Epistemiczne układy odniesienia a problem interteoretycznej niewspółmierności — część 2

• Authors: Kilian Krzysztof J.

Title variants

EN

Epistemic Frameworks and the Problem of Intertheoretical Incommensurability — Part 2

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł ten stanowi kontynuację rozważań przedstawionych w artykule „Epistemiczne układy odniesienia a problem interteoretycznej niewspółmierności — część 1”. Wyjaśniam w nim, dlaczego zwolennicy odmiennych epistemicznych układów odniesienia uprawiają naukę „w różnych światach”. Światy te „pojawiają się” w efekcie zmian fundamentalnych przekonań metafizycznych na temat tego, co istnieje. Pokazuję też, że decyzje metodologiczne, na których bazują epistemiczne układy odniesienia, nie są filozoficznie neutralne. Decyzje te swoje raisons d’être czerpią z metafizycznych tez (twardych jąder), które informują o tym, co istnieje. Bez wymiany tych metafizycznych tez nie dokonuje się wymiana decyzji metodologicznych. Zwolennicy różnych epistemicznych układów odniesienia odmiennie postrzegają świat. Przyjmowanie określonej perspektywy teoretycznej nie tylko uniemożliwia niezależną od teorii weryfikację świadectw. Wyznacza też sposób porządkowania faktów. W artykule wskazuję również, że niektóre terminy, jakie wspólnie funkcjonują w ramach różnych epistemicznych układów odniesienia, mają różne znaczenia.

EN

This paper is a continuation of the considerations contained in the paper “Epistemic Frameworks and the Problem of Intertheoretical Incommensurability — Part 1”. In it, I set out to explain why followers of different epistemic frameworks pursue science “in different worlds”. These worlds “appear” as a result of changes with respect to fundamental metaphysical convictions about what exists. I also show that the methodological decisions on which epistemic frameworks are based are not philosophically neutral. They derive their raisons d’être from metaphysical theses (their respective hard cores) that inform convictions about what exists. Existing methodological decisions cannot be replaced unless those metaphysical theses are themselves surrendered. Followers of different epistemic frameworks perceive the world differently. Accepting a concrete theoretical perspective not only makes any theory-independent verification of evidence impossible, but also determines the way in which the facts themselves are ordered. In this paper, I also show that some terms which are collectively in use in different epistemic frameworks nevertheless have distinct meanings.

Keywords

PL

epistemiczny układ odniesienia, twarde jądro; niewspółmierność interteoretyczna; płaszczyzny interteoretycznej niewspółmierności; płaszczyzna zmienności obserwacyjnej; płaszczyzna zmienności językowej; płaszczyzna zmienności ontologicznej

EN

epistemic framework; hard core; intertheoretical incommensurability; levels of intertheoretical incommensurability; level of variability of the observational; level of linguistic variability; level of ontological variability

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2017
• Volume: 14
• Pages: 281-325

Contributors

author

Kilian Krzysztof J.

