Zapomniana willa generała

• Authors: Marcinek Roman , Moździerz Zbigniew

Title variants

EN

A general’s forgotten villa

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Reflection on the history of a modernist villa-hotel, built in late 1930s by general Tadeusz Kasprzycki on Butorowy Wierch in Kościelisko, a place that offers one of the most beautiful panoramas of the Tatra Mountains. The article shows not only architectural and construction history of the building, but also circumstances behind the construction. The Minister of Military Affairs erected the house under a cloud of scandal: a broadly-discussed romantic affair, financial abuses, use of military funds for his private purposes. Following the World War II, the building was taken over by the army, which reconstructed the villa without any respect to stylistic values. Fortunately, the name “Salamandra” was left intact. The original architecture of the villa-hotel of general Kasprzycki, a building erected in the years 1937-1939 on a T-plan, resembled other modernist objects of that time, referring to the organic architecture (Kasprowy Wierch cable railway stations, especially the upper one). A three-story western part and a perpendicular four-story eastern part were built, with floors withdrawing in terraces; walls were made of stone and with granite masonry. A flat roof, typical for spa functionalism, was used. Years of neglect and architectural lawlessness have changed a modernist villa into a gloomy mausoleum covered with a socialist-modernist caricature of a mountain-style roof. Today, Salamandra does not match with an idyllic landscape. We can only hope that under the new management it will become a gem of the Zakopane architecture again. One should take care not only of the building, but also of revalorisation of the surroundings, recover park alleys and landscape architecture. The article uses numerous archive materials, coming from, among others, military archives.

Keywords

PL

modernizm; architektura organiczna; funkcjonalizm; Zakopane; zabytki architektury XX wieku

EN

modernism; organic architecture; functionalism; Zakopane; architectural monuments of the 20th century

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 115-132

Dates

published

2015

Contributors

author

Marcinek Roman

• historyk-archiwista, Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Krakowie

author

Moździerz Zbigniew

• historyk sztuki, konserwator zabytków architektury, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem

