Reformy organizacji Kościoła rzymskokatolickiego we Francji w latach 1789-1791

• Authors: Marcin Konarski

Title variants

EN

Reforms of the Organisation of the Roman Catholic Church in France in 1789-1791

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem niniejszej analizy jest proces reform w zakresie organizacji Kościoła rzymskokatolickiego we Francji, jakie przeprowadzono w pierwszym okresie Rewolucji, kiedy to Zgromadzenie Narodowe podjęło się próby etatyzacji Kościoła. W okresie tym nie występują jeszcze oznaki jawnej dechrystianizacji i ateizacji. Reformy parlamentarne dotyczą spraw organizacyjnych, majątkowych i osobowych Kościoła, których zwieńczeniem było uchwalenie konstytucji cywilnej duchowieństwa w dniu 12 lipca 1790 r., co pociągnęło jednakże za sobą wzrost niezadowolenia duchowieństwa, które popierało do tego czasu dotychczasowe przemiany, oraz doprowadziło do rozłamu i podziału wewnątrz łona organizacji kościelnej. Ustawodawstwo w sprawach kościelnych spotkało się z potępieniem ze strony papieża Piusa VI i spowodowało wzrost nastrojów antyrewolucyjnych szczególnie na prowincji. W trakcie analizy autor nieraz korzysta dla celów poznawczych z metody porównawczej, przywołując rozwiązania w zakresie stosunków wyznaniowych wprowadzone w kolejnych latach Rewolucji i rządów Napoleona, które modyfikowały omówione rozwiązania będące właściwym przedmiotem badań.

EN

The article examines the process of reforms in the organisation of the Roman Catholic Church in France, which were implemented during the first period of the Revolution, when the National Assembly made an attempt at introducing state control (étatisation) of the Church. At this time, no signs of overt dechristianisation and atheisation could be seen. The parliamentary reforms affected the organisational, property, and personal affairs of the Church, and culminated in the adoption of the Civil Constitution of the Clergy on 12 July 1790. However, this increased the dissatisfaction of the clergy, who hereto had supported the transformations, and caused a rift within the Church. The legislation on ecclesiastical matters was condemned by Pope Pius VI and caused an increase in anti-revolutionary sentiments, especially locally. The author makes a frequent use of the comparative method for reference only, invoking the solutions used in the area of religious relations in the subsequent years of the Revolution and Napoleon’s rule. These solutions modified the ones discussed in detail in the article.

Keywords

PL

Rewolucja francuska; etatyzacja Kościoła; konstytucja cywilna duchowieństwa

EN

French Revolution; étatisation; Civil Constitution of the Clergy

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Kościół i Prawo
• Year: 2019
• Issue: 8 (21) nr 1
• Pages: 249-270

Contributors

author

Marcin Konarski

• Katedra Administracji, Wydział Nauk Społecznych i Administracji Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie; adres do korespondencji: ul. Kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa, Polska

