Przemiany wybranych form rzeźby terenu województwa łódzkiego w ostatnim stuleciu

• Authors: Twardy Juliusz

Title variants

EN

Transformation of selected relief landforms of the Łódź Voivodeship in the last century

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W pracy zajęto się zagadnieniem zmian ukształtowania terenu województwa łódzkiego w okresie minionych 100 lat. Wobec szczupłości materiałów zaprezentowano jedynie szereg przykładów zmian eolicznych form rzeźby oraz wybranych form występujących na stokach – parowów i innych młodych rozcięć erozyjnych. Przekształcanie rzeźby eolicznej w ostatnim 100-leciu wiązało się zarówno z powstawaniem małych, inicjalnych pagórków eolicznych, jak i przeobrażaniem przez wiatr starszych wydm późnoglacjalnych. Zmiany parowów polegały na szybkiej transformacji kształtów ich zboczy pod wpływem uprawy ziemi i objęły od 2,18 do 51,4% stoków parowów. Podobnie jak w przypadku wydm następowała zarówno transformacja rzeźby wcześniej powstałych parowów neoholoceńskich, jak i tworzyły się na stokach młode i niewielkie, lecz już trwałe formy erozyjne. Analizę zmian rzeźby form eolicznych i form występujących na stokach poprzedzono rozpatrzeniem podatności obszaru województwa łódzkiego na działanie procesów eolicznych i stokowych.

EN

The paper presents changes in the relief of the Łódź Voivodeship over the past 100 years. In view of a shortage of data, only a few cases of changes to aeolian landforms and to selected forms appearing on the slopes of gullies and other young erosional cuts were described. The transformation of aeolian relief in the last 100 years was associated with the formation of small, initial aeolian hillocks and with the transformation by wind of older late-glacial dunes. The changes to gullies involved rapid transformation of their slope profiles under the influence of soil cultivation and comprised from 2.18 to 51.4% of the gullies’ slopes. As in the case of the dunes, the transformation of the relief both of former Neoholocene gullies, and of young, small, but permanent erosional forms originated on the slopes took place. Relief analysis of aeolian landforms and features occurring on the slopes was preceded by consideration of the vulnerability of the Łódź Voivodeship area to aeolian activity and slope processes.

Keywords

PL

procesy eoliczne; procesy stokowe; województwo łódzkie; Polska Środkowa

EN

aeolian processes; slope processes; Łódź Voivodeship; Middle Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2019
• Volume: 109
• Pages: 11-28

