In Gold and Silver: Panoramas of Gdańsk on Coins and Medals in the 17th and 18th centuries

• Authors: Kizik Edmund

Title variants

PL

W złocie i srebrze. Panoramy Gdańska na monetach i medalach w XVII–XVIII wieku

DE

In Gold und Silber. Panoramen von Danzig auf Bildern und Medaillen im 17. und 18. Jahrhundert

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Despite the lush development of painting in late medieval Gdańsk (the second half of the 15th – the first half of the 16th) no realistic depictions of the city or its part have survived. The first realistic panoramic view of Gdańsk was made relatively late, just before 1573. It was published in Cologne in 1575 and again in the following year in the atlas by Georg Braun and Frans Hogenberg, Civitates orbis terrarum. The novelty of Braun and Hogenberg found many followers in Gdańsk, who from the 1590s until the third decade of the 17th c. created their own original panoramic views, characterized by a much greater accuracy and faithfulness to the details of their city. The veduta of Gdańsk (221 x 35.3 cm) made in 1592/1593 by Anton Möller the Elder, was followed in 1599 by a painting version, nowadays lost, which was a gift for Venice. In 1617 Aegidius Dickmann created a panoramic view of Gdańsk with an album of 14 views of streets and districts. This image in a miniaturized form finally found its way to commemorative medals, an innovation in this part of Europe. It appeared for the first time in a 30-ducat donatywa, or a coin-medal commemorating King Sigismund III Vasa, made by Samuel Amman and Herman Han in 1617. This panorama shows a harbour city belted with powerful fortifications, with its characteristic churches, and ships on the horizon; the king is portrayed on the reverse. Apart from making the city famous, the coins with Gdańsk vedutas emphasized that in the political alliance with the King of Poland, this mighty city is equal. It is in these coins that Gdańsk paid an annual tax amounting to 2,000 Hungarian florins due to the Polish kings. The panoramic view of Gdańsk was repeatedly recorded on occasional medals and gift coins. There are at least 32 medals of this type, out of which as many as 27 were minted in the 17th c.; the remaining 5 come from 18th c. Most commonly, these were golden donatywas, sometimes commemorative historical medals minted in gold and silver, e.g. to commemorate the peace concluded in Oliwa in 1660. The last medals with the views of Gdańsk date back to 1754 and were minted to commemorate the 300th anniversary of incorporation of Prussia to the Crown, and to 1760 which was the date of the 100 th anniversary of the peace of Oliwa. Other great cities of Royal Prussia only sporadically ordered such works. The gold and silver medals of Gdańsk with the city’s panorama were complemented by the panegyric image of a proud, mighty city invoked by writers – “laus urbis” or “in honorem Magistratus Gedanensis”. In the 17th c. the City Council generously rewarded such writers. In the 18th c. a weakening city seemed to be spending less money on propaganda purposes. After the occupation of Gdańsk by Prussia in 1793 these kinds of medals were not minted anymore.