References

• Baczko, Bronisław. 2009. Rousseau: samotność i wspólnota. Gdańsk: Wydawnictwo „słowo/obraz terytoria”.
• Bainville, Jacques. 1946. Dzieje Francji. Tłumaczenie Tadeusz Stryjeński. Warszawa: Wydawnictwo J. Przeworskiego.
• Banaszak, Marian. 1991. Historia Kościoła Katolickiego. T. 3, Czasy nowożytne 1758-1914. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Barruel, Augustin. 1815. Historia duchowieństwa w czasie rewolucji francuskiej. T. I-II. Kraków: [s.n.].
• Baszkiewicz, Jan. 1989a. Francuzi 1789-1794. Studium świadomości rewolucyjnej. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Baszkiewicz, Jan. 1989b. Maksymilian Robespierre. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Baszkiewicz, Jan. 1993. Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Baszkiewicz, Jan. 1999. Historia Francji. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Beik, Paul Harold. 1970. The French Revolution. The Documentary History of Western Civilization. London: Palgrave Macmillan.
• Belloc, Hillaire. 1911. The French Revolution. London: Williams & Norgate.
• Blos, Wilhelm. 1909. Rewolucja francuska. Tłumaczenie Bolesław Limanowski. Kraków: Spółka Nakładowa „Książka”.
• Burleigh, Michael. 2011. Ziemska władza. Polityka jako religia. Tłumaczenie Jerzy Korpanty. Warszawa: Świat Książki.
• Carroll, Warren. 2011. Historia chrześcijaństwa. T. 5. Rewolta przeciw chrześcijaństwu. Tłumaczenie Jan Przybył. Wrocław: Wydawnictwo „Wektory”.
• Chłopecki, Jerzy. 1981. Rewolucja i postęp. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Desan, Suzanne. 1990. Recaliming the Second. Lay Religion and Popular Politics in Revolutionary France. New York: Cornell University Press.
• Dmochowski, Tadeusz. 2016. „Rewolucja francuska wobec Kościoła katolickiego w okresie Konwencji (1792-1795).” Cywilizacja i Polityka 14:308-26.
• Duby, Georges, i Robert Mandrou. 1965. Historia kultury francuskiej. Wiek X-XX. Tłumaczenie Hanna Szumańska-Grossowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Dudziak, Jan. 1974. Dziesięcina papieska w Polsce średniowiecznej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Duguit, Léon, Henry Monnier, and Roger Bonnard. 1952. Les constitutiones et les principales lois politiques de la France depuis 1789. Ed. 7. Paris: R. Pichon & R. Durand-Auzias.
• Faral, Edmond. 1969. Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego. Tłumaczenie Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Furet, François, and Mona Ozouf. 1989. A Critical Dictionary of the French Revolution. Harvard: The Harvard University Press.
• Gaxotte, Pierre. 2010. Wielka Rewolucja Francuska. Tłumaczenie Jan Furuhjelm. Komorów: Wydawnictwo „Antyk”.
• Gazier, Augustin. 1887. Études sur l’histoire religieuse de la Révolution française d’après les documents originaux et inédits depuis la réunion des États généraux jusqu’au Directoire. Paris: A. Colin.
• Grzybowski, Konstanty, i Barbara Sobolewska. 1971. Doktryna polityczna i społeczna papiestwa (1789-1968). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Hardman, John. 1999. Robespierre. Edinburgh: Longman.
• Hazard, Paul. 1972. Myśl europejska w XVIII wieku. Od Monteskiusza do Lessinga. Tłumaczenie Halina Suwała. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Israel, Jonathan. 2014. An Intellectual History of the French Revolution from The Rights of Man to Robespierre. Princeton: Princeton University Press.
• Jemielity, Witold. 1997. „Dziesięciny kościelne w Królestwie Polskim.” Prawo Kanoniczne 40, nr 3-4:239-62.
• Kaczyńska, Elżbieta, i Kazimierz Piesowicz. 1977. Wykłady z powszechnej historii gospodarczej (od schyłku średniowiecza do I wojny światowej). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Karkocha, Małgorzata. 2011. Obraz Francji na łamach prasy warszawskiej z lat 1789-1794. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kautsky, Karol. 1905. Przeciwieństwa interesów klasowych roku 1789. Tłumaczenie Antoni Krasnowolski. Warszawa: „Biblioteka Narodowa”.
• Konarski, Marcin. 2012. „Zarys ustroju Francji w latach 1789-1794.” Studia Prawnicze i Administracyjne 1:231-54.
• Konarski, Marcin. 2016. „Prawo i rewolucja: Rozważania jurysty o rewolucji francuskiej 1789-1794.” Studia Prawnicze i Administracyjne 1:31-47.
• Konarski, Marcin. 2017a. „Oblicza demokracji totalnej na przykładzie prawodawstwa Wielkiej Rewolucji Francuskiej.” W Bezpieczeństwo-Prawo-Gospodarka, red. Marcin Jurgilewicz, Tadeusz Leszczyński, i Norbert Malec, 89-116. Kraków: Polskie Towarzystwo Geopolityczne.
• Konarski, Marcin. 2017b. „Zamach stanu w perspektywie prawno-historycznej na przykładzie Rewolucji Francuskiej 1789-1799.” W Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu, red. Wojciech Lis, 19-64. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Kowalska, Halina. 1956. „Walka o dziesięciny na sejmach egzekucyjnych w latach 1562-1565.” W Odrodzenie i Reformacja w Polsce, red. Oskar Bartel i in., t. 1, 71-101. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kumor, Bolesław. 1985. Historia Kościoła. Cz. 6, Czasy nowożytne. Kościół w okresie absolutyzmu i Oświecenia. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Latreille, André, Jean-Rémy Palanque, Éienne Delaruelle, and René Rémond. 1962. Histoire du catholicisme en France. Vol. 3, La période contemporaine. Paris: Editions Spes.
