Szaleńcy i inni błądzący w leksyce słowiańskiej i romańskiej

• Authors: Jakubczyk Marcin

Title variants

EN

Madmen and other erring individuals in Slavic and Romance lexis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono językowe konceptualizacje błądzenia na podstawie etymologicznej i historycznojęzykowej analizy słownictwa pochodzącego z różnych języków słowiańskich oraz romańskich. Podjęto próbę zbliżenia etnolingwistyki i etymologii, uwzględniając w rozpatrywaniu zjawisk językowych metody badawcze obu dyscyplin. Zestawienie słownictwa słowiańskiego z romańskim pozwala doszukać się podobieństw w pojmowaniu błędności wśród ludów słowiańskich i romańskich. W toku analizy leksykalnej słowiańskich wyrazów wywodzących się z prasłowiańskich form *blęsti i *bloditi oraz ich romańskich odpowiedników, autor wyróżnia następujące konceptualizacje błądzenia: 1) mówienie od rzeczy, bliskie szaleństwu (chorobie psychicznej) majaczenie; 2) zejście z (właściwej) drogi i symboliczne wejście w przestrzeń labiryntu; 3) grzech, rozwiązłość seksualna; 4) zwodzenie i sprowadzanie na błędną drogę.

EN

The article presents linguistic conceptualizations of erring on the basis of etymological and historical analysis of Slavic and Romance lexis. An attempt is made to reconcile the ethnolinguistic and the etymological approaches. A juxtaposition of Slavic and Romance vocabulary allows one to discover similarities in the understanding of erring among Slavic and Romance peoples. The following conceptualizations of erring have been identified on the basis of Slavic words derived from Proto-Slavic forms *blęsti and *bloditi (eg Pol. błąd and its derivatives, Old-Church-Slavonic words based on the roots blęd- and blod-), as well as on the basis of their Romance counterparts (eg Romanian greş, French fauter, Italian fatuo): 1) non-sensical speech, raving – close to madness, mental illness; 2) departure from the right path and a symbolic entrance into a labirynth; 3) sin, promiscuity; 4) deception, leading someone astray.

Keywords

PL

leksyka słowiańska; leksyka romańska; językowa konceptualizacja błądzenia; etnolingwistyka; etymologia

EN

Slavic lexis; Romance lexis; linguistic conceptualization of erring; ethnolinguistics; etymology

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2012
• Volume: 24
• Pages: 137-153

Contributors

author

Jakubczyk Marcin

• Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego

References

• Babik Zbigniew, 2009, Pożegnanie z lasem. Nad „Słownikiem etymologicznym języka polskiego” profesora Wiesława Borysia, Kraków.
• Bartmiński Jerzy, 2004, Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu, „Etnolingwistyka” 16, s. 9–27.
• Bartmiński Jerzy, 2007a, Koncepcja językowego obrazu świata w programie slawistycznych badań porównawczych, [w:] Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 229–241.
• Bartmiński Jerzy, 2007b, Lubelska etnolingwistyka, [w:] Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin, s. 40–50.
• Cieliczko Paweł, Kuciński Paweł (red.), 2008, Inny i obcy w kulturze, cz. 1–3, Warszawa.
• Evans Vyvyan, 2009, Leksykon językoznawstwa kognitywnego, tłum. Magdalena Buchta, Małgorzata Cierpisz, Joanna Podhorodecka, Agnieszka Gicala, Justyna Winiarska, Kraków.
• Jakubczyk Marcin, 2009, Czy polskie gwary mówią o szaleństwie?, „Literatura Ludowa”, nr 3, s. 15–22.
• Jakubczyk Marcin, 2011, Od błędu do obłędu. Kilka uwag o konceptualizacjach błądzenia w polszczyźnie ludowej na tle języków i kultury Słowian, [w:] Studia Russologica IV: Europa Słowian w świetle socjo- i etnolingwistyki. Przeszłość – teraźniejszość, red. Elżbieta Książek, Maria WojtyłaŚwierzowska, Kraków, s. 85–94.
• Janion Maria, Snochowska-Gonzalez Claudia, Szczuka Kazimiera (red.), 2004, Inny, inna, inne: o inności w kulturze, Warszawa.
• Malec Maria, 2001, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków.
• Mańczak Witold, 1988, Języki romańskie, [w:] Języki indoeuropejskie, red. Leszek Bednarczuk, t. 2, Warszawa, s. 571–644.
• Mańczak Witold, 1999, Nowa metoda: porównywanie słownictwa w paralelnych tekstach, [w:] Wieża Babel, Wrocław, s. 64–80.
• Meillet Antoine, 1902–1905, Études sur l’étymologie et le vocabulaire du vieux slave, Paris.
• Modrzejewska Krystyna (red.), 2008, L’art de séduire dans la littérature française, Opole.
• Modrzejewska Krystyna, 2009, L’art de la séduction dans le théâtre français du XXe siècle, Paris.
• Niebrzegowska Stanisława, 1999a, „Czart złoto na bagnach suszy”. Konceptualizacja bagna w polskiej tradycji ludowej, [w:] Folklorystyczne i antropologiczne opisanie świata. Księga ofiarowana Profesor Dorocie Simonides, red. Teresa Smolińska, Opole, s. 293–303.
• Niebrzegowska Stanisława, 1999b, Bagno, [w:] SSiSL, t. 1, cz. 2, s. 427–436.
• Perzanowski Andrzej, 2009, Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Warszawa.
• Piotrowski Tadeusz, 2010, Słowniki w badaniach językowego obrazu świata, [w:] Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu, red. Wojciech Chlebda, Opole, s. 49–56.
• Rudnicka Ewa, 2004, Znaczenie metaforyczne w polskiej tradycji słownikarskiej. Studium leksykologiczno-leksykograficzne, Warszawa.
• Sârbu Richard, Frăţilă Vasile, 1998, Dialectul istroromân: texte şi glosar, Timişoara.
• Scărlătoiu Elena, 1998, Istroromânii şi Istroromâna. Relaţii lingvistice cu Slavii de sud: cuvinte de origine veche slavă, Bucureşti.
• Stachowski Stanisław, 2002, Slawizmy rumuńskie w słowniku łac.-rum.-węg. zwanym „Lexiconem Marsilianum” (1687–1700), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki. Pamięci Profesora Franciszka Sławskiego, red. Jerzy Rusek, Wiesław Boryś, Leszek Bednarczuk, Kraków, s. 463–475.
• Stanislav Ján, 1967, Dejiny slovenského jazyka, t. 1, Úvod a hláskoslovie, Bratislava.
• Świętek Jan, 1893, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków.
• Wawrzyńczyk Jan, 2010, Inny „Doroszewski”, Łask.
• Weinsberg Adam, 1987, Język rumuński, [w:] Monografia keczua, perskiego, portugalskiego i rumuńskiego. Języki różnych rodzin i typów, red. Adam Weinsberg, Warszawa, s. 97–139.
• Wojtyła-Świerzowska Maria, 1992, Prasłowiańskie abstractum. Słowotwórstwo. Semantyka. I. Formacje tematyczne, Warszawa.
• Wojtyła-Świerzowska Maria, 1998, Kognitywizm w etymologii, „Rocznik Slawistyczny” 51, s. 17–30.