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• AKINS Jake, „Michael Denton Interview”, Successful Student 18 March 2014, https://successfulstudent.org/dr-michael-denton-interview (14.04.2018).
• ALI Ejaz, „Summary of Life Itself”, Eukaryon 2009, vol. 5, s. 17-18, http://tiny.pl/g279j (13.04.2018).
• AYALA Francisco J., „Science, Evolution, and Creationism”, Proceedings of the National Academy of Sciences USA 2008, vol. 115, no. 1, s. 3-4, http://www.pnas.org/content/105/1/3 (28.03.2018).
• BARR Stephen M., „The Rev. George Coyne”, First Things 2 June 2006, https://www.firstthings.com/web-exclusives/2006/06/sb-the-rev-george-coyne (30.03.2018).
• BEHE Michael J., „Biologiczne mechanizmy molekularne. Eksperymentalne poparcie dla wniosku o projekcie”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 496-511.
• BEHE Michael J., „Nieredukowalna złożoność: problem dla ewolucjonizmu darwinowskiego”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 67-96, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.01.pdf (11.04.2018).
• BIRD Alexander, Thomas Kuhn, Acumen, Chesham 2000.
• BLACKBURN Simon, Oxfordzki słownik filozoficzny, przeł. Jan Woleński, Książka i Wiedza, Warszawa 1997.
• BOGEN James, „Experiment and Observation”, w: MACHAMER and SILBERSTEIN (eds.), The Blackwell Guide…, s. 128-148.
• BORCZYK Bartosz, CHMIELEWSKI Adam, ELŻANOWSKI Andrzej, JODKOWSKI Kazimierz, LESZCZYŃSKI Damian, LUKIERSKI Jerzy, NYSLER Łukasz i PAWŁOWSKI Bogusław, „Dyskusja”, w: LESZCZYŃSKI (red.), Ewolucja. Filozofia. Religia…, s. 155-172, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Dyskusja.o.Darwinie.pdf (14.04.2018).
• BORRADORI Giovanna, The American Philosopher: Conversations with Quine, Davidson, Putnam, Nozick, Danto, Rorty, Cavell, MacIntyre, and Kuhn, The University of Chicago Press, Chicago and London 1994.
• BUGAJAK Grzegorz i TOMCZYK Jacek (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2007.
• BURIAN Richard M., „Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution (Theodosius Dobzhansky)”, w: BURIAN, The Epistemology of Development…, s. 103-120, http://www.phil.vt.edu/Burian/NothingInBiolChFina.pdf (06.04.2018).
• BURIAN Richard M., The Epistemology of Development, Evolution, and Genetics: Selected Essays, Cambridge University Press, New York 2005.
• BYLICA Piotr, „Nauka światopoglądowo neutralna?”, Fronda 2012, nr 63, s. 67-80, http://tiny.pl/gkfxr (14.04.2018).
• BYLICA Piotr, „Testowalność teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2003, R. XI, nr 2(42), s. 41-49, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Bylica_Testowalnosc.teorii.ID.pdf (13.04.2018).
• BYLICA Piotr, GAZDA Małgorzata, JODKOWSKI Kazimierz, KILIAN Krzysztof J. i SAGAN Dariusz, „Dyskusja nad artykułem Adama Trybusa, «Program badawczy SETI a teoria inteligentnego projektu»”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2016, t. 13, s. 211-242, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2016.t.13/art.06.pdf (10.04.2018).
• BYLICA Piotr, KILIAN Krzysztof J., PIOTROWSKI Robert i SAGAN Dariusz (red.), Filozofia — nauka — religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Filozofia.nauka.religia.pdf (12.04.2018).
• CHABEREK OP Michał, „Św. Tomasz z Akwinu a ewolucjonizm. Polemika z tezami Piotra Lichacza OP i Williama E. Carrolla”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 33-52, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.01.pdf (31.03.2018).
• CHALMERS Alan F., Czym jest to, co zwiemy nauką? Rozważania o naturze, statusie i metodach nauki. Wprowadzenie do współczesnej filozofii nauki, przeł. Adam Chmielewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1993.
• CHOJECKI Paweł, „Po co dziś budować arkę? (Rozmowa z Kenem Hamem, twórcą Muzeum Kreacjonizmu w Kentucky)”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 434-436.
• COLODNY Robert G. (ed.), Beyond the Edge of Certainty: Essays in Contemporary Science and Philosophy, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1965.
• Committee on Science and Creationism, Science and Creationism: A View from the National Academy of Sciences, National Academy Press, Washington, DC. 1984, http://tiny.pl/gkv81 (01.04.2018).