References

• Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Spytkowicach, zespół 1045, plik 17: Obwieszczenie starosty powiatowego nowotarskiego, Nowy Targ, 31 stycznia 1950, L. A. 17-14/49, kopie dokumentów w załącznikach; informacje opublikowano także w Krakowskim Dzienniku Wojewódzkim nr 4 i 8.
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, CW Zakopane, dokumentacja techniczna, sygn. 3381/10/149.
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, dokumentacja zadania 3529 [1975], sygn. 3381/10/1699.
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, teczka 1/10: Kronika Wojskowego Zespołu Wypoczynkowego w Zakopanem, 1948-1986, sygn. 5644/11/15.
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, teczka inwestycji WZW 316/82/39 [1983], sygn. 5335/10/52.
• Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, założenia techniczno-ekonomiczne WDW Kościelisko, sygn. 3381/10/915.
• Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, sygn. IPN BU 320/14, IPN BU 1622/534.
• Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Departament Służby Zdrowia. Metryki szpitali, sygn. IV.503.7.167. R. 1947.
• Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Departament Służby Zdrowia, Plan sytuacyjny Wojskowego Sanatorium Przeciwgruźliczego, sygn. IV.120.9.54, R. 1961.
• Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Dokumentacja obiektów wojskowych, Garnizon Zakopane, sygn. IV.503.4.254. R.1949.
• Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Ministerstwo Spraw Wojskowych, sygn. I.300.63.177.
• Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Wydział Służby Zdrowia i szpitale wojskowe Okręgu, sygn. IV.510.5.189. R. 1950.
• Informacja o wynikach kontroli gospodarowania przez Agencję Mienia Wojskowego składnikami mienia Skarbu Państwa w latach 2002-2005, Gdańsk 2006, nr ewid. 127/2006 /P05/125/LGD.
• Najwyższa Izba Kontroli, Delegatura Gdańsk, Informacja o wynikach kontroli gospodarowania przez Agencję Mienia Wojskowego składnikami mienia Skarbu Państwa w latach 2002-2005, Gdańsk 2006, nr ewid. 127/2006 /P05/125/LGD.
• Ogłoszenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, Kraków 15 lipca 1950.
• Polski Instytut i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie: http://pism.co.uk/B/BI11a.pdf
• Polski Instytut i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie: http://pism.co.uk/B/BI11dp3.pdf
• Polski Instytut i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie: http://pism.co.uk/B/BI12c.pdf
• Sprawozdanie z działalności Agencji Mienia Wojskowego za 2002 rok, rozpatrzone i przyjęte przez Radę Ministrów dnia 17 czerwca 2003 r. oraz Sejm RP dnia 11 września 2003, Warszawa 2003.
• Zbiory Archiwalne Muzeum Tatrzańskiego, zdjęcia archiwalne willi Salamandra w trakcie budowy, fot. S. Żychoń, 1937, sygn. AF/21573/1/MT/II-068 oraz AF/21573/2/MT/II-068.
• „Architektura i budownictwo” 1939, nr 4/5.
• „Biuletyn Związku Ziem Górskich” 1938-1939.
• „Dziennik Białostocki” 1930, z. 26 (I).
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych z 27 kwietnia 1929, nr 9.
• „Goniec Częstochowski” 1938, R. 33, nr 113.
• Ministerstwo Spraw Wojskowych – Dziennik Rozkazów, 1928, R. 9, nr 25, poz. 290.
• Ministerstwo Spraw Wojskowych – Dziennik Rozkazów, 1928, R. 9, nr 30, poz. 333.
• „Orędownik Ostrowski: pismo na powiat ostrowski i miasto Ostrów, Odolanów, Mikstat, Sulmierzyce, Raszków i Skalmierzyce” 1938, R. 87, nr 79.
• „Pamiętnik Teatralny” 1964, t. 12.
• „Rocznik Ziem Górskich” 1939.
• „Tydzień Warszawy: literatura, sztuka, teatr, kino, turystyka, aktualia” 1938, R. 2, nr 16.
• „Uzdrowiska Polskie” 1937.
• „Wiadomości Ziem Górskich” 1939.
• Zarządzenie Ministra Obrony Narodowej, 1991, nr 58.
• Baraniak M., Mistrzostwa świata Międzynarodowej Federacji w Zakopanem, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza”, Częstochowa 2010, z. IX.
• Bobrowski C., Wspomnienia ze stulecia, Lublin 1985.
• Cyprian T., Komisja stwierdziła… Londyn 1942, Warszawa 1960.
• Dziuba J.J., Wojskowy Zespół Wypoczynkowy Zakopane 1948-1998, Nowy Targ 1998.
• Górecka M., Kościelisko. Uzdrowisko pod Giewontem, b.m., b.r.
• Górnicki W., Trzy skandale, Warszawa 1956.
• Jarochowska M., Poza gniazdem. Wizerunki emigrantki polskiej w Kanadzie w XX wieku, Montreal 2006.
• Kasprzycki T., Kartki z dziennika oficera I Brygady, Warszawa 1936.
• Kowalski M., 1918-1963: moi dowódcy, Kraków 1991.
• Kwiecień M., Wśród potępieńczych swarów. Prawne aspekty rozliczeń politycznych wśród uchodźstwa polskiego we Francji i Wielkiej Brytanii 1939-1943, Kraków 2013.
• Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• Pinkwart M., Zdebski J., Nowy Cmentarz w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, Warszaw-Kraków 1988.
• Połczyński A., Września i wrzesień 1939, Poznań 1999.
• Romeyko M., Przed i po maju, Warszawa 1967.
• Styk S., Działalność Korpusu Kontrolerów Wojska Polskiego 1921-1939, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1978, nr 2 (84).
• Szucka A.M., Moje Kościelisko, Lublin 1993.
• Więckowski A., Domek w Podkowie Leśnej, „Dom Osiedle Mieszkanie” 1929.
• Witos W., Moje wspomnienia, Warszawa 1995.
• Wyka K., Czasy, Kraków 1971.
• http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/E38F607AA17DD8B7C12578540050C580
• http://urbexepp.blox.pl/2012/01/Wojskowy-Zespol-Wypoczynkowy-Salamandra.html
• http://www.koscieliska.pl/opolan.html
• http://www.kworum.com.pl/art4395,polskie_dzieje_huculszczyzny.html
• http://www.mailbox.olsztyn.pl/users/mail0070/karpaty/texts/tt001.htm
• http://www.youtube.com/watch?v=ek0skFDMVj8
• www.krajoznawcy.info.pl/uzdrowisko-pod-giewontem-1573
• www.ojczyzna.org/zasoby/gen.modelski_przyczyny_kleski_wrzesniowej_1939r/Modelski_93.pdf

Identifiers

ISSN

0029-8247