DE

Trotz der lebhaften Entwicklung der Malerei im spätmittelalterlichen Danzig (2. Hälfte des 15. bis Mitte des 16. Jahrhunderts) haben sich aus dieser Zeit keine realistischen Darstellungen der Stadt oder von Teilen von ihr erhalten. Das erste realistische Panoramabild von Danzig entstand relativ spät, erst vor dem Jahr 1573. Es wurde 1575 in Köln publiziert und im nächsten Jahr erneut im Atlas von Georg Braun und Frans Hogenberg Civitates orbis terrarum. Die Innovation der Arbeit von Braun/ Hogenberg fand in Danzig viele Nachahmer. Sie schufen originelle Panoramen, die von den 90er Jahren des 16. Jahrhunderts bis ins dritte Jahrzehnt des 17. Jahrhunderts entstanden und die sich durch eine weitaus größere Genauigkeit und Treue bei der Wiedergabe der Details im Anblick der Heimatstadt auszeichneten. Aus den Jahren 1591/92 stammt eine Vedute von Danzig (221 x 35,2 cm) von Anton Möller dem Älteren, um 1599 entstand eine verlorene gemalte Version dieses Werks, die ein Geschenk für Venedig war. 1617 entstand ein Werk von Aegidius Dickmann, ein Panorama von Danzig zusammen mit einem Album mit 14 Ansichten von Straßen und Stadtteilen. Schließlich gelangte das Bild Danzigs in miniaturisierter Form auf Gelegenheitsmedaillen. In diesem Teil von Europa war das eine völlige Neuerung. Zum ersten Mal wurden sie im Werk von Samuel Amman und Herman Han von 1617 gezeigt, ein Donativ im Wert von 30 Dukaten, also eine goldene Geschenkmünze zu Ehren von Sigismund III. Wasa. Das Panorama zeigt eine ausgedehnte Hafenstadt, die von mächtigen Befestigungen umgeben ist, mit den typischen Silhouetten von Kirchen und mit Schiffen am Horizont. Auf der Rückseite findet sich ein Porträt des polnischen Herrschers. Neben dem Lobpreis der Stadt selbst betonten die Münzen mit den Veduten von Danzig die Macht der Stadt und ihre Gleichberechtigung in der politischen Verbindung mit dem polnischen König. In solchen Münzen entrichtete Danzig die jährliche Steuer für die polnischen Könige in Höhe von 2000 ungarischen Gulden (Dukaten). Das Panorama von Danzig wurde vielfach auf Gelegenheitsmedaillen und Geschenkmünzen verewigt. Wir besitzen mindestens 32 Medaillen dieser Art, von denen gleich 27 im 17. Jahrhundert geschlagen wurden, während 5 aus dem 18. Jahrhundert stammen. Am häufigsten waren das die erwähnten goldenen Donative, manchmal in Gold und Silber geschlagene historische Gelegenheitsmedaillen, z. B. zum Gedenken an den Abschluss des Friedens von Oliva 1660. Die letzten Medaillen mit Ansichten von Danzig stammen von 1754, zum Gedenken an den 300. Jahrestag der Inkorportion von Preußen in die Krone, sowie aus dem Jahr 1760 zum 100-jährigen Jubiläum des Friedens von Oliva. Die übrigen großen Städte des Königlichen Preußens bestellten nur sporadisch Werke dieser Art. Die goldenen und silbernen Medaillen aus Danzig mit dem Panorama ergänzten das von den Literaten geschaffene, panegyrische Bild einer stolzen, großen Stadt, das „laus urbis“ oder auch „in honorem Magistratus Gedanensis“. Im 17. Jahrhundert wurden die Schöpfer der Literatur zum Lob der Stadt vom Stadtrat reichlich entlohnt. Im 18. Jahrhundert gab die schwächelnde Stadt Mittel für propgandistische Zwecke mit größerer Zurückhaltung aus. Nach der Übernahme von Danzig durch die Preußen 1793 wurden Medaillen dieser Art nicht mehr geprägt.

Keywords

EN

Gdańsk; medallist; political iconography; symbolism of the city panorama; 17th–18th centuries

DE

Danzig; Medaillenherstellung; politische Ikonografie; Symbolik von Stadtpanoramen; 17. bis 18. Jahrhundert

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2018
• Volume: 83
• Issue: 4
• Pages: 91-114