• COYNE Jerry A., „God in the Details”, Nature 1996, vol. 383, s. 227-228, http://pondside.uchicago.edu/ecol-evol/faculty/Coyne/pdf/Behe_review.pdf (10.04.2018).
• CRICK Francis, Life Itself: Its Origin and Nature, Simon & Schuster, New York 1981.
• CUBERBILLER Marta, „Hitchens kontra Hitchens”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 420-423.
• CUBERBILLER Marta, „Manipulacje językowe ewolucjonistów”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 43-44.
• CUBERBILLER Marta, „Mnogie mutacje — przeszkoda dla darwinizmu”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 144-147.
• CZARNOŁĘSKI Marcin, HOHOL Mateusz, SPORNIAK Artur i KWIATEK Łukasz, „Nic w biologii (i nie tylko) nie ma sensu bez teorii ewolucji — dyskusja”, GraniceNauki.pl, http://tiny.pl/g8rx6 (04.04.2018).
• DAWKINS Richard, Samolubny gen, przeł. Marek Skoneczny, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996.
• DAWKINS Richard, Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, przeł. Antoni Hoffman, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.
• DEAN Cornelia, „Faith, Reason, God and Other Imponderables”, The New York Times 25 July 2006, http://tiny.pl/gsx76 (24.03.2018).
• DENTON Michael, Evolution: A Theory in Crisis, Burnet Books, London 1985.
• DENTON Michael, „Evolution: A Theory in Crisis Revisited (Part Two of Three)”, Inference: International Review of Science 2014, vol. 1, no. 1, http://inference-review.com/article/evolution-a-theory-in-crisis-revisited-part-two (13.04.2018).
• DOBZHANSKY Theodosius, „Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution”, The American Biology Teacher 1973, vol. 35, s. 125-129, http://biologie-lernprogramme.de/daten/programme/js/homologer/daten/lit/Dobzhansky.pdf (10.04.2018).
• ELDREDGE Niles, The Monkey Business: A Scientist Looks at Creationism, Washington Square Press, New York 1982.
• FEYERABEND Paul K., „Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge”, w: RADNER and WINOKUR (eds.), Analyses of Theories…, s. 17-130.
• FEYERABEND Paul K., „Changing Patterns of Reconstruction”, British Journal for the Philosophy of Science 1977, vol. 28, no. 4, s. 351-369.
• FEYERABEND Paul K., „Introduction to Volumes 1 and 2”, w: FEYERABEND, Philosophical Papers. Vol. 1…, s. ix-xiv.
• FEYERABEND Paul K., Jak być dobrym empirystą, przeł. Krystyna Zamiara, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
• FEYERABEND Paul K., „Jak być dobrym empirystą? Wezwanie do tolerancji w kwestiach epistemologicznych”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 23-61.
• FEYERABEND Paul K., „Knowledge and the Role of Theories”, Philosophy of the Social Sciences 1988, vol. 18, no. 2, s. 157-178.
• FEYERABEND Paul K., „Krytyka naukowego rozumu”, przeł. Edmund Mokrzycki, w: MOKRZYCKI (red.), Racjonalność a styl myślenia…, s. 167-217.
• FEYERABEND Paul K., Philosophical Papers. Vol. 1. Realism, Rationalism & Scientific Method, Cambridge University Press, Cambridge — New York — Port Chester — Melbourne — Sydney 1981.
• FEYERABEND Paul K., Philosophical Papers. Vol. 2. Problems of Empiricism, Cambridge University Press, Cambridge — New York — Port Chester — Melbourne — Sydney 1981.
• FEYERABEND Paul K., „Problems of Empiricism”, w: COLODNY (ed.), Beyond the Edge of Certainty…, s. 145-260.
• FEYERABEND Paul K., Przeciw metodzie, przeł. Stefan Wiertlewski, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1996.
• FEYERABEND Paul K., „The Methodology of Scientific Research Programmes”, w: FEYERABEND, Philosophical Papers. Vol. 2…, s. 202-230.
• FEYERABEND Paul K., „Theses on Anarchism”, w: LAKATOS and FEYERABEND, For and Against Method…, s. 113-118.
• FEYERABEND Paul K., „Wyjaśnianie, redukcja i empiryzm”, w: FEYERABEND, Jak być dobrym empirystą…, s. 62-151.
• FISCHER Dick, „Young-Earth Creationism: A Literal Mistake”, Perspectives on Science and Christian Faith 2003, vol. 55, no. 4, s. 222-231, https://www.asa3.org/ASA/PSCF/2003/PSCF12-03Fischer.pdf (31.03.2018).
• GAZDA Małgorzata, „Antydarwinistyczna rewolucja”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 53-55.
