Słownictwo gwarowe na tle innych warstw leksykalnych utworu literackiego (na przykładzie cyklu „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera)

• Authors: Katarzyna Sicińska

Title variants

EN

Dialect vocabulary against a background of the lexical layers of a literary work (based on “Na Skalnym Podhalu” by Kazimierz Tetmajer)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozważania zawarte w niniejszym artykule koncentrują się wokół metodologicznych aspektów analizy leksykalnej utworu literackiego, w szczególności utworu wykorzystującego różnorodne złoża leksykalne, w tym słownictwo gwarowe. Podstawa materiałowa została zaczerpnięta z tekstów powstałego w początkach XX w. cyklu Na Skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera, w którym dominantę stylistyczną stanowi stylizacja gwarowa (wzorcem dla niej jest gwara podhalańska). Podstawowym i nastręczającym wielu trudności etapem analizy leksykalnej jest rozpoznanie rodowodu poszczególnych jednostek leksykalnych, występujących w badanych tekstach, tzn. wyodrębnienie słownictwa gwarowego, archaicznego i rzadkiego, identyfikacja neologizmów i innych warstw leksykalnych. Kolejny etap to wskazanie kręgów tematycznych, wokół których skupia się słownictwo reprezentujące określone warstwy chronologiczne, terytorialne i środowiskowe języka (z reguły kręgi te są rozdzielne), a ostatecznie określenie funkcji, jaką słownictwo owo spełnia w utworze (w odniesieniu do rzeczywistości przedstawionej i na poziomie estetycznego oddziaływania na odbiorcę).

EN

Deliberations included in this article concentrate around methodological aspects of lexical analysis of a literary work, in particular, a work that uses various lexical deposits, including dialectal vocabulary. Material basis was taken from the texts of Na Skalnym Podhalu series by Kazimierz Tetmajer, written at the beginning of XX century which was stylistically dominated by dialect stylization (Podhale region dialect was a model). A basic and posing many problems phase of lexical analysis is identification of an origin of respective lexical units existing in investigated texts i.e. separation of dialect, archaic and rare vocabulary, identification of neologisms and others. The next stage is showing thematic circles, around which vocabulary representing specific chronologic, territorial and environmental layers of language are gathered (usually, these layers are separable). The final phase is specification of a function that the said vocabulary plays in a literary work (in relation to the presented reality and on the level of esthetic influencing the recipient).

Keywords

PL

leksyka gwarowa; stylizacja gwarowa; dialektologia; stylistyka

EN

dialectal lexis; dialect stylization; dialectology; stylistics

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2014
• Volume: LX (60)
• Pages: 263-281

