Dokąd zmierza „statek zwany wyobraźnią”? O wyobraźni w kształceniu polonistycznym

• Authors: Myrdzik Barbara

Title variants

EN

Where does the “ship called the imagination” go? About imagination in Polish language education

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W tekście zatytułowanym Dokąd zmierza „statek zwany wyobraźnią”? O wyobraźni w kształceniu polonistycznym skupiam uwagę na wyobraźni, różnych znaczeniach, jakie przypisywano temu pojęciu w tradycji i współcześnie. Zastanawiam się między innymi nad tym: czym w ogóle jest wyobraźnia? Co znaczy mieć wyobraźnię? Czy mamy na nią wpływ? Czy można ją stymulować i rozwiać? Jak można spożytkować jej potencjał w kształceniu i wychowaniu? Stephen Kosslyn i inni badacze doszli do konkluzji, że wyobraźnia jest procesem autonomicznym o identyfikowanej lokalizacji mózgowej, związanej przede wszystkim z przetwarzaniem sensorycznym. Zwolennicy tego rodzaju argumentacji rozprawiają się z poglądami, które odbierały wyobraźni prawo do istnienia niezależnego od innych procesów poznawczych. W literaturze poświęconej wyobraźni często zastępuje się termin wyobraźnia pojęciami operacyjnymi jak: wizualizowanie czy obrazowanie wewnętrzne, a w odniesieniu do wyobrażeń używa się wtedy terminów wizualizacje lub obrazy mentalne. Wyobraźnia jest zdolnością pozwalającą na mniej lub bardziej szczegółowe tworzenie w umyśle dowolnych sytuacji już kiedyś zaistniałych lub hipotetycznych. Wytwarzane obrazy mogą być oryginalne, wówczas mówimy o wyobraźni twórczej. W kształceniu ważną rolę odgrywa wyobraźnia kierowana. Jest ona przydatna przy przyswajaniu sobie wiadomości, które odnoszą się do przedmiotów i zjawisk niedostępnych naszemu bezpośredniemu doświadczeniu, np. w historii, biologii, geografii i w innych naukach. Współczesne dążenie człowieka do „zanurzania się ” w świecie fantazji jest jednym z motorów napędowych rozwoju sztuki i technologii, a w szczególności sposobów osiągania wpływu na podmiotowość widza- czytelnika- odbiorcy. Lektura może mieć duży wpływ na rozwój wyobraźni czytelników, gdyż wzmacnia uwagę, emocje, empatię czy intuicję, powodując integrację oraz współdziałanie różnych procesów psychicznych. Wyobraźnia jest zatem nieodzowna w odbiorze tekstów kultury, w poznawaniu czy doświadczaniu zjawisk artystycznych, estetycznych, moralnych. Czytanie dzieł literackich, malarskich, teatralnych czy filmowych jest dzięki wyobraźni procesem dynamicznym i wieloaspektowym. Twórcze odczytywanie tekstów to również uruchamianie żywej tradycji, której dziedzictwo przestaje być zbiorem pustych form i martwych konwencji, lecz staje się narzędziem organizującym rozumienie oraz wyobraźnię literacką i historyczną i in. Obecnie w pracach poświęconych odbiorowi sztuki, szczególnie warunkowanej medialnie, pisze się o immersji jako nowej formie odbioru, przejawiającej się w procesie zanurzania albo pochłaniania osoby przez sztukę elektroniczną, świat wirtualny, świat gry komputerowej lub dzieła sztuki (zwłaszcza cyfrowej).