• GAZDA Małgorzata (red.), Idź Pod Prąd w sporze ewolucjonizm-kreacjonizm, Wydawnictwo Pod Prąd, Lublin 2017.
• GISH Duane, Evolution: The Challenge of the Fossil Record, Creation-Life Publishers, El Cajon 1985.
• GISH Duane, Evolution: The Fossils Say No, Creation-Life Publishers, San Diego 1978.
• GOULD Stephen J., „Darwin: Plagiator czy fałszerz?”, przeł. Anna Bogdańska, Problemy 1981, nr 4, s. 49-51.
• GOULD Stephen J., „Ewolucja jako fakt i teoria”, w: GOULD, Niewczesny pogrzeb Darwina…, s. 129-140.
• GOULD Stephen J., Niewczesny pogrzeb Darwina, przeł. Nina Kancewicz-Hoffman, Biblioteka Myśli Współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.
• GOULD Stephen J., Skały wieków. Nauka i religia w pełni życia, przeł. Jacek Bieroń, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2002.
• GOULD Stephen J., „Troskliwe grupy i samolubne geny”, w: GOULD, Niewczesny pogrzeb Darwina…, s. 160-169.
• GOULD Stephen J., Wonderful Life: The Burges Shale and the Nature of History, W.W. Norton & Company, New York — London 1990.
• HARRIS Randy Allen (ed.), Rhetoric and Incommensurability, Parlor Press, West Lafayette 2005.
• HELLER Michał, Sens życia i sens Wszechświata. Studia z teologii współczesnej, Tarnów 2002.
• HOYLE Fred, Matematyka ewolucji, przeł. Robert Piotrowski, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2003.
• HOYLE Fred and WICKRAMASINGHE Nalin Chandra, Evolution from Space: A Theory of Cosmic Creationism, Simon & Schuster, Inc., New York 1984.
• HOYNINGEN-HUENE Paul, „Three Biographies: Kuhn, Feyerabend and Incommensurability”, w: HARRIS (ed.), Rhetoric and Incommensurability…, s. 150-175.
• JANECZEK Stanisław, STAROŚCIC Anna, DĄBEK Dariusz i HERDA Justyna (red.), Filozofia przyrody, Dydaktyka Filozofii, t. III, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2013.
• JANKOWSKI Krzysztof, „Ewolucja pojęcia paradygmatu w Strukturze rewolucji naukowych Thomasa S. Kuhna”, Sofia. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich 2016, vol. 16, s. 211-228, http://tiny.pl/g2t8g (12.04.2018).
• JANKOWSKI Krzysztof, „Paradygmat jako podstawa normalnego uprawiania nauki: nauki społeczne a przyrodoznawstwo. Ujęcie Thomasa Samuela Kuhna”, In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką 2017, nr 11, s. 193-231.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Antynaturalizm teorii inteligentnego projektu”, Roczniki Filozoficzne 2006, t. 54, nr 2, s. 63-76, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Antynaturalizm.teorii.ID.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Curriculum Vitae”, http://tiny.pl/gkfxf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Darwinowska teoria ewolucji jako teoria filozoficzna”, w: KONSTAŃCZAK i TUROWSKI (red.), Filozofia jako mądrość bycia…, s. 17-23, http://tiny.pl/q3m56 (12.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Epistemiczny układ odniesienia teorii inteligentnego projektu”, Filozofia Nauki 2006, nr 1 (53), s. 95-105, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Inne.teksty/Jodkowski_Epistemiczny.uklad.odniesienia.teorii.ID.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Fred Hoyle (1915-2010)”, w: HOYLE, Matematyka ewolucji…, s. 25-36, http://tiny.pl/gsxrw (15.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Klasyfikacja stanowisk kreacjonistycznych”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 241-269, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.11.pdf (12.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Kłopoty teistycznego ewolucjonizmu”, w: BUGAJAK i TOMCZYK (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka…, s. 209-224, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Klopoty.teistycznego.ewolucjonizmu.pdf (12.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Metodologiczne aspekty kontrowersji ewolucjonizm kreacjonizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 35, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Milczące funkcjonowanie paradygmatu”, Studia Filozoficzne 1981, nr 1, s. 53-65.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Nienaukowy fundament nauki”, w: PIETRZAK (red.), Granice nauki…, s. 59-108, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Nienaukowy.fundament.nauki.pdf (09.04.2108).
