatura o charakterze poradnikowym w zakresie zdrowia i higieny, a także edukacji dziecka. Odtworzone zostały porady ówczesnych lekarzy, higienistów i teoretyków wychowania dotyczące higieny kobiety brzemiennej, których przestrzeganie przyczynić się miało do dobrego stanu zdrowia matki, w szczególności zaś korzystnie wpływać miało na stan zdrowia i całe przyszłe życie noszonego w jej łonie dziecka.

EN

The objective of the present article is trying to reconstruct the recommendations directed to pregnant women on the Polish teritories in the last decades of the nineteenth century and at the beginning of the twentieth century. The basic source of the achieved directions is guide type literature in the field of health and hygiene as well as education of a child. The recommendations of the then doctors, hygienists and education theoreticians dealing with the hygiene of the pregnant woman, complying with which was to contribute to the good state of mother’s health and the whole future life of the child carried in her womb.

Keywords

PL

XIX w.; XX w.; ciąża; dziecko; higiena; macierzyństwo; poradnictwo; zdrowie

EN

19th century; 20th century; child; counseling; health; hygiene; motherhood pregnancy

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2011
• Issue: 28
• Pages: 277-301

Contributors

author

Nawrot‑Borowska Monika

• Instytut Pedagogiki Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Bydgoszcz

