Niezwykłe materiały biżuterii art deco - celuloid, galalit, bakelit, akrylik

• Authors: Ewa Letkiewicz

Title variants

EN

Unique art deco materials – celluloid, galalith, bakelite, acrylic

• Languages of publication: PL

Abstracts

Biżuteria art deco, wykonywana z kosztownych metali i kamieni, zyskała w ciągu ostatnich piętnastu lat solidne opracowania. Dużo mniej informacji można natomiast znaleźć na temat ogólnie dostępnych, od lat dwudziestych XX wieku, nowo wprowadzanych materiałów, które z racji swych unikalnych walorów znalazły zastosowanie przy wytwarzaniu biżuterii art deco. Od drugiego dziesięciolecia XX wieku „plastiki” – bo o nich mowa – dzięki przystępnej cenie przebojem zdobywały rynki, docierając do masowego odbiorcy na całym świecie. Przełomu w ich zastosowaniu dokonał Leo Hendrik Baekeland pod koniec pierwszej dekady XX wieku, który jako pierwszy stworzył w sposób chemiczny materiał całkowicie syntetyczny, doskonale imitujący wiele materiałów naturalnych, nazwany od jego nazwiska bakelitem. Przed odkryciem Baekelanda, znane od drugiej połowy XIX wieku były sztucznie wytwarzane substytuty materiałów naturalnych: ebonit, wulkanit, gutaperka, parkesyna, celuloid, xylonit, galalit. Nie wszystkie z nich przetrwały pierwszą wojnę światową, zostały wyparte przez nowe sztuczne produkty. Jednym z nich był doskonale przeźroczysty acrylic, który wszedł na rynki w 1928 r. (znany też pod nazwami: plexiglas, plexi, perspex, lucit). Od roku 1930 w biżuterii zastosowanie znalazł polystyren. W artykule przybliżona została historia najpopularniejszych materiałów sztucznych używanych w biżuterii art deco. Niezwykłych materiałów, sztucznie stworzonych, znajdujących zastosowanie z biżuterii i akcesoriach stroju było znacznie, znacznie więcej. Projektanci biżuterii plastikowej – podobnie jak pionierzy awangardy – czerpali pomysły z najbardziej śmiałych i błyskotliwych kreacji okresu. Tworzona przez nich biżuteria plastikowa stała się ważnym składnikiem ówczesnego życia codziennego i odświętnego, biorąc udział w wykreowaniu oryginalności nowoczesnego stylu lat międzywojennych, zrywającego z romantyzmem szkół końca XIX wieku.

EN

Art Deco jewellery, made of expensive metals and stones, has become a theme for solid studies over the last fifteen years. Much less information can be found on the generally available, since the 1920s, newly introduced materials, which due to their unique value are used in the production of art deco jewellery. From the second decade of the 20th century “plastics – because they are in question – by affordable price hit the market to reach a mass audience around the world. Leo Hendrik Baekeland’s breakthrough came at the end of the first decade of the 20th century. He was the first to create a completely synthetic material, perfectly imitating many natural materials, that was later named after him as bakelite. Before Baekeland’s discovery, artificially produced substitutes for natural materials: ebonite, vulcanite gutta-percha, parkesine, celluloid, xylonite, galith had been known from the second half of the 19th century. Not all of them survived the First World War. Some were supplanted by new artificial products. One of them was a perfectly clear acrylic, which entered the markets in 1928 (also known as plexiglas, plexi, perspex, lucite). Since 1930, polystyrene has been used in jewellery. This article presents the history of the most popular artificial materials used for making art deco jewellery. There were much more unique materials, artificially created, used for production of jewellery and clothing accessories. The designers of plastic jewellery, like the avant-garde pioneers, took their ideas from the most bold and brilliant creations of the period. Their plastic jewellery has become an important part of everyday life and special occasions, contributing to the originality of the modern style of the interwar period and breaking with the romanticism of the late 19th century schools.

Keywords

PL

art deco; biżuteria; tworzywa sztuczne; plastik; celuloid; galalit; bakelit; akrylik

EN

art deco; jewellery; plastics; plastic; celluloid; galalith; bakelite; acrylic

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2017
• Volume: 65
• Issue: 4: Historia sztuki
• Pages: 145-168

Contributors

author

Ewa Letkiewicz

• Zakład Historii Sztuki, Wydział Artystyczny UMCS w Lublinie

References

• Baker Lilian, Plastic Jewelry of the Twentieth century, Paducah, Kentucky, 2003.
• Boucher François, Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, Warszawa 2003.
• Bruzda Jan, Dziedzic Kazimierz, Tworzywa sztuczne w plastyce, Warszawa 1973.
• Ciabach Jerzy, Właściwości żywic sztucznych stosowanych w konserwacji zabytków, Toruń 1991.
• Dobosz Krzysztof, Matysiak Adam, Tworzywa sztuczne. Właściwości i zastosowanie, wyd. III, Warszawa 1990.
• Ganzelowski Michael, Bernstein – Ersatzstaffe und Imitationer, [w:] Bernstein Tränen der Götter, red. Michael Ganzelowski, Reiner Slotta, Bochum 1996.
• Gierłowska Gabriela, Przewodnik po imitacjach bursztynu, Gdańsk 2003.
• Holzach Cornelie, Art Deco Jewellery and Accessories: New Style for a New World, Stuttgart 2008.
• Kosmowska-Ceranowicz Barbara, Bursztyn w Polsce i na świecie, Warszawa 2012.
• Mossman Susan, Introduction, [w:] Early Plastics. Perspectives 1850-1950, London 1997.
• Nový Petr, Jablonecká bižuterie, Praha 2008.
• Posseme Evelyne, Art Deco Jewelry: Modernist Masterworks and their Makers, London 2009.
• Pullée Caroline, 20th Century Jewelry, New York 1990.
• Raulet Sylvie, Art Deco Jewelry, London 2003.
• Sieradzka Anna, Moda w przedwojennej Polsce. Codzienna. Sportowa. Wieczorowa. Ślubna. Dziecięca. Bielizna, Warszawa 2013.
• Sobczak Nikodem, Sobczak Tomasz, Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych, Warszawa 1998.
• Weber-Stöber Christianne, Art Déco Jewelry Made of Metal and Galalith, [w:] Christianne Weber-Stöber, Ilonka Wenk, Art Déco schmuck. Jacob Bengel. Idar-Oberstein/ Germany, Stuttgart 2002.
• About Plastics [online], http://www.thecarrotbox.com/plastic/catalin.asp [odczyt: 11.07.2014].
• Compagne Française de Galalithe [online], http://www.galalith.eu/histoire%20A.htm [odczyt: 11.07.2014].
• Jean Després [online], http://www.primaveragallery.com/biography/despres-bio [odczyt: 11.07.2014].
• Online Etymology Dictionary, http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame
• =0&search=ebony&searchmode=none [odczyt: 5.02.2014].
• Plastics Historical Society, casein [online], http://www.plastiquarian.com/index.php?id=60 [odczyt: 11.07.2014].
• The Plastics Historical Society, William Montgomerie, https://www.google.pl/#q=william+montgomerie+gutta+percha [odczyt: 14.02.2014].
• Trimborn Christel, Jewelery Stone Make of Milk [online], http://www.ganoksin.com/borisat/nenam/milk-stone.htm [odczyt: 11.07.2014].

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2017.65.4-6