Swój / obcy w świadomości mieszkańców lubelskich wsi

• Authors: Pelcowa Halina

Title variants

EN

Us/them (own/foreign) in the consciousness of the country inhabitants of the Lublin region

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka przedstawia językowo-kulturowy obraz relacji swój / obcy, na podstawie wypowiedzi najstarszych mieszkańców wsi regionu lubelskiego. Zapisy pochodzą z lat 1995--2005. Utrwalony w świadomości badanych osób stereotyp obcego jest ujmowany w kilku aspektach: terytorialnym, narodowościowym, religijnym, a także bytowym (sposób życia, wygląd), kulturowym i psychologicznym. Wielość kryteriów sprawia, że obcość jest stopniowalna. Jako obcy traktowany jest przede wszystkim Żyd ze względu na odmienną religię, zajmowanie się handlem, sposób postępowania, odmienność stroju i urody, ale zarazem jest on „tutejszy”, więc swój w sensie bliskości przestrzennej. Obcy jest Niemiec, zapamiętany z czasów wojny, jako okrutny i nienawidzący Polaków, mówiący niezrozumiałym językiem, ale imponujący czystością i bogactwem; najmniej obcy jest Ruski (Ukrainiec, Rosjanin) jako „brat-Słowianin”, przez mieszkańców lubelskiej wsi traktowany nawet w kategoriach swojskości. W końcowej części rozprawy autorka dowodzi, że opozycja swój / obcy obejmuje także aspekt ściśle językowy, jest obecna w przeciwstawieniach znany / nieznany, współczesny / dawny, a także język ogólnopolski / gwara. Obce jest to, co nieznane i odległe, a więc to, co należy do przeszłości (tak w odczuciu młodych) lub na odwrót do współczesności (tak zwykle dla starszego pokolenia). Dlatego kategoria obcości jest nie tylko stopniowalna, ale też wartościowana ambiwalentnie.

EN

The author presents the linguistic-cultural picture of the relationship US / THEM (OWN / FOREIGN) on the basis of the accounts of elderly country inhabitants of the Lublin region. The material was collected between 1995 and 2005. The stereotype of someone from outside (one of THEM), entrenched in the consciousness of the subjects, is captured in several aspects: territorial, national, religious, cultural, psychological, in terms of lifestyle and appearance. The multitude of the criteria makes foreignness gradable. One of THEM is above all a Jew, because of the religion, occupation (trade), behaviour, clothes and appearance. At the same time, however, a Jew is close in the territorial sense, is one of US. A German is also foreign, with memories of WWII as a cruel person who hates Poles, who speaks an unintelligible language but is impressively clean and rich. The least foreign is a Russian or Ukrainian, a “brother-Slav”, sometimes treated even as one of US. The author also claims that the US / THEM contrast also has a purely linguistic nature manifested in the oppositions known / unknown, contemporary / old, and even standard Polish / folk dialectal Polish. Foreign is the thing unknown and distant, what belongs to the past (from the point of view of the younger generation) or to the present (for the older generation). Therefore the category of foreignness is not only gradable but also ambivalently valuated.

Keywords

PL

swój; obcy; Żyd; Niemiec; Ukrainiec; Rosjanin; język ogólnopolski; gwara; wartościowanie obcości; stopniowanie obcości; świadomość mieszkańców wsi

EN

us vs. them; Jew; German; Ukrainian; Russian; standard Polish; folk dialect; valuation of otherness; degrees of otherness; awareness of rural population

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 75-87

Contributors

author

Pelcowa Halina

• Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Bartmiński Jerzy (red.), 2006, Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin, s. 331--458.
• Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce?, „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 81--101.
• Bartmiński Jerzy, 1995, Nasi sąsiedzi w oczach studentów, [w:] Narody i stereotypy, Kraków, s. 258--269.
• Bartmiński Jerzy, 1998, Zmiany stereotypu Niemca w Polsce. Profile i ich historyczno-kulturowe uwarunkowania, [w:] Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski (red.), Profilowanie w języku i tekście, Lublin, s. 225--236.
• Bartmiński Jerzy, Lappo Irina, Majer-Baranowska Urszula, 2002, Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka” 14, Lublin, s. 105--152.
• Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 2001, Stereotypy językowe, [w:] Jerzy Bartmiński (red.) Współczesny język polski, Lublin, s. 371--395.
• Bystroń Jan Stanisław, 1924, Megalomania narodowa, Kraków.
• Kępiński Andrzej, 1995, Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina, [w:] Teresa Walas (red.), Narody i stereotypy, Kraków, s. 153--157.
• Lappo Irina, 2002, Profilowanie stereotypu Rosjanina w polskim kręgu językowo-kulturowym, „Etnolingwistyka” 14, Lublin, s. 153--174.
• Masłowska Ewa, 1991, Z problemów pejoratywizacji lub melioracji nazw własnych użytych w funkcji appellatiwów, [w:] Język a kultura, t. 3. Wartości w języku i tekście, (red.) Jadwiga Puzynina i Janusz Anusiewicz, Wrocław, s. 29--40.
• Pisarkowa Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze” R XVII, nr 1, s. 5--26.
• Popowska-Taborska Hanna, 1999, Językowe wykładniki opozycji swoi --- obcy w procesie tworzenia etnicznej tożsamości, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin, s. 57--64.
• Tokarski Ryszard, 1999, Językowy obraz świata w metaforach potocznych, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin, s. 65--82.