Nazwy roślin a obraz wierzeń pogańskich w powieściach o polskim średniowieczu

• Authors: Rogowska-Cybulska Ewa , Doroszewski Piotr

Title variants

EN

Plant names and the picture of pagan beliefs in the novels about Poland in the Middle Ages

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem analizy w artykule jest fragment zagadnienia związanego z zasobem i funkcjami nazw roślin stosowanych w pięciu powieściach historycznych (Rzepicha, matka królów… F. S. Jezierskiego, Stara baśń J. I. Kraszewskiego, Lelum-Polelum W. Przyborowskiego, Ojciec i syn K. Bunscha oraz Puszcza A. Gołubiewa), których akcja rozgrywa się w Polsce od czasów przedhistorycznych po początek XI wieku. W opisie funkcji nazw roślin tekst ten nawiązuje do koncepcji A. Stoffa, który wyodrębnił sześć funkcji, jakie motywy roślinne mogą pełnić w dziełach literackich. Jedną z nich jest funkcja symboliczna. Użyte w pięciu analizowanych powieściach w tej funkcji motywy botaniczne odgrywają ważną rolę w kreowaniu obrazu wierzeń religijnych. W powieściach o wczesnym średniowieczu obraz wierzeń pogańskich został zdominowany przez stereotyp świętych dębów, w Rzepisze przejęty z kultury antycznej, w czterech pozostałych powieściach – rodzimy, dość podobny, ale nie całkiem jednakowy. Uzupełniają go użycia innych nazw roślin (np. nazw zbóż, ziół), ale, po pierwsze, nie mają one takiej wagi i wyrazistości, po drugie – ich zestaw jest dla każdego z opisywanych utworów odmienny.

EN

This paper discusses the range and functions of the plant names used in five historical novels (“Rzepicha, matka królów…” by F.S. Jezierski, “Stara baśń” by J.I. Kraszewski, “Lelum-Polelum” by W. Przyborowski, “Ojciec i syn” by K. Bunsch and “Puszcza” by A. Gołubiew), the action of which is set in Poland from pre-historical times until the beginning of the eleventh century. In the description of the plant names the paper refers to A. Stoff’s conception, who distinguished six functions of plant motifs in the literary works. Among them there is a symbolic function. Botanic motifs used in the five analyzed novels have the symbolic function and play an import role in creating the picture of religious beliefs. In the novels on the early Middle Ages the picture of pagan beliefs is dominated by a stereotype of holy oaks. In the “Rzepicha” this picture is drawn from the ancient culture, whereas in the other four novels it is based on native beliefs, although it differs to some extent in each of them. This picture of beliefs is supplemented by other plant names (e.g. of cereals or herbs). However, these names have neither an equivalent importance and clarity, nor they occur in the same combination in each novel.

Keywords

PL

nazwy roślin; zasób; funkcje; wierzenia pogańskie; obraz; powieści historyczne; polskie średniowiecze; motywy roślinne; święte dęby; inne nazwy roślin; odmienny zestaw

EN

Plant names; the range; functions; pagan beliefs; the picture; historical novels; Poland in the Middle Ages; plant motifs; holy oaks; other plant names

• Publisher: Uniwersytet Gdański. Wydział Filologiczny
• Journal: Język - Szkoła - Religia
• Year: 2014
• Volume: 9
• Issue: 1
• Pages: 22-34

Contributors

author

Rogowska-Cybulska Ewa

• Uniwersytet Gdański

author

Doroszewski Piotr

• Uniwersytet Gdański

References

• Bunsch K., Ojciec i syn. Powieść z czasów Mieszka I, t. I–II, Kraków 1990.
• Gołubiew A., Puszcza, Warszawa 1980.
• Jezierski F.S., Rzepicha, matka królów, żona Piasta, między narodami sarmackiemi słowiańskiego monarchy, tey części ziemi, która nazywa się Polska,cz. 1–2, Warszawa 1790.
• Konończuk E., „Puszcza” Antoniego Gołubiewa – u źródeł dziejów państwa polskiego, [w:] Las w kulturze polskiej, t. II, pod red. W. Łysiaka, Poznań 2002.
• Kraszewski J.I., Stara baśń. Powieść z IX wieku, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1988.
• Linkner T., Mit puszczy z powieściowych kronik Józefa Ignacego Kraszewskiego, [w:] Las w kulturze polskiej, t. III, pod red. W. Łysiaka, Poznań 2004.
• Przyborowski W., Lelum-Polelum. Powieść historyczna z X wieku, Warszawa 1993.
• Rogowska-Cybulska E., Aktywność semantyczna nazw roślin, [w:] Gwarowy obraz roślin w świetle aktywności nominacyjnej ich nazw (na przykładzie gwary wsi Wagi w powiecie łomżyńskim), Gdańsk 2005.
• Rogowska-Cybulska E., Funkcje nazw gatunków roślin w „łomżyńskiej” części powieści Józefa Stompora pt. „Niewierna”, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. XIII: Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia,pod red. H. Sędziak, Łomża 2009.
• Stoff A., Problematyka teoretyczna funkcjonowania motywów roślinnych w utworach literackich, [w:] Literacka symbolika roślin, pod red. A. Martuszewskiej, Gdańsk1997.
• Wenerska W., Literacki zielnik „Starej baśni” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Ruch Literacki”, R. XLVII, z. 4–5, 2006.
• Wenerska W., „Wśród ciszy lasów”. Motywy sylwiczne w „Starej baśni” Józefa Ignacego Kraszewskiego, [w:] Las w kulturze polskiej, t. III, pod red. W. Łysiaka, Poznań, 2004.