Ewolucja krajobrazu okolic Góry Św. Wawrzyńca w Kałdusie, od okresu atlantyckiego do czasów współczesnych

• Authors: Luc Małgorzata , Szmańda Jacek B.

Title variants

EN

Landscape evolution in the St. Lawrence Mount area in Kałdus, between the Atlantic period and contemporary times

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Na początku XXI wieku, na południe od Chełmna, na szeroką skalę przeprowadzono interdyscyplinarne, archeologiczno-przyrodnicze badania naukowe. Pozyskano wówczas obszerny materiał badawczy z zakresu archeologii, botaniki, geoekologii, geomorfologii, palinologii i pedologii. Na jego podstawie w niniejszej publikacji podjęto próbę rekonstrukcji krajobrazu od początku działalności człowieka, uwzględniającą relacje komponentów przyrodniczych i antropogenicznych. Rezultaty przeprowadzonego studium zaprezentowano na modelach krajobrazowych. Wskazują one na postępującą ewolucję krajobrazu od pierwotnego na początku okresu atlantyckiego, poprzez naturalny (quasikulturowy) w neolicie, kulturowy rolniczo-osadniczy w epoce brązu i żelaza, do kulturowego osadniczo-rolniczego we wczesnym średniowieczu

EN

At the beginning of the 21st century, south of Chełmno in Poland, interdisciplinary, archaeological and natural research was conducted on a large scale. At that time, extensive research material in the field of archeology, botany, geoecology, geomorphology, palynology and pedology was acquired. On its basis, and taking into account the relations of natural and anthropogenic components, the authors attempt in this publication to reconstruct the landscape from the beginning of human activity. The results of the study are presented on landscape profiles. They indicate the progressive evolution of the landscape from a Primeval landscape at the beginning of the Atlantic period, through a Natural (quasicultural) landscape in the Neolithic Age and an Agricultural-settlement cultural landscape in the Bronze Age and Iron Age, to a Settlement-agricultural cultural landscape in the Early Medieval Period.

Keywords

PL

wczesnośredniowieczny zespół osadniczy; rekonstrukcja krajobrazu; Dolina Fordońska; Pojezierze Chełmińskie

EN

early medieval settlement complex; landscape reconstruction; Fordon Valley; Chelmno Lakeland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2018
• Volume: 107
• Pages: 39-51

Contributors

author

Luc Małgorzata

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej

author

Szmańda Jacek B.

