Język – „zwierciadło umysłu”. Typy definicji kognitywnych w wypowiedziach dzieci i dorosłych użytkowników języka z niepełnosprawnością intelektualną

• Authors: Jęczeń Urszula

Title variants

EN

Language – “The Mirror of the Mind”. Types of Cognitive Definitions in the Utterances of Children and Intellectually Disabled Adult Language Users

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiona została problematyka związana z tworzeniem definicji kognitywnych w relacji do możliwości umysłowych jednostki (sześcioletnich dzieci w normie rozwojowej oraz osób dorosłych z lekką niepełnosprawnością intelektualną). Celem rozważań jest prezentacja różnych modeli definicji: w formie metafory, odwołania do stereotypu bądź prototypu, opisu. Celem rozważań podjętych w artykule jest zwrócenie uwagi na rolę definiowania w diagnozowaniu kompetencji językowej i poznawczej dzieci pozostających w normie rozwojowej oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie. Następnie programowania działań logopedycznych w kierunku m.in. poszerzania słownictwa od nazw konkretnych (należących do poziomu podstawowego i egzemplarzy prototypowych) do nazw abstrakcyjnych, nadrzędnych. Problemy konceptualizacji idą zwykle w parze z semantyczną organizacją wypowiedzi, dlatego w pracy logopedycznej należałoby zwrócić szczególną uwagę na procesy kategoryzacji, uwarunkowania pól językowych oraz porównywanie ze sobą zakresu poszczególnych pojęć i określanie relacji między nimi.

EN

The article discusses the problems associated with the creation of cognitive definitions in relation to an individual’s mental capabilities (developmentally normal 6-year-old children and adults with mild intellectual disability). The objective of the discussion is to present different models of definitions: in the form of metaphor, reference to a stereotype or prototype, description. The goal of the considerations in this paper is to draw attention to the role of defining in the diagnosis of the linguistic and cognitive competence of developmentally normal children and intellectually disabled persons. The next objective is to emphasize the programming of logopedic measures towards inter alia broadening vocabulary - from concrete names (at the basic level and prototype items) to abstract, superordinate names. Problems of conceptualization usually go hand in hand with the semantic organization of utterances, which is why in logopedic work special attention should be focused on categorization processes, determinants of linguistic fields, and comparison of the scopes of concepts, and on determination of relationships between them.

Keywords

PL

definicja kognitywna; sześcioletnie dzieci; osoby z niepełnosprawnością intelektualną; metafora; stereotyp; prototyp; opis

EN

cognitive definition; six-year-old children; intellectually disabled persons; metaphor; stereotype; prototype; description

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2019
• Volume: 48
• Issue: 2
• Pages: 79-92

Dates

published

2021-01-26

Contributors

author

Jęczeń Urszula

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Katedra Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

