KOBIETA JEST NOMADĄ, KOBIETA JEST ARTYSTKĄ SPOJRZENIE NA PANNY MŁODE W PODRÓŻY PIPPY BACCA I SILVII MORO W FEMINISTYCZNYM UJĘCIU ROSI BRAIDOTTI

• Authors: Dzierżyc-Horniak Anna
• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Woman Is a Nomad, the Woman Is an Artist. A look at Brides on Tour by Pippa Bacca and Silvia Moro in the Feminist Take of Rosa Braidotti The text is an attempt at looking at the art project Brides on Tour from the perspective of the nomadic subjectivity by Rosi Braidotti. The project, in the new context lent by the death of Giuseppina Pasqualino di Marineo, known under as Pippa Bacca, gave rise to diverse commentaries, at the same time becoming a reference point for successive artistic and social endeavours. The article analyses the strategy undertaken by “the brides” as women-artists, the cultural symbols and archetypes used by them, while as a counterweight questions are asked about the faith in uncon- ditioned hospitality in the frames of what Jacques Derrida called “Abra- ham” tradition as well as about the presence of women in public space. As a result, the project seems to be an artistic performance, which de- mands including the specific, embodied female experience to be a subject in culture and politics. Its true value is located in the acquired experience; in the exchange that the artists initiate with people encountered on their way; in breaking the borders between art and everyday life. This is quite an alternative model of art and as such is an answer to the feminist de- mands of Rosi Braidotti.

Keywords

PL

KOBIECA PODMIOTOWOŚĆ; SZTUKA JAKO RELACJA; NOMADYZM; GOŚCINNOŚĆ

EN

FEMALE SUBJECTIVITY; ART AS RELATIONS; NOMADISM; HOSPITALITY

• Publisher: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
• Journal: DYSKURS: Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu
• Year: 2018
• Volume: 25
• Pages: 168-192