• JODKOWSKI Kazimierz, „O dwu rodzajach niewspółmierności interteoretycznej w ujęciu Paula K. Feyerabenda”, Studia Filozoficzne 1980, nr 7 (176), s. 79-91.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Obserwacja zmysłowa jako postrzeganie wirtualnej rzeczywistości”, w: KOCHAN (red.), Rzeczywistość wirtualna…, s. 121-153, http://publikacje.uz.zgora.pl:7777/skep/docs/F18128/Jodkowski,%20Obserwacja%20zmyslowa%20FAG.htm (14.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Pojęcie gatunku oraz mikro- i makroewolucji w kontekście sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Na Początku… 2003, t. 11, nr 1-2 (164-165), s. 60-80, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Pojecie.gatunku.oraz.mikro.i.makroewolucji.pdf (02.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Pojęcie paradygmatu a wspólnotowy charakter nauki w ujęciu Thomasa S. Kuhna”, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 1983, vol. VIII, sec. I, s. 41-56.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Polskie wydanie rozpraw Feyerabenda”, Studia Filozoficzne 1981, nr 2 (183), s. 159-169.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Problem wyboru spośród niewspółmiernych teorii (analiza stanowiska P. K. Feyerabenda z tzw. okresu umiarkowanego)”, Studia Filozoficzne 1984, nr 1 (218), s. 109-120.
• JODKOWSKI Kazimierz, Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Podstawowe pojęcia i poglądy, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 1, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Spor.ewolucjonizmu.z.kreacjonizmem.pdf (02.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Teoretyczny charakter wiedzy a relatywizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 17, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995.
• JODKOWSKI Kazimierz (red.), Teoria inteligentnego projektu — nowe rozumienie naukowości?, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 2, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2007, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_red._Teoria.ID.nowe.rozumienie.naukowosci.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Teoria, język, fakt, obserwacja i odniesienie przedmiotowe w Kuhnowskiej koncepcji paradygmatów”, w: JODKOWSKI (red.), Teoretyczny charakter wiedzy…, s. 219-244.
• JODKOWSKI Kazimierz, Teza o niewspółmierności w ujęciu Thomasa S. Kuhna i Paula K. Feyerabenda, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 1, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1984.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Twarde jądro ewolucjonizmu”, Roczniki Filozoficzne 2003, t. 51, z. 3, s. 77-117, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_Twarde.jadro.ewolucjonizmu.pdf (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „W poszukiwaniu twardego jądra ewolucjonizmu”, Filozofia Nauki 2001, nr 2 (34), s. 7-18, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Jodkowski_W.poszukiwaniu.twardego.jadra.ewolucjonizmu.pdf (14.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 22, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1990.
• JODKOWSKI Kazimierz, „Wstęp do teorii inteligentnego projektu”, Fronda 2012, nr 63, s. 16-32, http://tiny.pl/gkfbn (11.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Zasadnicza nierozstrzygalność sporu ewolucjonizm-kreacjonizm”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2012, nr 3 (83), s. 201-222, http://tiny.pl/gkfxn (09.04.2018).
• JODKOWSKI Kazimierz, „Z jakim relatywizmem bezskutecznie walczy Wojciech Sady? (Głos w dyskusji)”, w: POMORSKI (red.), Wartość relatywizmu…, s. 123-146.
• JOHNSON Phillip E., „Co to jest darwinizm?”, przeł. Kazimierz Jodkowski, Problemy Genezy 2010, t. 18, s. 103-112.
• JOHNSON Phillip E., „Reguły rozumowania darwinizmu”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 460-472.
• KELLER Tim, „Creation, Evolution, and Christian Laypeople”, BioLogos 23 February 2012, s. 1-14, https://biologos.org/files/modules/keller_white_paper.pdf (30.03.2018).