Dates

published

2014

Contributors

author

Katarzyna Sicińska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii

References

• Chrząstowska Bożena, Wysłouch Seweryna, 1987, Poetyka stosowana, wyd. 2 zmien., Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
• Czesak Artur, 2007, O Małym słowniku gwar polskich, [w:] S. Cygan, red., W kręgu dialektów i folkloru, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, s. 97–105.
• Dejna Karol, 1968, Słownictwo gwarowe i słownictwo ludowe, 1968, [w:] S. Hrabec i in., red., Symbolae Philologicae in Honorem Vitoldi Taszycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 49–54.
• Dubisz Stanisław, 1996, O stylizacji językowej, „Język artystyczny”, 10, Wy¬dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, „Prace Naukowe UŚ w Katowicach”, Katowice, s. 11–23.
• Dzióbałtowska-Chciuk Urszula, 1976, Neologizmy w poezji młodopolskiej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 22, s. 53–75.
• Dzióbałtowska-Chciuk Urszula, 1977, Styl językowy twórczości poetyckiej Młodej Polski, „Acta Universitatis Lodziensis”, Nauki Humanistyczno-Spo¬łeczne, seria I, z. 15, s. 15–42.
• Gaertner Henryk, 1933, Gramatyka współczesnego języka polskiego, część 2. Semantyczne właściwości morfematów. Kategorie wyrazów, Książnica – Atlas, Lwów – Warszawa.
• Handke Kwiryna, 1997, Pojęcie i termin archaizm na tle zawartości polskich leksykonów, [w:] eadem, Rozważania i analizy językoznawcze, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 71–80.
• Herniczek-Morozowa Wanda, 1975–1976, Terminologia polskiego pasterstwa górskiego, cz. 1–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Hrinczenko borys, 1958–1959, Ђорис грінченко, Словарь української мови, т. 1–4, Видавництво академії Наук Української рСр, надруковано з видання 1907–1909 рр. фотомеханічним способом, Київ.
• Iwczenko Anatol, 2006, Słownik ukraińsko-polski, wyd. 2 popr., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Jastrun Mieczysław, 1967, Wstęp, [w:] idem, red., Poezja Młodej Polski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. III–LXXIV.
• Jost Henryk, 1987, Słownik gwarowych wyrazów technicznych z terenu Podtatrza, Oficyna Wydawnicza Związku Podhalan, Zakopane.
• Kantor Józef, 1907, Czarny Dunajec. Monografia etnograficzna, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne AU”, 9, s. 17–229.
• Karaś Halina, 2011, Polska leksykografia gwarowa, Wydano nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Kąś Józef, 1996, Z problematyki badań interferencji leksykalnej, „Studia dialek¬tologiczne”, 1, red. B. Dunaj, J. Reichan, Kraków, s. 261–268.
• Kąś Józef, 2005, Słownik gwary i kultury podhalańskiej, [w:] M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, red., Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu – Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Krakowskiej, Nowy Targ, s. 171–175.
• Kęsikowa Urszula, 1988, Język poezji Kazimierza Tetmajera, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, Rozprawy i Monografie, 112, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Kida Jan, 1998, Stylistyka, styl i język artystyczny w edukacji polonistycznej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów.
• Kosiński Władysław, 1884, Przyczynek do gwary zakopiańskiej, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego AU”, 10, s. 225–309.
• Kowalska Anna, 2001, Studia nad dialektem mazowieckim, Wydawnictwo Wyż¬szej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.
• Kryński Adam Antoni, 1884, Gwara zakopiańska. Studium dialektologiczne, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego AU”, 10, s. 170–224.
• Majda Jan, 1989, Młodopolskie Tatry literackie, Wydawnictwo Literackie, Kraków. Markowski Andrzej, 2012, Wykłady z leksykologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Morozowa Wanda, 1975, Niektóre podkarpackie terminy pasterskie w ogól-nopolskim języku literackim, [w:] M. Karaś, red., Słownictwo gwarowe a kultura. Księga referatów Kraków, 26–29 XI 1973 r., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15–25.
• Okoniowa Joanna, 2002, Stan i perspektywy prac leksykograficznych nad języ¬kiem polskiego Podhala, „Z polskich studiów slawistycznych. Językoznaw¬stwo”, s. 161–165.
• Okoniowa Joanna, 2006, Słowniki podhalańskie i ich twórcy, „Prace Filologicz¬ne”, 51, s. 261–270.
• Okoniowa Joanna, 2008, Leksyka Małopolski górzystej, ze szczególnym uwzględnieniem Podhala, w badaniach XIX i XX wieku, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 64, s. 237–248.
• Okoniowa Joanna, Grabka Barbara, Kucharzyk Renata, Buława Monika, 2010, Słownik gwary Zakopanego i okolic z materiałów Juliusza Zborowskiego, „Prace Filologiczne”, 58, s. 303–310.
• Onyszkiewicz Michał, 1984, Михайло Й. онишкевич, Словник бойківських говірок, част. 1–2, Видавництво „Наукова думка”, Київ.
• Paszek Jerzy, 1976, Styl powieści Wacława Berenta, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Pelcowa Halina, 2012, Słownictwo gwarowe a słownictwo ludowe – sposób prezentacji i interpretacji materiału, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 58, s. 235–246.
• Pietrewicz Bożena, 1968, Metoda stylizacji gwarowej w Na skalnym [!] Podhalu Kazimierza Przerwy-Tetmajera, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloń¬skiego”, „Prace Językoznawcze”, 21, s. 67–77.
• Podraza-Kwiatkowska Maria, 1975, Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Podraza-Kwiatkowska Maria, 1977, Pustka – otchłań – pełnia. (Ze studiów nad młodopolską symboliką inercji i odrodzenia), [w:] M. Podraza-Kwiatkowska, red., Młodopolski świat wyobraźni. Studia i eseje, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 49–97.
• Popowska-Taborska Hanna, 1986, Losy niektórych karpatyzmów w gwarach polskich, „Slavia Occidentalis”, 43, s. 193–200.
• Radwańska-Paryska Zofia, 1962, Polskie nazwy góralskie roślin Tatr i Podhala, [w:] W. Antoniewicz, red., Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962, s. 195–233.
• Radwańska-Paryska Zofia, 1992, Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane.
• Sicińska Katarzyna, 2009, Styl cyklu opowiadań Na Skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Sicińska Katarzyna, 2011, Funkcje nazw geograficznych w cyklu Na Skalnym Podhalu Kazimierza Tetmajera, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 56, s. 139–161.
• Skubalanka Teresa, 1962, Neologizmy w polskiej poezji romantycznej, Towa¬rzystwo Naukowe w Toruniu, Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego, 13, z. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Toruń.
• Stala Marian, 1988, Metafora w liryce Młodej Polski. Metamorfozy widzenia poetyckiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Tetmajer Kazimierz, 1998, Na Skalnym Podhalu, wybór, oprac. J. Kolbuszewski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.
• Tyrpa Anna, Góralskie słowa na Podkarpaciu i z dala od gór, [w:] M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, red., Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu – Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Krakowskiej, Nowy Targ, s. 206–210.
• Wyka Kazimierz, 1968, Modernizm polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Zaręba Alfred, 1974, Z zagadnień karpackiego słownictwa i semantyki na po¬graniczu językowym polsko-słowackim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Prace Językoznawcze”, 42, s. 105–112.

Identifiers

ISSN

0076-0390