Contributors

author

Dzierżyc-Horniak Anna

References

• 1. R. Braidotti, Metamorphoses. Towards a Materialist Theory of Becoming, Oxford 2002, s. 12, cyt. za: A. Derra, Ciało- kobieta-różnica w nomadycznej teorii podmiotu Rosi Braidotti, [w:] Terytorium i peryferia cielesności. Ciało w dyskursie filozoficznym, red. A. Kiepas, E. Struzik, Katowice 2010, s. 452.
• 2. Więcej – patrz: R. Braidotti, Pomioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym, tłum. A. Derra, Warszawa 2009. Por. A. Ciechanowska, Opisując nomadę..., „Kultura Współczesna” nr 4 (2010), s. 201–208 [recenzja książki].
• 3. Cytat pochodzi z filmu Ząb za ząb; podczas projekcji wyświetlane były polskie napisy do słów wypowiadanych przez poszczególne „performerki”.
• 4. Historia Pippy Bacca przedstawiona w oparciu o informacje ze strony internetowej artystki: http://www. pippabacca.it/category/sposa-in-viaggio [dostęp 3.05.2018].
• 5. Eduardo Sanguinetti (1930–2010) – włoski poeta i krytyk, jeden z wybitniejszych przedstawicieli włoskiej neoawangardy, uczestnik radykalnego ruchu pisarzy i intelektualistów skupionych w ramach tzw. Grupy 63 (Gruppo 63), nastawionej na zerwanie z konformizmem i dekonstrukcję języka literackiego. W Grupie działali też m.in.: Umberto Eco, Giorgio Manganelli, Nanni Ballestrini.
• 6 Tekst oryginału w języku włoskim: https://www.poesieracconti.it/poesie/a/ edoardo-sanguineti/ballata-delle-donne [dostęp 5.05.2018]. Co ciekawe, ta sama zwrotka stała się inspiracją – w formie dźwiękowego „obrazu” – dla innego projektu artystycznego. W efekcie międzynarodowej współpracy, koordynowanej przez Patrizia Marti, między Uniwersytetem w Sienie, Interactive Institute Swedish ICI w Umeä i Eindhoven University of Technology powstała interaktywna instalacja Ballade of Women (2013). Punktem wyjścia dla niej były trzy obrazy z kolekcji Fondazione Monte dei Paschi di Siena przedstawiające znane postacie historyczne. Narracja autorów instalacji prowadziła od osobistych, kobiecych doświadczeń do ważnych dzisiejszych tematów związanych z prawami kobiet. I tak, emancypacja zobrazowana została na przykładzie Kleopatry i obrazu Marco Pino (1570), samostanowienie – Marii Magdaleny i obrazu Rutilio Manettiego (1627), przemoc – męczennicy Łucji z Syrakuz i obrazu Maestro dell’Osservanza. Instalacja tworzyła dynamiczną przestrzeń, w której „pływały” mobilne fragmenty, na których zachowanie wpływała zarówno fizyczna obecność zwiedzających, jak i wirtualna obecność komentujących wystawę na forach dyskusyjnych. Definiowany one na nowo kontury trzech obrazów z określonych punktów widzenia w przestrzeni. Autorzy Ballade of Women sugerowali w ten sposób, że każdy z nas może przyczynić się do złożenia harmonijnego obrazu skomplikowanej rzeczywistości świata kobiet w oparciu o wspólny temat, mimo perspektyw różnych osób z różnych krajów. Inaczej mówiąc, nasza obecność i nasze pomysły mogą zmienić świat. Film z wystawy dostępny na stronie: https://vimeo.com/71131822 [dostęp 24.04.2018].
• 7. Tekst oryginału: http://www. leonardcohen-prologues.com/lyrics/ joan.htm [dostęp 5.05.2018]. Artystka na swoje potrzeby wykorzystała tłumaczenie na język włoski w wykonaniu Fabrizio De André z 1972 roku.
• 8. Tłumaczenie Macieja Zembatego, tekst za portalem: http://www.tekstowo.pl/ piosenka,leonard_cohen,joan_of_arc. html [dostęp 5.05.2018].
• 9. Wywiad Amedeo Novelli z Silvią Moro dla dziennika „La Repubblica”, rozmowa z 21 kwietnia 2008. Więcej – patrz: http://www.repubblica.it/2008/04/ sezioni/esteri/turchia-sposa-scomparsa/ intervista-giulia/intervista-giulia. html?refresh_ce [dostęp 09.05.2018].
• 10. Więcej – patrz: http://www. manuelfacchini.com/en/index.php; http://www.byblos.it/dna.php [dostęp 7.05.2018].
• 11. Były to, licząc po kolei od Włoch: Słowenia, Chorwacja, Bośnia, Serbia, Bułgaria, Turcja, Liban, Syria, Egipt, Jordania, Izrael.