References

• Antoszka, Przy kądzieli. Pogadanki dla kobiet o ważnych sprawach, Warszawa 1913.
• Bartel F., Higiena i zdrowie. O własnościach leczniczych promieni słonecznych, Warszawa 1910.
• Bergman L., Alkoholizm a zwyrodnienie potomstwa, Warszawa 1912.
• Bergman L., Przeciw alkoholizmowi, Warszawa 1909.
• Biehler M., Podręcznik higieny, Warszawa 1916. Biehler M., Podręcznik higieny, Warszawa 1916.
• Bilz F. E., Nowe lecznictwo przyrodne: książka do nauczania i podręcznik leczenia przyrodnego i ochrony zdrowia, Lipsk 1903.
• Combe A., Nerwowość u dzieci. Cztery odczyty, Warszawa 1904.
• Czarnecki J., Medycyna pastoralna, Podręcznik dla ludu katolickiego, Gniezno 1910.
• Ćwierczakiewiczowa L., Poradnik porządku i różnych wiadomości potrzebnych kobiecie, Warszawa 1912.
• Danielewicz E., Alkohol jego zgubny wpływ na zdrowie i życie ludzkie, Kraków 1897.
• Dobrowolski B., Dziesięcioro przykazań wychowania katolickiego, Poznań 1904.
• Ernst E., Obowiązek rodzicielski. Przyczynek do kwestii wychowania młodzieży w czystości obyczajów, Poznań 1907.
• Fischer I., Fisek E., Skarbiec zdrowia i życia. Zasady higieny oparte na nowoczesnej wiedzy, Lwów 1915.
• Fischer‑Dueckelmann A., Kobieta lekarką domową: podręcznik lekarski do pielęgnowania zdrowia i lecznictwa w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem chorób kobiecych i dziecięcych, położnictwa i pielęgnowania dzieci, Mikołów 1908.
• Forel A., Zagadnienia seksualne w świetle nauk przyrodniczych, psychologii, higieny i socjologii, t. 1, Warszawa 1906.
• Gold dr, Co zdrowo? Co niezdrowo? Powszechny katechizm zdrowia, Warszawa 1887.
• Gros A., Rady i wskazówki, jak się ustrzec chorób płucnych, Warszawa 1903.
• Handelsmann B., Zasady pielęgnowania chorych. Krótki zarys anatomii, fizjologii i higieny. Pielęgnowanie chorych, Warszawa 1920.
• Harasowski A., Higiena ubrania, Lwów 1908.
• Harasowski A., Lekarz domowy. Racjonalny przewodnik lekarski dla zdrowych i chorych, Lwów 1900.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Pamiątka po dobrej matce czyli ostatnie jej rady dla córki, wyd. 9, Warszawa 1972.
• Hojnacki W., Higiena kobiety, Lwów 1902.
• J. H., Higiena palenia. Tytoń ze względu na jego botaniczne, chemiczne i lekarskie własności i działanie, Kraków 1896.
• J. Stella‑Sawicki, Rady dla młodych mężatek, Warszawa 1903.
• Kowerska Z, O wychowaniu macierzyńskim, wyd. 2, Warszawa 1894.
• Kuhner A., Tajemnica życia powstającego z punktu widzenia lekarskiego i społecznego.
• Objaśnienie życia płciowego i małżeńskiego, uzupełniła J. Springer, Poznań b.r.
• Lotzky H., Poznaj duszę dziecka twego, Warszawa 1914.
• Muller J. P., Najnowszy lekarz domowy, czyli książka o zdrowym i chorym człowieku. Najbogatszy zbiór najdoskonalszych starych i nowych środków domowych i rodzajów przyrodoleczniczych na wszystkie choroby, Warszawa 1910.
• Niedzielski K., Uwagi i rady lekarza przydatne w życiu codziennym, Warszawa 1905.
• Pettenkofer M., Powietrze i zdrowie. Wykłady popularne, Warszawa 1900.
• Plater‑Zyberkówna C., Kobieta ogniskiem w rodzinie, Warszawa 1909.
• Plater‑Zyberkówna C., Na progu małżeństwa, Warszawa 1918.
• Riedel H., Woda jako czynnik pielęgnujący zdrowie, Lwów 1907.
• Breyer S., Lekarz domowy, Grudziądz 1912.
• Schaeffer O., Okres macierzyństwa, w: Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia.
• Dzieło ilustrowane w 4 tomach z 432 rycinami w tekście i 114 tablicami jedno, dwu i trójbarwnymi, przekład polski pod redakcją Dra W. Hojnackiego, tom 4, Lwów 1907.
• Simon A., Medycyna ludowa, czyli treściwy pogląd na środki ochronne, poznawanie i leczenie chorób. Poradnik lekarski dla wszystkich stanów według najnowszych źródeł, Warszawa 1860.
• Sołowij A., Nauka położnictwa dla położnych w krótkim zarysie, Lwów, b.r.
• Springer J., Lekarka domowa. Złota księga kobieca ku oświecaniu i pouczaniu zdrowych i chorych o najważniejszych kwestiach nauki zdrowia i lecznictwa, Wieleń 1900.
• Stall S., O czym młody małżonek wiedzieć powinien, Łódź b.r.
• Śmiarowska J., Higiena kobiety we wszystkich okresach jej życia, Lwów 1925.
• Taussig Z., Dziecko do lat dwóch. Rady i wskazówki dla matek przy odżywianiu i pielęgnowaniu dzieci, tudzież zapobieganie ich chorobom, Warszawa 1901.
• Tripplin T., Higiena polska, czyli sztuka zachowania zdrowia, przedłużania życia i uchronienia się od chorób, zastosowana do użytku popularnego ze szczególnym poglądem na okoliczności w naszym kraju i klimacie wpłynąć mogące na tworzenie się słabości, cierpień i chorób, t. 1, Warszawa 1857.
• Truby‑King F., Odżywianie i pielęgnowanie dziecka, Warszawa 1922.
• Urban S., Szanujmy zdrowie. Główne zasady higieny przystępnie zebrane, Warszawa 1902.
• Hubner M., Środki spożywcze i nauka żywienia, Lwów 1907.
• Wagner C., Podstawy życia rodzinnego, Warszawa 1900.
• Wernic L., Zasady anatomii, fizjologii i higieny, Warszawa 1909.
• Wychowanie dziecka według B. H. Gausserona, oprac. H. Michałowski, Warszawa 1902.
• Zasady higieny. Wskazówki popularne pielęgnowania zdrowia, wolny przekład Dr‑a I. Świętochowskiego, Warszawa 1902.
• Żuliński T., O działaniu kofeiny i teiny jako też kawy i herbaty na ustrój ludzki i zwierzęcy, Lwów 1876.
• Aries P., Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, Gdańsk 1995.
• Barnaś‑Baran E., Magiczne dzieciństwo. Tradycja i obrzędowość w opiece nad dzieckiem w Galicji w II połowie XIX i na początku XX wieku, „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 2010, t. 63.
• Bołdyrew A., Przesądy i zabobony dotyczące zdrowia, higieny i wychowania dzieci w rodzinie polskiej w XIX i na początku XX wieku, w: Studia z dziejów kultury medycznej, t. 4, red. B. Płonka‑Syroka, Wrocław 2003.
• Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795‒1918, Warszawa 2008.
• Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
• Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. 1, red. J. Jundziłł, D. Żołądź‑Strzelczyk, Bydgoszcz 2002.
• Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. 2, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz 2002. Jaguś I., Lecznictwo ludowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, Kielce 2002. Kornas‑Biela D., Pedagogika prenatalna. Nowy obszar nauk o wychowaniu, Lublin 2009. Ogrodowska B., Polskie tradycje i obyczaje rodzinne, Warszawa 2008.
• Pachołka A., Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku, Kraków 2009.
• Żołądź‑Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2002.