• KENYON Dean H., „Kreacjonistyczne ujęcie pochodzenia życia”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 482-495.
• KILIAN Krzysztof J., „Epistemiczne układy odniesienia a problem interteoretycznej niewspółmierności — część 1”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2017, t. 14, s. 237-280, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2017.t.14/art.08.pdf (13.06.2018).
• KILIAN Krzysztof J., „Geneza idei epistemicznych układów odniesienia i ich odmiany”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2017, t. 14, s. 137-190, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2017.t.14/art.05.pdf (12.04.2018).
• KOCHAN Ewa (red.), Rzeczywistość wirtualna. Światy przedstawione w nauce i sztuce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Rozprawy i Studia, t. 522, Szczecin 2005.
• KONSTAŃCZAK Stefan i TUROWSKI Tomasz (red.), Filozofia jako mądrość bycia, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009.
• KRAUSE Tomasz, „Filozoficzne aspekty tzw. «afery Kansas»”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2004, t. 1, s. 143-224, http://tiny.pl/g2863 (13.04.2018).
• KUHN Thomas S., Droga po Strukturze. Eseje filozoficzne z lat 1970-1993 i wywiad-rzeka z autorem słynnej Struktury rewolucji naukowych, James Conant i John Haugeland (wyd.), przeł. Stefan Amsterdamski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2003.
• KUHN Thomas S., Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, przeł. Stefan Amsterdamski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
• KUHN Thomas S., „Odpowiedź moim krytykom”, w: KUHN, Droga po Strukturze…, s. 117-162.
• KUHN Thomas S., „Paradigms of Scientific Evolution”, w: BORRADORI, The American Philosopher…, s. 153-167.
• KUHN Thomas S., „Postscriptum (1969)”, w: KUHN, Struktura rewolucji naukowych…, s. 301-360.
• KUHN Thomas S., „Raz jeszcze o paradygmatach”, w: KUHN, Dwa bieguny…, s. 406-439.
• KUHN Thomas S., Struktura rewolucji naukowych, przeł. Helena Ostromęcka i Justyna Nowotniak, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.
• KUNICKI-GOLDFINGER Władysław J.-H., Znikąd donikąd, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
• LAKATOS Imre and FEYERABEND Paul, For and Against Method: Including Lakatos’s Lectures on Scientific Method and the Lakatos-Feyerabend Correspondence, ed. Matteo Motterlini, The University of Chicago Press, Chicago and London 1999.
• LARSON Edward J., „Teaching Creation, Evolution, and The New Atheism in 21st Century America: Window on an Evolving Establishment Clause”, Mississippi Law Journal 2013, vol. 82, no. 6, s. 997-1048, http://mississippilawjournal.org/wp-content/uploads/2013/05/1_Larson_Final.pdf (29.03.2018).
• LE ROY Edouard, „Nauka i filozofia”, przeł. Marcelina Zuber, w: SZLACHCIC, Filozofia nauki…, s. 99-124.
• LESZCZYŃSKI Damian (red.), Ewolucja. Filozofia. Religia, Lectiones & Acroases Philosophicae 2010, vol. III.
• MACHAMER Peter and SILBERSTEIN Michael (eds.), The Blackwell Guide to the Philosophy of Science, Blackwell Publishers Ltd., Malden — Oxford 2002.
• MARSH Frank Lewis, „Fundamental Biology”, w: NUMBERS (ed.), Creationism in Twentieth-Century America…, s. 395-530.
• MAYNARD SMITH John, Teoria ewolucji, przeł. Józef Mikulski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
• MCMULLIN Ernan, „Odmiany naturalizmu metodologicznego”, przeł. Ewelina Topolska, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 109-129, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.02.pdf (11.04.2018).
• MEYER Stephen C., „Darwinizm powstrzymuje rozwój nauki”, przeł. Małgorzata Gazda, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 440-441.
• MOKRZYCKI Edmund (red.), Racjonalność a styl myślenia, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1992.
• MORRIS Henry M., „Evolution Is Religion — Not Science”, Acts & Facts 2001, vol. 30, no. 2, s. i-iv, https://www.icr.org/article/455 (17.03.2018).
• MORRIS Henry M., Scientific Creationism, Creation Life Publishers, San Diego, California 1974.
• MORRIS Henry M., The Biblical Basis for Modern Science, Baker Books, Grand Rapids, Michigan 1984.