EN

In the text: Where does the “ship called the imagination” go? About imagination in Polish language education I focus on imagination, the different meanings that have been attributed to this concept in tradition and today. Among other things, I wonder: what is imagination in general? What does it mean to have imagination? Do we have any influence on imagination? Can it be stimulated and dispelled? How can we use its potential in education and upbringing? Stephen Kosslyn and other researchers came to the conclusion that imagination is an autonomous process with an identified brain location, primarily related to sensory processing. Proponents of this kind of argumentation deal with views that deprived the imagination of the right to exist independent of other cognitive processes. In literature devoted to imagination, the term imagination is often replaced by operational concepts such as visualization or internal imaging, in which case the terms visualization or mental images are used to refer to the imagination. Imagination is the ability to create in the mind in more or less detail any situations already existing or hypothetical. The produced images can be original, then we are talking about creative imagination. Managed imagination plays an important role in education. It is useful for assimilating knowledge that relates to objects and phenomena that are inaccessible to our direct experience, e.g. history, biology, geography and other sciences. Contemporary aspiration of man to “immerse himself” in the world of fantasy is one of the driving forces behind the development of art and technology, and in particular the ways of achieving influence on the subjectivity of the viewer-reader-recipient-recipient. Reading can have a big impact on the development of readers’ imagination, as it strengthens attention, emotions, empathy or intuition, causing integration and cooperation of various mental processes. Imagination is therefore indispensable in the reception of cultural texts, in getting to know or experiencing artistic, aesthetic and moral phenomena. Reading literary, painting, theatre or film works is a dynamic and multifaceted process thanks to the imagination. Creative reading of texts is also the launching of a living tradition, whose legacy ceases to be a collection of empty forms and dead conventions, but becomes a tool for organizing understanding and literary and historical imagination, and others. At present, works devoted to the reception of art, especially media-conditioned art, write about immersion as a new form of reception, manifested in the process of immersion or absorption of a person by electronic art, virtual world, world of a computer game or a work of art (especially digital art).

Keywords

PL

wyobraźnia; rodzaje wyobraźni: twórcza i odtwórcza, kierowana,; literacka (poetycka); wizualizacja; wyobrażenie; marzenie; imersja.

EN

imagination; types of imagination: creative and reproducible, directed,; literary (poetic); visualization; dream; immersion.

• Publisher: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
• Journal: Filoteknos
• Year: 2019
• Issue: 9
• Pages: 339–354

