Właściwości składniowe i słowotwórcze języka familijnego Joachima Lelewela (na podstawie listów do najbliższych)

• Authors: Jaros Violetta

Title variants

EN

Syntax and Word Formation Properties of the Family Language of Joachim Lelewel (on the Basis of Letters to his Family)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest charakterystyka zjawisk składniowych i słowotwórczych ujawniających się w języku familijnym Joachima Lelewela. Materiał językowy pochodzi z jego listów adresowanych do rodziny, które weszły do dwutomowej edycji Żupańskiego. W interpretacji zjawisk językowych łączono perspektywę socjolingwistyczną z historycznojęzykową. Ze względu na to, że idiolekt Lelewela kształtował się pod wpływem różnych odmian polszczyzny, opis właściwości obu systemów wymagał konfrontacji materiału badawczego z opracowaniami monograficznymi i leksykonami traktującymi o polszczyźnie ogólnej XVIII i XIX wieku oraz publikacjami poświęconymi odmianie północnokresowej i dialektowi mazowieckiemu. Wyróżnikiem języka badanej korespondencji jest występowanie form wariantywnych na obu charakteryzo wanych poziomach systemu gramatycznego oraz łatwość tworzenia okazjonalizmów, potwierdzono ponadto związki języka familijnego Lelewela z polszczyzną potoczną i dialektalną – mazowiecką i północnokresową, z którą łączyć należy także inną cechę języka jego listów – archaiczność.

EN

The purpose of the article is to characterize syntactic and word-formation phenomena that appear in the family language of Joachim Lelewel. The language material originates from letters addressed to his family, which were included in Żupański’s two-volume publication. The sociolinguistic and historical-linguistic perspectives were combined in the interpretation of language phenomena. Due to the fact that Lelewel’s idiolect was influenced by several varieties of Polish, the description of the properties of both systems required a confrontation of research material with monographic studies and lexicons dealing with general Polish of the 18 th and 19 th centuries as well as publications devoted to the northeast variety and the Masovian dialect. The distinguishing feature of language from the researched mail is the occurrence of variant forms at both characterized levels of the grammar system and the ease of creating occasionalisms. Additionally, the relationships of Lelewel’s family language were confirmed with colloquial and dialectal Polish – Masovian and North-Eastern Polish – with which archaic language of his letters should also be associated.

Keywords

PL

język familijny; idiolekt; list; składnia; słowotwórstwo

EN

family language; letter; idiolect; syntax; word formation

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2020
• Issue: 34
• Pages: 165-182

Dates

published

2020-12-31

Contributors

author

Jaros Violetta

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie

References

• Bajerowa, I. 1964. Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Bajerowa, I. 1992. Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Czarnecka, K. 2016. „Podobieństwa i różnice w zakresie słowotwórstwa między gwarową polszczyzną północno- i południowokresową”. Linguistica Copernicana 13: 365–378.
• Grabias, S. 2019. Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Handke, K. 2008. „Język familijny”. W K. Handke. Socjologia języka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 75–133.
• Jaros, V. 2015. Studia nad językiem i stylem pism naukowych Joachima Lelewela. Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza.
• Jaros, V. 2019. „Właściwości fonetyczne i fleksyjne języka familijnego Joachima Lelewela (na podstawie listów do najbliższych)”. Socjolingwistyka 33: 255–268.
• Kieniewicz, S. 1990. Joachim Lelewel. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Kilar, M. 2009. „O polszczyźnie listów Szymona Dowkonta do Teodora Narbutta (na przykładzie fonetyki, fleksji i składni)”. LingVaria 2 (8): 211–225.
• Kozłowska, A. 2011. „O stylistycznym zróżnicowaniu idiolektu (na przykładzie tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II)”.W Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, red. U. Sokólska. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 89–107.
• Kucała, M. 1978. Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kurzowa, Z. 1993. Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• L – Linde, S.B. 1807–1814/1854–1860. Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Lewaszkiewicz, T. 1976. „Osobliwości leksykalne w języku Joachima Lelewela”. Slavia Occidentalis 33: 59–74.
• Lipski, J. 1983. „Osobowość twórcza”. Pamiętnik Literacki 74 (3): 167–188.
• Nowowiejski, B. 1991. „Regionalizmy kresowe (północno-wschodnie) w mowie mieszkańców Sokółki”. W Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), red. K. Handke. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 13–22.
• Pisarkowa, K. 1984. Historia składni języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Siekierska, K. 1974. Język W.S. Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SJPDor – Doroszewski, W., red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”; Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Sokólska, U. 1996. „Głos w sprawie XVI-wiecznej polszczyzny północnokresowej”. W Wilno i Kresy północno-wschodnie, t. 3: Polszczyzna kresowa, red. E. Felisiak, i B. Nowowiejski. Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział Białostocki, 93–124.
• Sokólska, U. 1999. Siedemnastowieczna polszczyzna kresów północnowschodnich. Słowotwórstwo, słownictwo, frazeologia. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
• Sokólska, U. 2011. „Neologizm jako element stylotwórczy”. W Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, red. U. Sokólska. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 308–325.
• SPXVI – Mayenowa, M.R., Pepłowski F., i Mrowcewicz K., red. 1956. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, Warszawa, Wrocław, Kraków: Zakład im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk; Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
• SJPXVII – Gruszczyński, W., red. 1996. Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, https://sxvii.pl/ (10 grudnia 2020).
• Śliwiński, A. 1918. Joachim Lelewel. Zarys biograficzny lata 1786–1831. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie.
• SWil – Zdanowicz, A. i in., red. 1861. Słownik języka polskiego, t. 1–2, Wilno: M. Orgelbrand.
• SW – Karłowicz, J., A. Kryński, i W. Niedźwiedzki, red. 1900–1927. Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa.
• Turska, H. 1930. Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej. Wilno: Koło Polonistów Słuchaczów Uniwersytetu Stefana Batorego.
• Trypućko, J. 1955. Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza), t. 2, Uppsala: A.-B. Lundequistka Bokhandeln; Wiesebaden: Otto Harrassowitz.
• Umińska-Tytoń, E. 1992. Polszczyzna potoczna XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Urbańczyk, S. 1983. „Uwagi o polszczyźnie prac Joachima Lelewela”. Język Polski 63 (3): 170–179.
• Wolińska, O. 1991. „Jeszcze o socjalnych uwarunkowaniach wpływów dialektalnych na język familijny”. W Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), red. K. Handke. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 61–77.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.34.10