Zum Einfluss der Sprachkontakte auf den Sprachwandel

• Authors: Kotin Michail L.

Title variants

EN

On the influence of language contacts on language change

• Languages of publication: PL EN DE

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są wpływy kontaktów językowych w obrębie gramatyki na zmiany gramatyczne zachodzące w ję-zyku. Porównując ze sobą dwie odmienne teorie, a mianowi-cie teorię nieograniczonych skutków kontaktu (tzw. anything goes-hypothesis) oraz koncepcję zmian uwarunkowanych własnym rozwojem języka ojczystego, w oparciu o badania nad korpusem tekstów biblijnych wnioskujemy o przewadze siły argumentów drugiej z tych koncepcji. Za tezą tą prze-mawiają zarówno liczne badania nad skutkami kontaktów językowych na terenach przygranicznych, w tym nad specy-fiką akwizycji językowej w obszarach kontaktowych, jak i analiza wpływów w tekstach przetłumaczonych z jednego języka na drugi. Ten drugi typ tekstów, a mianowicie badane w niniejszym artykule konstrukcje gramatyczne języków sta-rogermańskich przetłumaczonych z greki i łaciny, wykazuje liczne cechy autonomii składni, która jest zachowywana po-mimo wpływów języka obcego. Zmiany zachodzące w konstrukcjach syntaktycznych nie są bowiem mechani-stycznym zapożyczeniem z danego źródła, lecz stanowią ra-czej wynik własnego rozwoju, który co prawda jest w dużej mierze przyśpieszony dzięki wpływowi języka obcego, ale ma swoją własną logikę ewolucji form i ich funkcji kategorial-nych. Badane są tu w szczególności konstrukcje znajdujące swoje odbicie w tłumaczeniach tekstów religijnych na języki starogermańskie (wschodniogermański – gocki oraz zachod-niogermański – starowysokoniemiecki) epoki chrystianizacji narodów germańskich, a mianowicie tzw. dativus absolutus oraz konstrukcje z rodzajnikiem określonym. Analiza wyka-zała, iż w obu przypadkach proces zapożyczenia nie ma wy-łącznie charakteru zwykłego przyjmowania wymienionych konstrukcji, lecz świadczy jednoznacznie o autonomicznym, własnym rozwoju tychże form gramatycznych w językach rodzimych, przy czym język obcy jest wyłącznie wzorcem, który przyspiesza lub utrwala tendencje pochodzące z wła-snego rozwoju owych jednostek i ich funkcji kategorialnych w językach przyjmujących. Analiza materiału źródłowego pozwala określić główne zasady rozwoju form gramatycznych pod wpływem języka obcego w tekstach pisanych, a więc do-tyczy ona istotnego fragmentu filogenezy języka i kontaktów językowych, również z uwzględnieniem czynników kulturo-wych. Niemniej jednak te ostatnie odgrywają, jak dowodzą badania empiryczne, wtórną, podrzędną rolę w przemianach językowych w zakresie gramatyki, gdyż czynniki pierwotne to zmiany uwarunkowane ewolucją samych form językowych wewnątrz systemu. Jeżeli chodzi o konstrukcje nominalne z grupą imiesłowów typu dativus absolutus, mogą one zostać zaliczone do zapożyczeń wyłącznie jako ogólny schemat spe-cyficznej funkcji przypadku (w językach starogermańskich i starosłowiańskich – właśnie celownika), zaś nie jako zapoży-czenia konstrukcji sensu stricto, ponieważ w języku greckim odpowiada im nie celownik, lecz dopełniacz, podczas gdy w łacinie w porównywalnej roli występuje z kolei ablativus. Je-żeli zaś chodzi o wpływ języka greckiego na rozwój wskaźni-ków kategorii określoności w języku gockim, to wpływ ten wykazuje również charakter wyłącznie pośredni, wzmacnia-jąc i przyśpieszając procesy, które zresztą cechują własne systemy gramatyczne języków germańskich, niezależnie od ich kontaktów z językami, które mają kategorię określoności (greka), bądź jej nie mają (łacina). Mimo tego, że język łaciń-ski nie posiada kategorii określoności, a więc zgramatykali-zowanego rodzajnika, języki romańskie (wprost pochodzące z łaciny) i zachodniogermańskie (na które łacina wywierała silny i długotrwały wpływ) rozwinęły tę kategorię i zgramaty-kalizowały w tym obszarze swoich systemów gramatycznych odpowiednie zaimki wskazujące. Język gocki również rozwi-nął kategorię określoności i zgramatykalizował zaimki wska-zujące, przy czym jednak pod wpływem greki, posiadającej w odróżnieniu od łaciny rodzajnik określony, proces ten przebiegał tam znacznie szybciej.