Contributors

author

Myrdzik Barbara

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Bachelard, G. 1998. Poetyka marzenia. L. Brogowski, tłum. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Bachelard, G. 1975. Poetyka przestrzeni. – G. Bachelard. Wybór pism. H. Chudak, tłum., A. Tatarkiewicz, tłum. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Baranowska, M. 1984. Surrealna wyobraźnia i poezja. Warszawa: Czytelnik.
• Bauer, J. 2008. Empatia. Co potrafią neurony lustrzane. M. Guzowska-Dąbrowska, tłum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Biedrzycki, K., red., Bobiński, W., red., Janus-Sitarz, A., red., Przybylska, R., red., Kania, A., współpr., Strawa, E., współpr. 2014. Polonistyka dziś – kształcenie dla jutra. T. 1. Kraków: Universitas.
• Birkholc, R. Fokalizacja. – https://poetyka.wordpress.com/fokalizacja / (10.5.2018).
• Błoński, J. 1962. Teoria obrazu poetyckiego u Bachelarda. – Pamiętnik Literacki, 1, 310–318.
• Bronowski, J. 1984. Źródła wiedzy i wyobraźni. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Cywińska, M. 2007. Manufaktura snów. Rozważania o polskiej poezji nadrealistycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Dembiński, B. 2017. Trzeba się zachwycać [z prof. Bogdanem Dembińskim rozmawiają Dariusz Kortko i Ewa Niewiadomska]. – Gorąca Wyborcza na Chłodne Wieczory [magazyn. Specjalne wydanie Magazynu świątecznego], 30.09–1.10.2017, 36.
• Dobrzyński, P. 2017. “Twój Vincent” to porywające dzieło sztuki i wciągający kryminał w jednym. – https://www.spidersweb.pl/rozrywka/2017/10/06/twoj-vincent-recenzja--filmu/ (10.5.2018).
• Jaskółowa, E., red., Krzyżyk, D., red., Niesporek-Szamburska, B., red., Wójcik-Dudek, M., red., Jagodzińska, D., współpr., Zok-Smoła, A., współpr. 2016. Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie. Powszechność i elitarność polonistyki. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Śląskiego.
• Francuz, P. 2007. Teoria wyobraźni Stephana Kosslyna. Próba reinterpretacji. – P. Francuz, red., Obrazy w umyśle. Studia nad percepcja i wyobraźnią. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR .
• Grau, O. 2003. Virtual Art. From Illusion to Immersion. G. Custance, tłum. Cambridge: The MIT Press.
• Hasło: wyobrażenia, 2000. Filozofia. Leksykon PWN. – W. Łagodzki, red., G. Pyszczek, red. Warszawa: PWN.
• Heim, M. 1993. The Metaphysics of Virtual Reality. New York: Oxford University Press.
• Jaroszyński, P. 2010. Wyobraźnia. – Powszechna Encyklopedia Filozofii. – http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=hasla_w&lang=pl.
• Kopaliński, W. 1990. Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Koryl, A. 2015. Związek między wyobraźnią słuchową i inteligencją muzyczną. – https://www.researchgate.net/publication/279962592_Zwiazek_miedzy_wyobraznia_sluchowa_i_inteligencja_muzyczna_The_relationship_between_auditory_imagination_and_musical_intelligence.
• Legeżyńska, A., Śliwiński, P. 2000. Poezja polska po 1968 roku. Warszawa: WSiP.
• Maj, K. M. 2015. Czas światoodczucia. Imersja jako nowa poetyka odbioru. – Teksty Drugie, 3, 368–394.
• Oz, A. 1996. Opowieść się rozpoczyna. Szkice o literaturze. W. Sadkowski, tłum., Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Panas, W. 1976. Bachelard. – Tygodnik Powszechny, 17, 3.
• Prajzner, T. 2009, Tekst jako świat i gra. Modele narracyjności w kulturze współczesnej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Ryan, M. L. 2001. Narrative As Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media. Baltimore–London: John Hopkins University Press.
• Sartre, J.P. 1970. Wyobrażenie, Fenomenologiczna psychologia wyobraźni. P. Beylin, tłum. Warszawa: PWN.
• Sikorski, W., red. 2015. Neurodydaktyka. Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura.
• Sławek, T. 2001. Bóg, prawo, przyjaźń. – Tygodnik Powszechny. – http://www.tygodnik.com.pl/apokryf/16/slawek.html (10.5.2018).
• Soszyńska, E., Francuz, P. 2007. Wpływ aktywizacji wyobraźni na myślenie dywergencyjne oraz na odbiór wrażeń płynących z ciała. – P. Francuz, red., Obrazy w umyśle. Studia nad percepcją i wyobraźnią. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR .
• Starobinsky, J. 1972. Wskazówki do historii wyobraźni. – Pamiętnik Literacki, 4, 217–232.
• Sztuka, K. 2010. Wyobraźnia a rozwój duchowy. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Śliwiński, P. 2010. Świat na brudno. Szkice o poezji i krytyce. Warszawa: Wydawnictwo Pruszyński i s-ka.
• Święcicki, J. A., Wstęp. – M de Cervantes Saavedero, Don Kichot, W. Zakrzewski, tłum. – https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/don-kichot-z-la-manchy.html (20.5.2018).
• Thomas, N. J. T. 2000. Imagination. – C. Eliasmith, ed., Dictionary of Philosophy of Mind. – http://www.artsci.wustl.edu/~philos/MindDict/imagination.html (10.5.2018).
• Wyka, K. 1997. Rzecz wyobraźni. [wyd. drugie rozszerz.]. Warszawa: Państwowy Instytut Naukowy.
• Zawojski, P. 2005. Wewnątrz obrazów. Immersja zamiast iluzji? – M. Popczyk, red., Przestrzeń sztuki: obrazy – słowa – komentarze. Katowice: Wydawca Akademii Sztuk Pięknych. – zawojski.com/2006/04/19/wewnatrz-obrazow-immersja-zamiast-iluzji/ (20.5.2018).
• Żylińska, M. 2013. Neurodydaktyka, Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.