Dates

published

2018-12-01

Contributors

author

Kizik Edmund

• Polish Academy of Sciences

References

• Arnold, Udo. Studien zur preussischen Historiographie des 16. Jahrhunderts. Bonn: Wellm, 1967.
• Biernat, Czesław. “Apogeum handlu gdańskiego w pierwszej połowie XVII wieku.” Zapiski Historyczne 36/4 (1971): 145–159.
• Bogucka, Maria. Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Boratyński, Ludwik. “Przyczynek do dziejów pierwszych stosunków handlowych Gdańska z Włochami, a w szczególności z Wenecyą.” Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności 51 (1908): 219–277.
• Bujnicki, Kazimierz. “Donatywa.” In S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna, vol. 7, 277–278. Warszawa: Samuel Orgelbrand, 1900.
• Bukal, Grzegorz. Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454–1793. Sopot: Grzegorz Bukal, 2012.
• Ciemnołoński, Janusz. “Panoramy Gdańska Antoniego Möllera.” Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej. Architektura 10 (1970): 147–156.
• Cieślak, Edmund. “Korespondencja Marco Ottobon, wysłannika Wenecji do Polski, z lat 1590–1591.” Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego 6 (1980): 75–76.
• Drost, Willi. “Das Stadtbild Danzigs in der Kunst.” Ostdeutsche Monatshefte 11/4 (1930): 209–217.
• Ehrensvärd, Ulla, ed. Cartographica Poloniae 1570–1930. Catalogue of manuscript sources in Swedish collections to the history of Polish territories. Katalog źródeł rękopiśmiennych do historii ziem polskich w zbiorach szwedzkich. Warszawa: RetroArt, 2008.
• Ehrensvärd, Ulla. “Handgezeichnete Veduten und Pläne in öffentlichen Sammlungen zu Stockholm und Uppsala betreffend Pommern, Mecklenburg, Brandenburg und Westpreußen, … Lüneburger Beiträge zur Vedutenforschung.” In Lüneburger Beiträge zur Vedutenforschung, edited by Eckhard Jäger, 33–44. Lüneburg: Norddeutsches Kulturwerk, 1983.
• Foltz, Max. Geschichte des Danziger Stadthaushalts. Danzig: Kafemann, 1912.
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska ilustrowana, vol. 2. Warszawa: Druk P. Laskauera i W. Babickiego, 1900.
• Gosieniecka, Anna. “Dickmann, Idzi (Aegidius).” In Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, vol. 1, edited by Stanisław Gierszewski, 329–330. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1992.
• Groth, Paweł. “Nieznany sztych Idziego Dickmanna z panoramą Gdańska.” Zapiski Historyczne 24/2–3 (1958–1959): 193–196.
• Günther, Otto. “Die älteste Sammlung von Danziger Ansichten.” Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 41 (1900): 189–196.
• Günther, Otto. “Ein Stückchen Danzig im Jahre 1553.” Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins 11/4 (1912): 62–65.
• Haczewska, Bogumiła. “Donatywy pomorskie.” In Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, 275–288. Warszawa: Arx Regia, 1994.
• Harasimowicz, Jan. “Antoni Möller – malarz, moralista, obywatel.” Biuletyn Historii Sztuki 56/3 (1994): 339–358.
• Harasimowicz, Jan. “Danziger Maler Anton Möller als Bürger seiner Stadt und eifriger Moralist im Geiste der lutherischen Reformorthodoxie.” In Art, religion et société dans l’espace germanique au XVIe siècle, edited by Frank Muller, 77–104. Strasbourg: Presses Universitaires de Strasbourg, 1997.
• Harasimowicz, Jan. “Doctrina Doctrinarum. Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści ‘Dziesięciu Przykazań’ z Pruszcza Gdańskiego.” Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego 2 (1993): 55–99.
• Hirsch, Theodor. “Ueber den Handelsverkehr Danzigs mit den Italienischen Staaten zu Ende des 16. Jahrhunderts.” Preussische Provinzial-Blätter 4 (1847): 97–114.
• Idziak, Danuta. Dawny Gdańsk w rycinach XVI–XVIIIw. Katalog wystawy Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Gdańsk: Muzeum Pomorskie w Gdańsku, 1969.
• Iwanoyko, Eugeniusz. Apoteoza Gdańska. Program ideowy malowideł stropu Wielkiej Sali Rady Ratusza Głównego Miasta. Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Jakrzewska-Śnieżko, Zofia. “Antoniego Möllera widok Gdańska z końca XVI wieku.” Libri Gedanenses 6–7 (1975): 5–28.