EN

The paper presents an investigation into the influence of language contacts on grammatical change. The study con-fronts two opposite theories, namely: the thesis about un-limited effects of language contact (the so-called anything goes-hypothesis) and the claim that grammatical change is in principle based on the genuine evolution of mother tongues. On the basis of a corpus analysis of Biblical texts, we can assume that the second hypothesis seems to be more convincing. This claim is supported by both numerous stud-ies on the results of language contacts in boarder areas in-cluding the specifics of language acquisition in the regions of contact, and the analysis of influences in texts translated from one language to another. The latter type of texts, i.e. grammatical constructions of old Germanic languages translated from Greek and Latin, which are investigated in this paper, demonstrates numerous features of syntactic autonomy maintained regardless of the influence of a foreign language. Changes in syntactic constructions are, thus, not mechanistically borrowed from the respective source, but they rather emerge as the results of a genuine development. Indeed, this development can be heavily accelerated thanks to the influence of a foreign language, but it demonstrates its own logic of the evolution of grammatical forms and their categorial functions. Constructions investigated in this pa-per, i.e. the so-called dativus absolutus and clauses with the definite article, are reflected in the translations of religious texts into the old Germanic languages (East Germanic – Gothic and West Germanic – Old High German) at the time of Christianisation of the Germanic people. The analysis has shown that in both cases the borrowing process does not only have the character of a plain transfer of the construc-tions in question, but it also gives evidence for an obviously autonomous, genuine development of these grammatical forms in the investigated mother tongues. The foreign lan-guage is, thus, a pattern which accelerates and fixes the tendencies descending from the genuine development of these entities and their categorial functions in recipient languages. The analysis of the source material allows one to establish the main principles of the development of the grammatical forms under the influence of a foreign language in written texts, and thus, it concerns essential fragments of language phylogenesis and language contacts including the influence of cultural factors. Nevertheless, the latter ones play, as this empirical analysis proves, only a second-ary, subordinate part in grammatical change, while the genuine factors are the changes conditioned by the evolution of language forms as such inside the system. As for the nominal constructions with participle phrases of the dativus absolutus type, one can claim that these entities are bor-rowed only in the sense that they follow a general pattern of a specific case function (in old Germanic and old Slavic it is the dative case), but not as true borrowings from the con-struction sensu stricto, because the corresponding case in Greek is not dative, but genitive, and it is the ablative case that performs the very same function in Latin. Regarding the influence of Greek on the development of definiteness markers in Gothic, one can detect that this influence is also only indirect. The Old Greek language strengthens and ac-celerates processes, which, nevertheless, are features of the own development of the Germanic languages, independently of contacts with languages featuring the category of defi-niteness (Greek) or without it (Latin). Despite the fact that Latin does not possess the category of definiteness, and, thus, the grammaticalized article, the Romance languages (which come directly from Latin) and the West Germanic languages (which were heavily influenced by Latin) have developed this category and, thus, they have grammatical-ized demonstrative pronouns in this sphere of their gram-matical systems. The Gothic language has also developed the category of definiteness and grammaticalized the demonstrative pronouns, but, under the influence of Greek (which, unlike Latin, features the definite article), this de-velopment proceeded much faster.

• Publisher: Uczelnia Lingwistyczno-Techniczna w Świeciu
• Journal: humanistica 21
• Year: 2019
• Volume: 3
• Pages: 39-58

Contributors

author

Kotin Michail L.

• Uniwersytet Zielonogórski