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Instytut Geografii

References

• Antrop M. 1998. Landscape change: plan or chaos? Landscape Urban Plann 41: 155-161.
• Bednarek R., Jankowski M., Kwiatkowska A., Markiewicz M., Świtoniak M. 2004. Rekonstrukcja dawnej pokrywy glebowej oraz jej przekształceń na terenie zespołu osadniczego w Kałdusie W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczoarcheologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 185-197.
• Bienias D. 2004. Położenie fizjograficzne i chronologia stanowisk archeologicznych w Kałdusie i jego otoczeniu. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 281-287.
• Bogdanowski J. 1976. Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Ceynowa-Giełdon M., Kamiński D. 2004. Relikty roślinne związane z pradziejowym i wczesnośredniowiecznym osadnictwem w Kałdusie. W: Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 129-141.
• Chudziak W. 2003. Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Mons Sancti Laurenti 1, Toruń: 9-198.
• Chudziak W., Noryśkiewicz A.M., Noryśkiewicz B. 2004. Zasiedlenie okolic Góry św. Wawrzyńca w ostatnich trzech tysiącach lat w świetle historii roślinności. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 209-229.
• Churska Z. 1965. Późnoglacjalne formy denudacyjne na zboczach pradoliny Noteci-Warty i doliny
• Drwęcy. Studia Societatis Scientiarum Torunensis 6(1).
• Churska Z. 1989. Przekształcenia stoków w późnym glacjale i w holocenie przedstawione na wybranych przykładach. Studia i Materiały Oceanologiczne 56: 223-236.
• Chruścińska A., Lankauf K.R., Luc M., Oczkowski H.L., Przegiętka K.R., Szmańda J.B. 2004. Evolution of St. Laurent Mountain near Chełmno based on luminescence dating. Geochronometria 23: 27-34.
• Cyzman W., Kamiński D. 2004. Rzeczywista i potencjalna roślinność w Kałdusie i jego otoczeniu. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo- archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 113-127.
• Czubiński Z. 1950. Zagadnienia geobotaniczne Pomorza. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 2,4: 439-658.
• Degórski M. 2005. Krajobraz jako obiektywna wizualizacja zjawisk i procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 4: 13-25.
• Jankowski M. 2002. Buried soil in dunes of the Toruń Basin. W: B. Manikowska, K. Konecka-Betley, R. Bednarek (red.) Paleopedology problems in Poland. ŁTN, Łódź: 233-252.
• Gacki T., Szukalski J. 1982. Morfostruktura krajobrazu i zróżnicowanie regionalne. W: B. Augustowski (red.) Dolina Dolnej Wisły. Zakład Narodowy im Ossolińskich PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: 219-237.
• Galon R. 1984. Typy krajobrazu naturalnego i regiony fizycznogeograficzne. W: R. Galon (red.) Województwo toruńskie, przyroda – ludność i osadnictwo – gospodarka. PWN, Warszawa – Toruń – Poznań: 251-259.
• Jędrzejewski R. 2009. Pochówek szkieletowy ludności kultury łużyckiej w Kałdusie, gm. Chełmno (stanowisko 4). W: J. Gackowski (red.) Archeologia epok brązu i żelaza. Studia i materiały 1, Toruń: 123-138.
• Kola A. 1994. Kałdus, gmina Chełmno. W: J. Chudziakowa (red.) Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł. Toruń: 85- 92.
• Kordowski J. 2004. Osady i rzeźba doliny Wisły w okolicy Chełmna i Świecia. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 43-68.
• Luc M. 2018. Użytkowanie ziemi w badaniach krajobrazu zrównoważonego. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• Luc M., Szmańda J.B. 2004. Krajobraz chełmińskiego mezoregionu osadniczego. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 31-42.
• Luc M., Szmańda J.B. 2011. Zmiany rzeźby Góry Świętego Wawrzyńca w Kałdusie koło Chełmna oraz krajobrazu jej okolic w holocenie. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu Polskiej Akademii Umiejętności 9: 53-63.
• Luc M., Szmańda J.B. 2015. Renaturalized and Recultivated Landscapes as a Result of Sustaible Landscape Management. W: M. Luc, U. Somorowska, J.B. Szmańda (red.) Landscape Analysis and Planning. Geographical Perspectives. Cham, Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer: 271-292.
• Luc M., Szmańda J.B., Chudziak W. 2006. Próba rekonstrukcji krajobrazu wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie koło Chełmna. Dokumentacja Geograficzna 32: 189-194.
• Makowiecki D. 2004. Zwierzęta z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Kałdusie. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczoarcheologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 257-275.
• Myga-Piątek M. 2012. Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Niewiarowski W. 1987. Evolution of the lower Vistula valley in the Unisław Basin and the river gap to the North of Bydgoszcz Fordon. Geographical Studies, Special Issue 4: 234-252.
• Noryśkiewicz A.M. 2004a. Analiza pyłkowa osadów biogenicznych terasy zalewowej Wisły w profilu Chełmno/Rybaki. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 143-150.
• Noryśkiewicz A.M. 2004b. Przemiany w szacie roślinnej okolic Ujścia w okresie ostatnich dwóch tysięcy lat. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 151-163.
• Noryśkiewicz B. 2004. Badania palinologiczne osadów limnicznych Jezior Starogrodzkich. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 165-175.
• Nowaczyk B. 1986. Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne, a schemat cyrkulacji atmosferycznej w późnym vistulianie i holocenie. Wyd. Nauk. Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Seria Geografia 28, Poznań.
• Richling A. 1992. Kompleksowa geografia fizyczna. PWN, Warszawa.
• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170.
• Szmańda J.B. 2004. Charakterystyka sedymentologiczna środowiska depozycyjnego osadów wypełniających obiekt 4/98 w Kałdusie, stanowisko 3. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 245-250.
• Szmańda J.B., Lankauf K.R. 2004. Litologia i struktura wewnętrzna Góry św. Wawrzyńca w świetle badań sedymentologicznych. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 69-82.
• Szmańda J.B., Lankauf K.R., Luc M. 2004a. Próba rekonstrukcji zmian rzeźby i fazy rozwoju Góry Św. Wawrzyńca. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 177-184.
• Szmańda J.B., Luc M., Lankauf K.R. 2004b. Zarys środowiska geograficznego Mikroregionu Osadniczego w Kałdusie. W: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurenti 2, Toruń: 19-30.
• Wysota W. 2002. Stratygrafia i środowiska sedymentacji zlodowacenia Wisły w południowej części Dolnego Powiśla. Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.