• 12. E. Bińczyk, Uniesienia i potknięcia filozofii podmiotu. Projektowanie stanowisk feministycznych poza założeniami esencjalizmu, „Teksty Drugie” nr 4 (2011), s. 75.
• 13. W historii teorii feministycznej definiowano to jako spór pomiędzy esencjalizmem (płeć biologiczna ma największe znaczenie w zdefiniowaniu tożsamości seksualnej człowieka)a konstruktywizmem (płeć jest konstruktem społeczno-kulturowym). Więcej – patrz: A. Burzyńska,M.P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Kraków 2006, s. 445–446.
• 14. A. Jagusiak, W kierunku ciała, czyli podmiot ucieleśniony według Elizabeth Grosz i Rosi Braidotti, „Machina Myśli” 2016, http://machinamysli.org/podmiot- ucielesniony-wedlug-grosz-oraz- braidotti [dostęp 04.05.2018]. Patrz też: A. Derrra, Ciało-kobieta-różnica..., s. 452– 455; A. Jagusiak, Podmiot nomadyczny Rosi Braidotti. Postkryzysowa teoria podmiotu, [w:] Narracje postkryzysowe w humanistyce, red. D. Kotula, A. Piórkowska, A. Poterała, Olsztyn 2014, s. 139–154.
• 15. Cyt. za: http://www.pippabacca.it/ category/sposa-in-viaggio [dostęp 3.05.2018].
• 16. R. Braidotti, Podmioty nomadyczne..., dz. cyt., s. 8–9.
• 17. Tamże, s. 287.
• 18. http://www.ekinonat.com/galleries/pippa-bacca [dostęp 4.05.2018].
• 19. My Letter to Pippa (Pippa’ya Mektubum), 2010, czas trwania: 60 min, reżyseria: B. Elmas, produkcja: Asmin Film Production.
• 20. The Bride (La Mariée), 2012, czas trwania: 40 min., reżyseria: J. Curtz, produkcja: Le Fresnoy, Studio national des arts contemporains, światowa premiera na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Amsterdamie (IDFA).
• 21. I. Aristarkhova, Baiting Hospitality, [w:] Security and Hospitality in Literature and Culture: Modern and Contemporary Perspectives, J. Clapp, E. Ridge (eds.), New York 2016, s. 64–77.
• 22. J. Derrida, On Cosmopolitanism and Forgiveness (Thinking in Action), London 2001, s. 17 (i następne).
• 23. Por. Pismo Św., Księga Rodzaju 19, 1–11; Księga Sędziów 19, 22–30.
• 24. W tym sensie śmierć Pippy Bacca może wskazywać na trudną historię przemocy seksualnej wobec kobiet, które odmawiają zastosowania się do ustalonego i narzuconego porządku w sferze prywatnej/publicznej. Diana Scully na okładce swojej książki o przemocy seksualnej pisała, że problemem ludzi zgwałconych jest bycie w niewłaściwym miejscu w niewłaściwym czasie. Myślę, że trzeba wciąż podkreślać, że to mężczyźni są odpowiedzialni za przemoc seksualną i to jest problem mężczyzn, nie kobiet. Być może jedynym sposobem na walkę z tym zjawiskiem jest zmiana stosunków władzy i dominacji jednej płci nad drugą – D. Scully, Understanding Sexual Violence. A Study of Convicted Rapists, London 1990. Warto w tym miejscu przypomnieć słynne hasło Kate Millet prywatne jest polityczne. Jak przypomina Monika Świerkosz, podważając tradycyjny podział rzeczywistościna przestrzeń domową (kobiecą) i publiczną (męską), stało się ono filarem feminizmu politycznego. Więcej – patrz: M. Świerkosz, Przestrzeń w filozoficznej refleksji feministycznej, „Teksty Drugie” 4 (2011), s. 86–104.
• 25. Więcej – patrz: I. Kant, Wieczny pokój, tłum. Józef Mondschein, Toruń 1992.
• 26. W społeczeństwach tradycyjnych – jak zauważał Georg Simmel – „Obcy”, czyli wędrowiec, włóczęga, kupiec, przychodził i odchodzi. Jego obecność zaspokajała ciekawość świata, nowych nieznanych przedmiotów czy zwyczajów, jednak sama w sobie nie stanowiła wyzwania. „Obcy” wcześniej czy później odchodził. Wydaje mi się, że taki status mogły jednak uzyskać w swej podróży „panny młode”, które wzbudzały zainteresowanie, zdziwienie jako „atrakcje dnia”, można było więc je podrzucić do kolejnego miejsca albo przenocować. Bo następnego dnia już ich po prostu nie było. Por. G. Simmel, Obcy, [w:] G. Simmel, Most i drzwi. Wybór esejów, tłum. M. Łukasiewicz, Warszawa 2005, s. 204.