• Jakrzewska-Śnieżko, Zofia. “Architektura i umocnienia obronne Gdańska w 3 ćw. XVI w. na podstawie ryciny F. Hogenberga z 1573 r.” Biuletyn Historii Sztuki 1 (1972): 36–44.
• Jakrzewska-Śnieżko, Zofia. Gdańsk w dawnych rycinach. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
• Kizik, Edmund. “Danziger Veduten und Straßenszenen aus dem 18. Jahrhundert.” Vana Tallinn 21 (2010): 140–159.
• Kizik, Edmund. “Gdański medal jubileuszowy z okazji trzechsetlecia inkorporacji Prus do Polski w 1754 roku.” Zapiski Historyczne 77/2 (2012): 79–91.
• Kizik, Edmund. “Inkorporacja Prus do Polski i wojna trzynastoletnia w świetle historiografii pruskiej (2 połowa XVI–XVIIIw.). U źródeł świadomości historycznej w Prusach Królewskich.” In My i oni. Społeczeństwo nowożytnej Rzeczypospolitej wobec państwa, edited by Wojciech Kriegseisen, 75–97. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2016.
• Kizik, Edmund. “O ubiorach żydowskich i gdańskich na przełomie XVI i XVII wieku. Uwagi w związku z artykułem Jacka Tylickiego.” Biuletyn Historii Sztuki 45/1 (2003): 135–143.
• Kizik, Edmund. “Prezenty w polityce Gdańska w XVII–XVIII wieku.” In Prusy i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością. Państwo – społeczeństwo – kultura, edited by Bogusław Dybaś and Dariusz Makiłła, 105–116. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2003.
• Kizik, Edmund. “Remuneration for Works Dedicated or Donated to the City Council of Gdańsk in the 17th century. Source-based contribution to the history of urban arts sponsorship.” Polish Libraries 2 (2014): 167–179.
• Kizik, Edmund. “Ubiory gdańskich mieszczek w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku.” Rocznik Gdański 67–68 (2007–2008): 17–31.
• Kizik, Edmund. Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku. Gdańsk: Officina Ferberiana, 2001.
• Kizik, Edmund. “Wynagrodzenia za dzieła dedykowane lub ofiarowane Radzie Miejskiej Gdańska w XVIIw. Źródłowy przyczynek do dziejów mecenatu miejskiego.” Rocznik Biblioteki Narodowej 43 (2012): 75–85.
• Kloeppel, Otto. Das Stadtbild von Danzig in den drei Jahrhunderten seiner großen Geschichte. Danzig: A. W.Kafemann, 1937.
• Kotarski, Edmund. Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku. Gdańsk: Instytut Bałtycki, 1993.
• Kozica, Kazimierz and Janusz Pezda. Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum. Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach oraz dokumentach ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego. Katalog wystawy. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2004.
• Labuda, Adam S. Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2 poł. XVw. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
• Lengnich, Gottfried. Ius publicum civitatis gedanensis oder der Stadt Danzig Verfassung und Rechte. Edited by Otto Günther. Danzig: Th. Bertling 1900.
• Lingenberg, Heinz. „Die baugeschichtliche Entwicklung Danzigs im Spiegel seiner ältesten Veduten (bis zum Anfang des 17. Jahrhunderts) (mit einer Falttafel).” In Lüneburger Beiträge zur Vedutenforschung, edited by Eckhard Jäger, 85–96. Lüneburg: Nordostdeutsches Kulturwerk, 1983.
• Meyer, Hans Bernhard. “Danziger Stadtveduten.” Unser Danzig 33/4 (1981): 10–12.
• Meyer, Hans. Die Danziger Stadtvedute in ihrer künstlerischen Würdigung. Ein Beitrag zur Geschichte der Vedute. Königsberg in Pr.: Klutke, 1934.
• Michalski, Sergiusz. “Gdańsk als auserwählte Christengemeinschaft.” In Ars Auro Prior. Studia Ioanni Białostocki Sexagenario Dicata, edited by William S. Heckscher and George Kubler. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.
• Mielnik, Magdalena. “Stateczne matrony i cnotliwe panny, czyli ‘Księga ubiorów gdańskich’ Antona Möllera w kontekście tradycji ‘Trachtenbüchern’.” Quart (2008) issue 3: 20–40.