• MORRIS John D., „Jak powstało życie?”, przeł. Mieczysław Pajewski, Na Początku… 1996, R. 4, nr 12A (80), s. 324-326, https://creationism.org.pl/artykuly/JDMorris3 (03.04.2018).
• NIEMINEN Petteri, A Unified Theory of Creationism — Argumentation, Experiential Thinking and Emerging Doctrine, Dissertations in Education, Humanities, and Theology University of Eastern Finland, no. 63, University of Eastern Finland, Joensuu 2015, http://tiny.pl/gsxrc (29.03.2018).
• NUMBERS Ronald N. (ed.), Creationism in Twentieth-Century America: A Ten Volume Anthology of Documents, 1903-1961, Vol. 8. The Early Writings of Harold W. Clark, and Frank Lewis Marsh, Garland Publishing Inc., New York & London 1995.
• PAJEWSKI Mieczysław, „Henry M. Morris (1918-2006) — odnowiciel współczesnego kreacjonizmu”, w: GAZDA (red.), Idź Pod Prąd…, s. 326-332.
• PEARCEY Nancy, „Ewolucjonizm po Darwinie”, przeł. Kazimierz Jodkowski, w: JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty…, s. 431-446.
• PENNOCK Robert T., Tower of Babel: The Evidence Against the New Creationism, Bradford Book, Cambridge, Massachusetts 1999.
• PIETRZAK Zbigniew (red.), Granice nauki, Lectiones & Acroases Philosophicae 2013, vol. VI, nr 1.
• PIGLIUCCI Massimo, Denying Evolution: Creationism, Scientism and the Nature of Science, Sinauer Associates Inc., Sunderland, Massachusetts 2002.
• PINE Ronald H., „But Some of Them Are Scientists, Aren’t They?”, Creation/Evolution Journal 1984, no. 14, s. 6-18, https://ncse.com/cej/4/4/some-them-are-scientists-arent-they (17.04.2018).
• PLANTINGA Alvin, „When Faith and Reason Clash: Evolution and the Bible”, Christian Scholar’s Review 1991, vol. 21, no. 1, s. 8-33, https://www.asa3.org/ASA/dialogues/Faith-reason/CRS9-91Plantinga1.html (28.03.2018).
• POE Harry Lee i MYTYK Chelsea Rose, „Od metody naukowej do naturalizmu metodologicznego. Ewolucja idei”, przeł. Bartosz Błaszczak, Gerard Dmuch, Ewa Komorowska, Iwona Kumiszcze, Izabela Obłaczyńska, Katarzyna Piłka, Radosław Plato, Marika Poprawska, Dariusz Sagan, Karolina Stencel, Katarzyna Szot i Piotr Wróblewski, Filozoficzne Aspekty Genezy 2011, t. 8, s. 137-151, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.09.pdf (12.04.2018).
• POMORSKI Jan (red.), Wartość relatywizmu jako postawy poznawczej, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 11, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1989.
• PROVINE William B., „Projekt? Tak! Ale czy inteligentny?”, przeł. Sławomir Piechaczek, Filozoficzne Aspekty Genezy 2005/2006, t. 2/3, s. 217-237, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2005-2006.t.2-3/art.10.pdf (14.04.2018).
• RADNER Michael and WINOKUR Stephen (eds.), Analyses of Theories and Methods of Physics and Psychology, Minnesota Studies in the Philosophy of Science, vol. 4, University of Minnesota Press, Minneapolis 1970.
• ROWIŃSKI Tomasz, „Dlaczego warto nauczać «dwóch stron»? O edukacji, ewolucji i teorii inteligentnego projektu. Rozmowa z o. Michałem Chaberkiem, dominikaninem, doktorem teologii fundamentalnej, autorem książki Stworzenie czy ewolucja? Dylemat katolika”, Christianitas 2014, nr 58, s. 70-82, http://christianitas.org/site_media/content/ch58_chaberek.pdf (23.03.2018).
• SADY Wojciech, „Kuhn kontra Fleck a Maxwellowska rewolucja w elektrodynamice”, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2010, nr 2, s. 103-131.
• SADY Wojciech, Racjonalna rekonstrukcja odkryć naukowych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1990, http://www.sady.up.krakow.pl/sady.odkrycianaukowe.htm#1 (17.03.2018).
• SADY Wojciech, Spór o racjonalność naukową. Od Poincarégo do Laudana, Monografie FNP, Wrocław 2000.
• SAGAN Dariusz, „Argument z niedoskonałości i zła w kontekście sporu o ewolucję i inteligentny projekt”, Logos i Ethos 2013, nr 1 (34), s. 129-148, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Argument.z.niedoskonalosci.i.zla.pdf (17.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „O programie badawczym teorii inteligentnego projektu”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2013, t. 10, s. 73-108, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2013.t.10/art.11.pdf (18.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Retoryczna historia Ruchu Inteligentnego Projektu”, Diametros 2005, nr 4, s. 76-85, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Retoryczna.historia.Ruchu.ID.pdf (09.04.2018).