Contributors

author

Twardy Juliusz

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Bogacki M., Starkel L. 1999. Typologia i regionalizacja współczesnych procesów rzeźbotwórczych. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowi-sko przyrodnicze. Wyd. Nauk. PWN, War-szawa: 442-427.
• Brown R.B., Cutshall N.H., Kling G.F. 1981. Agricultural erosion indicated by Ceasium-137 activity in soils. Soil Science Society of American Jour-nal 45: 1184-1190.
• Buraczyński J. 1990. Rozwój wąwozów na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS 44/45, B: 95-104.
• Dylik J. 1951. Utwory podobne do lessu w środkowej Polsce. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń VI/1(10), ŁTN, Łódź.
• Dylik J. 1952. Głazy rzeźbione przez wiatr i utwory podobne do lessu w środkowej Polsce. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 66: 231-332.
• Dylikowa A. 1952. O metodzie badań strukturalnych w geomorfologii glacjalnej. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 3: 1-74.
• Dylikowa A. 1958. Próba wyróżnienia faz rozwoju wydm w okolicach Łodzi. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 8: 233-268.
• Dylikowa A. 1967. Wydmy środkowej Polski i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. Wyd. PWN, Warszawa: 353-371.
• Forysiak J., Twardy J. 2012. Development of human-induced geomorphological processes in the vicinity of peatlands of Central Poland. W: J. Forysiak, L. Kucharski, M. Ziułkiewicz (red.) Peatland in seminatural landscape – their transformation and possibility of protection. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 85-99.
• Galon R. 1958. Z problematyki wydm śródlądowych w Polsce. W: R. Galon (red.) Wydmy śródlądowe Polski, 1. PWN, Warszawa: 13-31.
• Gawlik H. 1969. Wydmy w Kotlinie Szczercowskiej. Prace Geograficzne IG PAN, 75: 249-287.
• Govers G., Quine T.A., Desmet P., Poesen J., Bunte K. 1994. The role of tillage in soil redistribution on hillslopes. European Journal of Soil Science 45: 469-478.
• Goździk J. 1986. Czas w geomorfologii. Przegląd zagadnień metodologicznych. Czasopismo Geograficzne LVII/2: 183-201.
• Hildebrandt-Radke I., Stróżyk M., Czebreszuk J., Jaeger M., Pospieszny Ł., Cwaliński M., Niebieszczański J., Rotnicka J. 2018. Wykorzystanie metody litologicznej do weryfikacji rezultatów nieinwazyjnych badań kurhanów z epoki brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim (Las Krotoszyn, Wielkopolska). Acta Geographica Lodziensia 107: 73-92.
• Janicki G. 2016. System stoku zmywowego i jego modelowanie statystyczne – na przykładzie Wyżyn Lubelsko-Wołyńskich. Wyd. UMCS, Lu-blin.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C. 1979. Próba oceny zagrożenia gruntów w Polsce erozją wietrzną. Pamiętnik Puławski 71: 151-176.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C. 1992. Gęstość sieci wąwozowej w fizjograficznych krainach Polski. Pamiętnik Puławski 101: 51-66.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C. 1995. Erozja agroekosystemów. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C. 1996. Mechanizm i wskazówki metodyczne badania procesów erozji gleb. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• Kobendza J., Kobendza R. 1958. Rozwiewanie wydm Puszczy Kampinoskiej. W: R. Galon (red.) Wydmy śródlądowe Polski, 1. PWN, Warszawa: 95-170.
• Kossman O. 1930. O wydmie aleksandrowskiej. Czasopismo przyrodnicze, IV. Wydawnictwo Towarzystwa Przyrodniczego im. St. Staszica w Łodzi, Łódź: 257-264.
• Krzemiński T. 1965. Przełom doliny Warty przez Wyżynę Wieluńską. Acta Geographica Lodziensia 21: 1-95.
• Maksymiuk Z. 1992. Zależność między gęstością sieci rzecznej a przepuszczalnością podłoża w środkowej Polsce. Acta Geographica Lodziensia, Folia Geographica 16: 7-17.
• Maruszczak H. 1980. Stratigraphy and chronology of the Vistulian loesses in Poland. Quaternary Studies in Poland 2: 57-76.
• Muchowski J. 1977. Młode wcięcia erozyjne południowej strefy krawędziowej Wyżyny Lubelskiej, ich geneza, wiek i dynamika rozwoju. Biuletyn Geologiczny 22: 117-154.
• Musierowicz A. (red.) 1961a. Mapa gleb Polski w skali 1:300 000, arkusz C3 (Płock). Wydanie A, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa.
• Musierowicz A. (red.) 1961b. Mapa gleb Polski w skali 1:300 000, arkusz D3 (Łódź). Wydanie A, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa.
• Nowocień E. 1996. Dynamika rozwoju wąwozów dro-gowych na obszarach lessowych. Pamiętnik Puławski 107: 101-111.
• Pełka-Gościniak J. 2000. Development of aeolian relief in areas transformed by human impact (a case study of Bukowno neighbourhood – eastern part of Silesian Upland). W: R. Dulias, J. Pełka-Gościniak (red.) Aeolian processes in different landscape zones. Uniwersytet Śląski, SGP, Sosnowiec: 129-142.
• Rodzik J. 2006. Wąwozy – naturalne czy kulturowe elementy krajobrazu? Problemy Ekologii Krajobrazu 18: 377-382.
• Rodzik J., Gardziel Z. 2004. Układy krajobrazowe wąwozów kazimierskich. W: M. Kucharczyk (red.) Współczesne problemy ochrony krajobrazu. Zarząd Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych, Lublin: 85-92.
• Rodzik J., Terpiłowski S., Godlewska A. 2011. Influence of field and road pattern change on gully development in the Bug River valley side (E Poland). Landform Analysis 17: 145-149.
• Rzepecki S., Twardy J., Forysiak J. 2015. LiDAR, barrows and aeolian hillocks. Between theory and practice. Sprawozdania Archeologiczne 67: 101-112.
• Sinkiewicz M. 1989. Zmiany rzeźby terenu Pojezierza Kujawskiego pod wpływem procesów stokowych. Studia Societatis Scientiarum Torunensis C, 9, 6: 1-104.
• Sinkiewicz M. 1991. Znaczenie denudacji antropogenicznej w przeobrażaniu niektórych elementów środowiska geograficznego w okolicy Turka. W: W. Stankowski (red.) Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek. Inst. Bad. Czwart. UAM, Poznań: 232-239.
• Sinkiewicz M. 1995. Przeobrażenia rzeźby terenu i gleb w okolicy Biskupina wskutek denudacji antropogenicznej. W: W. Niewiarowski (red.) Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie. Ofic. Wyd. „Turpres”, Toruń: 247-297.
• Sinkiewicz M. 1998. Rozwój denudacji antropoge-nicznej w środkowej części Polski północnej. Wyd. UMK, Toruń.
• Sobolew S.S. 1948. Razwitije erozjonnych procesow na tieritorji jewropiejskoj czasti SSSR i borba s nimi. Izd. Akad. Nauk SSSR. Moskwa-Lenin-grad.
• Szczypek T. 1994a. Inicjalne kopczyki piaszczyste typu “nebkha”. W: B. Nowaczyk, T. Szczypek (red.) Vistuliańsko-holoceńskie zjawiska i procesy eoliczne (wybrane zagadnienia). Wyd. SGP, Poznań: 89-98.
• Szczypek T. 1994b. Pasowość rzeźby deflacyjno-akumulacyjnej (na przykładzie piaskowni w Bukownie na Wyżynie Śląskiej. W: B. Nowaczyk i T. Szczypek (red.) Vistuliańsko-holoceńskie zjawiska i procesy eoliczne (wybrane zagadnienia). Wyd. SGP, Poznań: 77-88.
• Szczypek T., Wach J. 1991. Rozwój współczesnej wydmy w warunkach silnej antropopresji. U Śl., Katowice.
• Szczypek T., Wach J. 1993. Antropogenicznie uwarunkowane procesy i formy eoliczne na Wyżynie Śląskiej. SGP, Poznań.
• Szczypek T., Wach J. 1998. Rozwój pagórków antropogenicznych pod wpływem czynnika eolicznego. W: T. Szczypek, J. Wach (red.) Współczesne procesy eoliczne. SGP, Sosnowiec: 5-20.
• Szpikowski J. 2010. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby zlewni Perznicy w neoholocenie (Pojezierze Drawskie, dorzecze Parsęty). Wyd. Nauk UAM, Poznań.
• Twardy J. 1995. Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 69: 1-213.
• Twardy J. 2005. Gully erosion in middle Poland. W: J. Rejman, W. Zgłobicki (eds) Human impact on sensitive geosystems. UMCS, Lublin: 129-142.