References

• Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, red. S. Popek, Warszawa 1988.
• Bartmiński J., Panasiuk J., 2001, Stereotypy językowe, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 371–395.
• Bartmiński J., 2006, Polski stereotyp matki, [w:] Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 151–166.
• Borowiec H., 2014, Dziecięce rozumienie świata (studium lingwistyczne), Lublin.
• Bruner J., 1978, Poza dostarczone informacje, Warszawa.
• Chomsky N., 1972, Language and Mind, New York.
• Chomsky N., 1988, Language and Problems of Knowledge, Cambridge.
• Fodor J., 1983, The Modularity of Mind, Cambridge.
• Gardner H., 1999, Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21st Century, New York.
• Gopnik A., 1993, How We Know our Minds. The Illusion of First Person Knowledge of Intentionality, „Behavioral and Brain Sciences” 16, s. 1–14.
• Grabias S., 2019, Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Lublin.
• Grzegorczykowa R., 2010, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa.
• Hayes B. K., Conwey R. N., 2000, Concept Acquisition in Children with Mild Intellectual Disability: Factors Affecting the Abstraction of Prototypical Information, „Journal of Intellectual and Developmental Disability”, 25 (3), s. 217–234.
• Jęczeń U., 2017, Metafory dziecięce inspiracją do zmiany myślenia o rozwoju poznawczym i terapii logopedycznej, „Logopedia” 47–1, s. 183–200.
• Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, red. J. Ożdżyński, Kraków 1995.
• Kaczorowska-Bray K., 2012, Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. J. J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36–64.
• Kaczorowska-Bray K., 2017, Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim, Gdańsk.
• Kielar-Turska M., 1989, Mowa dziecka. Słowo i tekst, Kraków.
• Kocowski I., 1991, Aktywność twórcza człowieka: Zarys koncepcji, [w:] Szkice z teorii twórczości i motywacji, red. H. Sękowa, A. Tokarz, Kraków–Poznań, s. 9–44.
• Kostrzewski J., Wald I., 1981, Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym, [w:] Upośledzenie umysłowe – pedagogika, red. K. Kirejczyk, Warszawa, s. 52–86.
• Kościelska M. 1995, Oblicza upośledzenia, Warszawa.
• Krzeszowski T., 1999, Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Toruń.
• Lakoff G., Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, przeł. T. Krzeszowski, Warszawa.
• Langacker R, 1995, Wykłady z gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Lublin.
• Leslie A.M., 1994, Pretending and Believing: Issue in the Thery of ToMM, „Cognition” 50, s. 211–238.
• Leśmian B., (wyd. pierwsze 1936), 2018, Napój cienisty, Warszawa.
• Libura A., 2000, Wyobraźnia w języku. Leksykalne korelaty schematów wyobrażeniowych. Centrum-peryferie i siły, Wrocław.
• Maciejewska A., 2018, Semantyka znaku językowego w badaniach i postępowaniu logopedycznym, „Logopedia” 47–2, s. 65–82.
• Malicka M., 1989, Twórczość, czyli droga w nieznane, Warszawa.
• Maruszewski T., 1996, Psychologia poznawcza, Warszawa.
• Michalik M., 2006, Diagnozowanie kompetencji lingwistycznej uczniów szkoły specjalnej. Ujęcie lingwoedukacyjne, Kraków.
• Nosal Cz., 1990, Psychologiczne modele umysłu, Warszawa.
• Nosal Cz., 1992, Twórcze przetwarzanie informacji. Ujęcie poznawcze, Warszawa.
• Nowakowska-Kempna I., 1993, Definiowanie znaczeń wyrażeń w kognitywizmie. Wybrane zagadnienia, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 161–180.
• Nowakowska-Kempna I., 2000, Konceptualizacja uczuć w języku polskim, część 2: Data, Warszawa.
• Pelc J., 1970, Znaczenie jako narzędzie, „Studia semiotyczne”, t. 1, nr 1, s. 169–190.
• Ożdżyński J., Kreatywne aspekty profilowania pojęć w wypowiedzi dziecka, [w:] Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, red. J. Ożdżyński, Kraków, s. 169–184.
• Piaget J., 1966a, Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa.
• Piaget J., 1966b, Stadia z psychologii dziecka, Warszawa.
• Piętkowa R., 1989, O aksjologizacji przestrzeni w języku i poezji, [w:] Język a kultura, t. 2. Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, red. J. Puzynina, J. Bartmiński, wyd. 1, Wrocław 1989, s. 275–292, wyd. 2, Wrocław 1991.
• Ricoeur P., 1989, Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, tłum. P. Graff, K. Rosner, Warszawa.
• Rittel T., 1994, Podstawy lingwistyki edukacyjnej. Nabywanie i kształcenie języka, wyd. 2 (poszerzone), Kraków.
• Rosch E., 1975, Cognitive Representations of Semantic Categories, „Journal of Experimental Psychology: General”, vol. 104, nr 3, s. 192–234.
• Rosch E., 1978, Principles of Categorization, [w:] Cognition and Categorization, red. E. Rosch, B. Lloyd, Hillsdale, s. 27–48.
• Taylor J.R., 2001, Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, przeł. A. Skucińska, Kraków.
• Tokarski R., 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki językoznawczej, Lublin.
• Trempła J., 2012, Współczesne koncepcje poznawcze w rozwoju dziecka, „Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy. Nauki Społeczne” zeszyt 2, s. 9–22.
• Wątorek A., 2014, Kompetencja językowa uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną, Kraków.
• Wierzbicka A., 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor.
• Wygotski L., 1989, Myślenie i mowa, tłum. E. i J. Fleszerowie, Warszawa.
• Żegleń U., 2003, Filozofia umysłu. Dyskusja z naturalistycznymi koncepcjami umysłu, Toruń.

Identifiers

DOI

10.24335/0v15-q916