• 27. Tureckie społeczeństwo, prawo, kulturę w kontekście praw i sytuacji kobiet analizowali m.in.: D. Chmielowska, A. Kihe-Eryilmaz, Społeczna i rodzinna sytuacja kobiety tureckiej, [w:] D. Chmielowska, E. Machut-Mendecka (red.), Być kobietą w Oriencie, Warszawa 2008, s. 46–55; B. Kowalska, O upadku imperium, republice i zasłonie. Zmagania kobiet tureckich a autonomię, [w:] B. Kowalska, K. Zielińska, B. Koschalk (red.), Gender: Kobieta w kulturze i społeczeństwie, Kraków 2009, s. 105–132; M. Kiebała, Kobieta w prawie tureckim, http://www.politykaglobalna.pl/2009/03/ kobieta-w-prawie-tureckim/ [dostęp 25.01.2018]; M. Ksieniewicz, Być kobietą w Turcji, „Niebieska Linia” 1 (2010), http://www.niebieskalinia.pl/pismo/ wydania/dostepne-artykuly/4940-byc- kobieta-w-turcji [dostęp 23.01.2018].
• 28. The Dynamics of Honour Killings in Turkey. Prospects for Action, UNDP, UNFPA, 2007, s. 19–20, http:// www.unfpa.org/sites/default/files/ pub-pdf/honourkillings.pdf [dostęp 25.01.2018]. Raport przygotowany dla oenzetowskich instytucji UNFPA (Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych) i UNDP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju). Stanowi podsumowanie i ewaluację badań jakościowych o tzw. „zabójstwach honorowych”. Koncentruje się na różnym postrzeganiu „honoru” i konsekwencjach, z jakimi muszą zmierzyć się ludzie uwikłani „niehonorowe zachowanie”. Autorzy dokumentu analizują także, jakie ma to swoje przełożenie na struktury społeczne, sposoby życia, konstrukcje myślowe. Więcej – patrz: G. Ziętkiewicz, Turcja – kraj kontrastów i zbiorowych morderstw z zazdrości, http://www.mojeopinie.pl/turcja_kraj_ kontrastow_i_zbiorowych_morderstw_z_ zazdrosci,3,1241676364 [dostęp 25.0.2018]; E. Orhan, Być kobietą w Turcji, „Przegląd” 14 (2017), https://www. tygodnikprzeglad.pl/byc-kobieta-turcji [dostęp 25.0.2018]; Przemoc zaczyna się w rodzinie, Amnesty International, https://amnesty.org.pl/turcja-przemoc- zaczyna-si%C4%99-w-rodzinie [dostęp 25.01.2018].
• 29. Wspominano o tym również w polskich mediach: Komentarze, jakie padały po gwałcie i zabójstwie Giuseppiny Pasqualino di Marineo nie napawają jednak nadzieją [...], w komentarzu redakcyjnym turecki dziennik „Today’s Zaman” stwierdzał wprost: „Gdyby Pippa była Turczynką, niektórzy ludzie nie mieliby oporów, by stwierdzić, że podróżująca autostopem kobieta prosi się o gwałt” – A. Wawrzyńczak, Fala przemocy wobec kobiet w Turcji – śmierć 20-latki jak mroczny symbol, https://wiadomosci. wp.pl/fala-przemocy-wobec-kobiet-w- turcji-smierc-20-latki-jak-mroczny- symbol-6025260556772481a [dostęp 2.05.2018].
• 30. http://www.bgst.org/toplumsal-cinsiyet- gundem/pippa-baccanin-ardindan [dostęp 9.05.2018]. Co najmniej 577 kobiet zostało zgwałconych w 2008 roku i co najmniej 80 zabito. W 2009 było to odpowiednio – 652 i 109, w 2010 – 288 i 180, w 2011 – 102 i 210, w 2012 – 150 i 210, w 2013 – 167 i 237. Dane ze strony: http://www.hafizakaydi.org/31mart/ pippa-bacca [dostęp 4.05.2018].
• 31. http://bianet.org/kurdi/biamag/106419- pippa-bacca-icin [dostęp 09.05.2018].
• 32. N. Mutluer, We Conversed with Men, http://www.amargidergi.com/ yeni/?p=511 [dostęp 9.05.2018].
• 33. E. Bińczyk, Uniesienia i potknięcia filozofii podmiotu..., dz. cyt., s. 79. Warto w tym kontekście zapoznać się również z artykułem Ewy Hyży, w którym śledzi ona udział feminizmu we współczesnych dyskusjach etyczno-politycznych, od tzw. „etyki troski” do globalnych teorii praw kobiet jako praw człowieka: E. Hyży, Wybrane etyczno-polityczne propozycje współczesnego feminizmu globalnego, „Etyka” 45 (2012), s. 16–36.
• 34. E. Bińczyk, Uniesienia i potknięcia filozofii podmiotu..., dz. cyt., s. 79. Patrz też: R. Braidotti, Podmioty nomadyczne..., dz. cyt., s. 200, 222, 227.