• Le Bon, Gustaw. 1899. Psychologia tłumu. Tłumaczenie Zygmunt Poznański. Lwów-Warszawa: Księgarnia H. Altenberga.
• Lecomte, Maxime. 1906. La Séparation des Églises et de l’État, histoire, principes, discussions, commentaires des articles de la loi du 9 décembre 1905. Paris: F. Juven.
• Machlejd, Jerzy Artur. 1934. Rewolucja francuska w świetle statystyki. Warszawa: Gebethner i Wolff .
• Markow, Walter, i Albert Soboul. 1984. Wielka Rewolucja Francuzów 1789. Tłumaczenie Elke Morciniec. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Mathieu, François-Désiré. 1903. Le Concordat de 1801: ses origines, son histoire, d’après des documents inédits. Paris: Perrin.
• Mathiez, Albert. 1956. Rewolucja francuska. Tłumaczenie Władysław Dzwonkowski, Witold Łukaszewicz, i Tadeusz Landecki. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Messlier, Jan. 1955. Testament. Tłumaczenie Zbigniew Bieńkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Mezzadri, Luigi. 2007. Rewolucja francuska a Kościół. Tłumaczenie Ewa Łukaszyk. Kraków: Wydawnictwo WAM. Księża Jezuici.
• Misermont, Lucien. 1917. Le Serment la constitution civile du clerg? Le serment civique et quelques documents inédits des archives vaticanes. Paris: Libraire Victor Lecoffre.
• Nowak, Jerzy Robert. 1999. Kościół a rewolucja francuska. Szczecinek: Fundacja Nasza Przyszłość.
• Pelczar, Józef Sebastian. 1922. Rewolucja francuska wobec religii katolickiej i jej duchowieństwa. Przemyśl: Nakładem autora.
• Plongeron, Bernard. 1969. Conscience religieuse en Révolution. Regards sur l’historiographie religieuse de la Revolution française. Paris: A. & J. Picard.
• Potocki, Wacław. 1907. Ogród fraszek. T. 1. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
• Rogier, Luis J., Guillaume Bertier de Sauvigny, i Joseph Hajjar. 1987. Historia Kościoła. T. IV (1715-1858). Tłumaczenie Tadeusz Szafrański. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
• Rousseau, Jan Jakub. 1920. Umowa społeczna. Tłumaczenie Antoni Peretiatkowicz. Poznań: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Rudé, George. 1966. Revolutionary Europe 1783-1815. New York: Harper & Row.
• Sagnac, Philippe. 1906. “Etude statistique sur le clergé constitutionnel et le clergé réfractaire en 1791.” Revue d’Histoire Moderne & Contemporaine 2:97-115.
• Sagnac, Philippe. 1921. ”La Révolution (1789-1792).” In Ernest Lavisse, Histoire de France contemporaine: depuis la Révolution jusqu’à la paix de 1919, vol. 1, 184-96. Paris: Hachette.
• Sciout, Ludovic. 1872-1881. Histoire de la Constitution civile du clergé (1790-1801). Vol. 1. Paris: Firmin-Didot.
• Scurr, Ruth. 2008. Robespierre. Terror w imię cnoty. Tłumaczenie Barbara Przybyłowska. Warszawa: Wydawnictwo „Amber”.
• Seidler, Grzegorz Leopold. 1984. Z zagadnień filozofii prawa: prawa i idee. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Sitarz, Mirosław, Michał Grochowina, Mariola Lewicka, Agnieszka Romanko, i Piotr Wierzbicki, red. 2012. Kościelne prawo publiczne. Wybór źródeł. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Leskiewicz, Janina, i Jerzy Michalski, wyd. 1954. Supliki chłopskie XVIII wieku z Archiwum Prymasa Michała Poniatowskiego. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Szelągowski, Adam. 1927. Rok 1789. Monarchia a rewolucja. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych.
• Szelągowski, Adam. 1934. Rewolucja francuska 1789-1793. Lwów: Wydawnictwo „Filomata”.
• Tarle, Eugeniusz. 1946. Napoleon. Tłumaczenie Helena Winawerowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”.
• Thompson, James Matthew. 1937a. Robespierre. T. 1, Od urodzenia Robespierre’a do śmierci Ludwika XVI. Tłumaczenie Aleksander Dobrot. Warszawa: Wydawnictwo J. Przeworskiego.
• Thompson, James Matthew. 1937b. Robespierre. T. 2, Od śmierci Ludwika XVI do śmierci Robespierre’a. Tłumaczenie Aleksander Dobrot. Warszawa: Wydawnictwo J. Przeworskiego.
• Wasilewicz, Urszula. 2013. „Organizacja i funkcjonowanie Kościoła we francuskim porządku prawnym. Zarys problematyki.” Kościół i Prawo 2 (15): 197-208.
• Wasilewicz, Urszula. 2017. Systemy relacji między Kościołem Katolickim i Francją. Studium historyczno-prawne. Lublin: Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Wajs, Hubert. 1986. Powinności feudalne chłopów na Mazowszu od XIV do początku XVI wieku (w dobrach monarszych i kościelnych). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Weber, Max. 2002. Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej. Tłumaczenie Dorota Lachowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wolter. 1960. Księżniczka Babilonu. Tłumaczenie Julian Rogoziński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Zieliński, Zygmunt. 1993. Epoka rewolucji i totalitaryzmów. Studia i szkice. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Żywczyński, Mieczysław. 1951. Kościół i rewolucja francuska. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Identifiers

DOI

10.18290/kip.2019.8.1-16