• SAGAN Dariusz, Spór o nieredukowalną złożoność układów biochemicznych, Biblioteka Filozoficznych Aspektów Genezy, t. 5, Wydawnictwo MEGAS, Warszawa 2008, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Spor.o.nieredukowalna.zlozonosc.pdf (12.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Spór o użyteczność teorii inteligentnego projektu dla nauki”, Kultura i Edukacja 2013, nr 3 (96), s. 28-49, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Spor.o.uzytecznosc.ID.pdf (01.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu — argumenty za i przeciw”, w: JANECZEK, STAROŚCIC, DĄBEK i HERDA (red.), Filozofia przyrody…, s. 335-383, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Teoria.ID.argumenty.za.i.przeciw.pdf (09.04.2108).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu a ewolucjonizm”, Kwartalnik Filozoficzny 2013, t. XLI, z. 2, s. 75-96, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Teoria.ID.a.ewolucjonizm.pdf (12.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu a kreacjonizm”, Kwartalnik Filozoficzny 2015, t. XLIII, z. 2, s. 131-150, http://tiny.pl/g2vmx (12.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Teoria inteligentnego projektu a naukowa debata nad pochodzeniem”, w: JODKOWSKI (red.), Teoria inteligentnego projektu…, s. 79-122.
• SAGAN Dariusz, „Wyjaśnianie za pomocą praw przyrody jako warunek naukowości w sporze o ewolucję i inteligentny projekt”, Studia Philosophiae Christianae 2013, t. 49, nr 1, s. 93-116, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Wyjasnianie.za.pomoca.praw.przyrody.pdf (10.04.2018).
• SAGAN Dariusz, „Zarzut nietestowalności teorii inteligentnego projektu”, Studia Philosophica Wratislaviensia 2013, vol. VIII, fasc. 3, s. 43-59, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Sagan_Zarzut.nietestowalnosci.teorii.ID.pdf (09.04.2018).
• SHUTE Evan, Flaws in the Theory of Evolution, Temside Press, London 1961.
• SŁOWIK Grzegorz P. i KILIAN Krzysztof J., „Hoyle i matematyczne dylematy ewolucjonizmu”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 395-408, www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/Przedruki/Slowik.Kilian_Hoyle.i.matematyczne.dylematy.ewolucjonizmu.pdf (12.04.2018).
• SNOKE David W., „Biologia systemowa jako paradygmat badawczy teorii inteligentnego projektu”, przeł. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2015, t. 12, s. 255-285, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2015.t.12/art.03.pdf (13.04.2018).
• SZLACHCIC Krzysztof, Filozofia nauki francuskiego konwencjonalizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995.
• THAXTON Charles, „Nowy argument z projektu”, przeł. Izabela Janus, Filozoficzne Aspekty Genezy 2011, t. 8, s. 155-177, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.02.pdf (24.01.2018).
• „The Elie Wiesel Foundation For Humanity. Nobel Laureates Initiative, September 9 2005, TO: Kansas State Board of Education”, https://web.archive.org/web/20051007161950/http://media.ljworld.com/pdf/2005/09/15/nobel_letter.pdf (31.03.2018).
• THORNHILL Richard, „Historyczny związek między darwinizmem a argumentem z biologicznego projektu”, przeł. Anna Droś, Natalia Górska, Mateusz Krzyżanowski, Renata Merda, Zofia Sadowska i Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 79-105, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2012.t.9/art.05.pdf (12.04.2018).
• WILSON Edward O., O naturze ludzkiej, przeł. Barbara Szacka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1988.
• WIŚNIEWSKI Andrzej, „Dlaczego należy czytać Jodkowskiego?”, w: BYLICA, KILIAN, PIOTROWSKI i SAGAN (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 37-41.
• WOOD Todd Charles, WISE Kurt P., SANDERS Roger, and DORAN N., „A Refined Baramin Concept”, Occasional Papers of the Baraminology Study Group 2003, no. 3, s. 1-14, http://tiny.pl/g2szh (23.03.2018).