• Mosingiewicz, Anna and Dariusz Kaczor. Portret ponad wszystko. Jacob Wessel i jego wiek. Sztuka Gdańska XVIII wieku. Gdańsk: Muzeum Narodowe w Gdańsku, 2005.
• Możejko, Beata. Czynsz gdański w polityce Kazimierza Jagiellończyka i jego synów. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2004.
• Musiałowski, Adam, ed. Mennice i monety toruńskie 1233/1238–1765. Katalog wystawy. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2006.
• Musiałowski, Adam. “Panorama miasta na monetach i medalach toruńskich.” In Pozaekonomiczne funkcje monet. X Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli, 103–120. Poznań: Muzeum Miejskie w Nowej Soli, 1995.
• Pałubicki, Janusz. Malarze Gdańscy. Malarze, szklarze, rysownicy i rytownicy w okresie nowożytnym w gdańskich materiałach archiwalnych, vol. 1–2. Gdańsk: Muzeum Narodowe w Gdańsku, 2009.
• Radziwiłł, Albrycht Stanisław. Pamiętnik o dziejach w Polsce, vol. 2: 1637–1646. Translated and edited by Adam Przyboś and Roman Żelowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Rembowska, Irena. “Panorama Gdańska w grafice XVI–XVIII wieku.” Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwerystetu Gdańskiego. Historia 1 (1972): 39–55.
• Rühle, Siegfried. “Die historischen Medaillen der Stadt Danzig. Ein Beitrag zur Geschichte der Danziger Medaillenkunst und ihrer Künstler.” Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 68 (1928): 243–308.
• Schwarz, Friedrich. Danzig im Bilde. Verzeichnis der in der Danziger Stadtbibliothek vorhandenen bildlichen Darstellungen zur Geschichte und Topographie von Danzig und Umgegend. Danzig: A. W.Kafemann, 1913.
• Schwarz, Friedrich. Das Deutsche Danzig im Wandel der Zeit in 60 Bildern. Danzig: Paul Rosenberg, 1927.
• Simson, Paul. Geschichte der Stadt Danzig, vol. 4. Danzig: A. W.Kafemann, 1918.
• Stahr, Maria. Medale polskie i z Polską związane od XVI do XVIII wieku. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2008.
• Stahr, Maria. Medale Wazów w Polsce 1587–1668. Wrocław: Ossolineum, 1990.
• Szczuczko, Witold. “Postanowienia wielkiego przywileju królewskiego z 1457 r.” In Historia Elbląga, vol. 2/1: (1466–1626), edited by Andrzej Groth, 12–14. Gdańsk: Marpress, 1996.
• Szczuczko, Witold. Przywileje królów polskich dla Elbląga. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1991.
• Talbierska, Jolanta, ed. Gdańsk dla Rzeczypospolitej w służbie Króla i Kościoła. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2004.
• Tielhof, Milja van. The ‘Mother of All Trades’. The Baltic Grain Trade in Amsterdam from the Late 16th to the Early 19th Century. Leiden, Boston, Köln: Brill, 2002.
• Toeppen, Max, ed. Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, vol. 4. Leipzig: Duncker & Humblot, 1884.
• Tylicki, Jacek. “Donatywa medalowa z perspektywicznym widokiem Gdańska.” In Herman Han. Mistrz światła i nokturnu. Narodziny baroku w malarstwie dawnej Rzeczpospolitej, edited by Marcin Osowski, 56–73. Pelplin: Bernardinum, 2008.
• Tylicki, Jacek. “O historii sztuki i numizmatyce, czyli kto zaprojektował niektóre gdańskie donatywy Zygmunta III.” Biuletyn Numizmatyczny (2009) issue 1: 27–38.
• Tylicki, Jacek. “Obraz ‘Alegoria cnoty małżeńskiej’. Klucz do drugiego oblicza sztuki Hermanna Hana.” Biuletyn Historii Sztuki 59/1–2 (1997): 38–59.
• Tylicki, Jacek. Rysunek gdański ostatniej ćwierci XVI i pierwszej połowy XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
• Więcek, Adam. Sebastian Dadler. Medalier gdański XVII wieku. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1962.
• Wüthrich, Lucas Heinrich. Das druckgraphische Werk von Matthäus Merian, vol. 1–2. Basel: Bärenreiter, 1966.
• Wüthrich, Lucas Heinrich. Das druckgraphische Werk von Matthäus Merian, vol. 4. Hamburg: Hoffmann und Campe, 1996.
• Zarębska, Teresa. Przebudowa Gdańska w jego złotym wieku. Warszawa: Politechnika Warszawska, 1998.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2018.56