Świadomość językowa osób polskiego pochodzenia na Ukrainie w zakresie używania wybranych form grzecznościowych

• Authors: Krawczuk Ałła

Title variants

EN

Language awareness of people of Polish descent living in Ukraine in the use of some polite forms

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule przeanalizowano świadomość językową w zakresie używania wybranych form grzecznościowych w środowisku użytkowników języka polskiego jako odziedziczonego na Ukrainie. Świadomość językowa rozumiana jest z jednej strony jako kompetencja, a z drugiej jako przekonania na tematy języka. Oba te aspekty zostały uwzględnione w analizie czterech typów ankiet (466 respondentów) oraz tekstów ustnych i pisanych, tworzonych przez użytkowników badanej polszczyzny. Przeanalizowano trzy typy zwrotów grzecznościowych, które mają najwyraźniejsze cechy specyficzne funkcjonowania w polszczyźnie na Ukrainie w porównaniu z językiem ogólnopolskim: zwracanie się do adresata w sytuacji oficjalnej na pan/pani + imię, np. pani Mario!; wyrażanie gratulacji i życzeń za pomocą struktur zawierających performatywy witać i pozdrawiać, np. Witam z urodzinami!; nadużywanie słów pan/pani przed nazwą własną w strukturach referujących, realizowanych głównie w prasowych tekstach informacyjnych, np. Prezesem Izby został Jacek Piechota, były minister gospodarki, a ze strony ukraińskiej pan Oleg Dubynin. Badania wykazały, że świadomość dotycząca wszystkich trzech typów struktur grzecznościowych jest dość słaba w aspekcie kompetencyjnym, natomiast w aspekcie przekonaniowym użytkownicy polszczyzny przodków najbardziej uświadamiają sobie niestosowność słów witam i pozdrawiam w gratulacjach i życzeniach. Ujawniono kilka rodzajów motywacji skłaniających użytkowników do używania trzech wspomnianych typów struktur.

EN

The author of the article analyzes language awareness in the use of some polite forms by heritage Polish speakers in Ukraine. Language awareness is considered – on the one hand – as a competence, on the other as language beliefs. Both aspects were taken into account in the analysis of 4 types of questionnaires (466 respondents); oral and written texts created by speakers of studied Polish. Three types of polite phrases have been analyzed, which have the most distinct functioning specificity in the Polish language in Ukraine in comparison with the general Polish language: addressing the recipient in an official situation using pan/pani + imię, e.g. pani Mario!; expressing congratulations and wishes by means of structures containing performative verbs witać and pozdrawiać, e.g. Witam z urodzinami!; overusing of words pan/pani before a proper name in referential structures mainly in press information texts, e.g. Prezesem Izby został Jacek Piechota, były minister gospodarki, a ze strony ukraińskiej pan Oleg Dubynin. The research shows that awareness as a competence is very low in all three types of polite structures, while in the aspect of belief heritage Polish speakers are most aware of the inaccuracy of the words witam and pozdrawiam in congratulations and wishes. Several types of motivation for the speakers to use these structures are revealed.

Keywords

PL

język polski na Ukrainie; formy grzecznościowe; świadomość językowa; ankieta

EN

Polish language in Ukraine; polite forms; language awareness; questionnaire

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2019
• Volume: LXVII
• Pages: 173-190

Contributors

author

Krawczuk Ałła

• Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Wydział Filologiczny, Katedra Filologii Polskiej

References

• Biłodid Iwan, red., 1970–1980, Słownyk ukrajins′koji mowy, t. I–II, Naukowa dumka, Kyjiw.
• Bohdan Switłana, 1998, Mownyj etyket ukrajinciw: tradyciji i suczasnist′, Ukrajins'kyj naukowo-wyrobnyczyj centr „Ridna mowa”, Kyjiw.
• Bugajski Marian, 2006, Język w komunikowaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bugajski Marian, Steciąg Magdalena, 2012, Świadomość językowa, komunikacyjna, dyskursywna, w: tychże, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 29–39.
• Dembowska-Wosik Iwona, 2011, Kultura jako czynnik motywujący do nauki języka polskiego amerykańskich studentów o polskim pochodzeniu, „Acta
• Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 18, s. 81–86.
• Dołowy-Rybińska Nicole, 2017, „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów języków mniejszościowych Europy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Dzięgiel Ewa, 2017, Odmiany terytorialne i społeczne współczesnego języka polskiego na Ukrainie, „LingVaria”, t. XII, z. 2(24), s. 199–210.
• Handke Kwiryna, 1995, Polski język familijny. Opis zjawiska, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Krawczuk Ałła, 2012, Problemy normy języka polskiego w kraju i za granicą (na Ukrainie), „Roczniki Humanistyczne”, t. LX, z. 6, s. 133–167.
• Krawczuk Ałła, 2013, Struktury referujące z wyrazami pan/pani w polskojęzycznej prasie na Ukrainie: grzeczność czy niegrzeczność?, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 20, s. 119–129.
• Krawczuk Ałła, 2018, „Witam cię z urodzinami”: hybrydyzacja gatunków etykietalnych w polszczyźnie na Ukrainie, w: J. Tambor, red., Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy. Koncepcje. Perspektywy, t. VI, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 330–344.
• Kucała Marian, 1998, O polonijnych normach językowych, „Prace Filologiczne”,t. XLIII, s. 287–294.
• Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2012, Między językiem ojczystym a obcym. Nauczanie i uczenie się języka odziedziczonego w chicagowskiej diasporze polonijnej, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2013, Nie swój, lecz i nie obcy – język odziedziczony w perspektywie glottodydaktycznej, w: Młoda polska emigracja w UE jako przedmiot badań psychologicznych, socjologicznych i kulturowych, Euro-Emigranci.PL, Kraków, 23–24 IX 2013, s. 1–16, http://www.euroemigranci.pl/dokumenty/pokonferencyjna/seretny_lipinska.pdf (dostęp: 24.11.2018).
• Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2016, Język odziedziczony – polszczyzna pokoleń polonijnych, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 45–61.
• Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Maćkowiak Krzysztof, 2012, Świadomość językowa – problem definicji, w: M. Steciąg, M. Bugajski, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 9–27.
• Marcjanik Małgorzata, 2002, Polska grzeczność językowa, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
• Marcjanik Małgorzata, 2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Markowski Andrzej, 2011, Świadomość językowa w „Dziennikach” Marii Dąbrowskiej (przyczynek do kształtowania się normy w polszczyźnie 1. Połowy XX wieku), „Język Polski”, R. XCI, z. 2–3, s. 94–102.
• Martowicz Anna, 2014, Dwujęzyczność w pytaniach i odpowiedziach, Association for the Promotion of Polish Language Abroad, Edynburg, http://www.polskamacierz.org/wp-content/uploads/2015/02/dwujezycznosc_w_pytaniach_i_odpowiedziach.pdf (dostęp: 15.08.2019).
• Polański Kazimierz, red., 2003, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Radewycz-Wynnyc'kyj Jarosław, 2001, Etyket i kul′tura spiłkuwannia, Wydawnictwo „Społom”, L'wiw.
• Skab Marian, red., 2008, Ukrajins′ka systema naimenuwan′ adresata mowlennia, „Ruta”, Czerniwci.
• Steciąg Magdalena, Bugajski Marian, 2012, Wstęp, w: tychże, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 5–6.
• Urbańczyk Stanisław, Kucała Marian, red., 1999, Encyklopedia języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Zelins'ka Marija, 2018, Komunikatywna kompetencija mołodych nosijich pol′s′koji mowy zachidnych obłastej Ukrajiny, Poswit, Drohobycz.