Nuda, czyli dekonstrukcja podmiotu. Sartre – Cioran – Pessoa

• Authors: Szaj Patryk

Title variants

EN

Boredom, or the Deconstruction of the Subject: Sartre, Cioran, and Pessoa

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na przykładzie twórczości trzech autorów: Jeana-Paula Sartre’a, Emila Ciorana i Fernanda Pessoi, autor artykułu udowadnia, że nuda jest jednym z najważniejszych wyznaczników modernizmu, powielając cechę przy¬pisywaną samej tej epoce, prądowi lub zespołowi nurtów, jaką jest nieo-kreśloność. W artykule przedstawiona zostaje swoista „fenomenologia nudy”, którą można wyprowadzić z pisarstwa powyższych autorów, wska¬zująca na „pograniczność” nudy – jest ona bowiem doświadczeniem prze¬biegającym na styku fizjologii i woli, skutkującym odczuciem nadmiaru istnienia, bezsensu egzystencji, absurdu świata. Nuda działa na podmiot destrukcyjnie – rozbija jego tożsamość, podważa jego substancjalność, ujawnia tkwiącą w nim wewnętrzną inność. Jako zjawisko charakterystycz¬ne dla modernizmu porównana zostaje z anomią i nihilizmem, wespół z którymi stanowi specyficzną „triadę nowoczesną” – zbiór niezbywalnych doświadczeń, z którymi każdy modernista musiał się zmierzyć. W ostat¬niej części artykułu udowodniona zostaje teza, że nuda stanowi specyficzną dekonstrukcję podmiotu: działającą w samych trzewiach egzystencji „pod¬stawę” zarówno inicjującą budowanie tożsamości, jak i uniemożliwiającą skuteczne zakończenie tego procesu.

EN

Using the writings of Jean-Paul Sartre, Emil Cioran, and Ferdinand Pessoa as examples, the author proves that boredom is one of the most important signs of modernism. It duplicates a feature ascribed to modern¬ist movements or groups of movements, and to the era itself – indetermi¬nacy. The author presents a kind of “phenomenology of boredom” that can be derived from the works of these three writers and points out its “bordering” status: It is an experience that takes place at the meeting point of physiology and will, causing a feeling of the excess of existence, the senselessness of being, or the absurdity of the world. Boredom acts on the subject destructively, fragmenting its identity, undermining its substantial¬ity, and bringing to light its internal otherness. As a phenomenon specific to modernism, it can be compared with anomy and nihilism, with which it produces a “modern triad” – a set of unavoidable modern experiences. The last part of the article proves that boredom is also a kind of deconstruc¬tion of the subject: a visceral “foundation” of existence that both initiates the construction of identity and prevents the successful completion of this process.

Keywords

PL

nuda; modernizm; dekonstrukcja; Sartre; Cioran; Pessoa

EN

boredom; modernism; deconstruction; Sartre; Cioran; Pessoa

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2016
• Issue: 2(11)
• Pages: 39-59

Contributors

author

Szaj Patryk

References

• "Anderson B. 2004. Time-stilled Space-slowed: How Boredom Matters, „Geoforum”, nr 35(6), s. 739–754.
• Bałus W. 1996. Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki, Universitas.
• Bieńczyk M. 2012. Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty, Świat Książki.
• Caputo J.D. 1987. Radical Hermeneutics. Repetition, Deconstruction, and the Hermeneutic Project, Indiana University Press.
• Caputo J.D. 2007. How to Read Kierkegaard, Granta Books.
• Charchalis W. 2011. Dlaczego heteronimia?, [w:] F. Pessoa, Poezje zebrane Alberta Caeiro. Heteronimia I, tłum. W. Charchalis, Czuły Barbarzyńca Press, s. 5–6.
• Chwin S. 2010. Samobójstwo jako doświadczenie wyobraźni, Wydawnictwo Tytuł.
• Cioran E. 1999. Rozmowy z Cioranem, tłum. I. Kania, Wydawnictwo KR.
• Cioran E. 2004. Zesz yty 1957–1972, tłum. I. Kania, Wydawnictwo KR.
• Czaja D. 2009. Lekcje ciemności, Wydawnictwo Czarne.
• Derrida J. 1992. Farmakon, tłum. K. Matuszewski, [w:] Pismo filozofii, Inter Esse, s. 39–61.
• Derrida J. 2011. To niebez pieczne uzupełnienie…, [w:] O gramatologii, tłum. B. Banasiak, Wydawnictwo Officyna, s. 191–217.
• Filek J. 1997. Słów kilka o ostatnim z potężnej gromadki Rumunów, „Kwartal¬nik Filozoficzny”, nr 2, s. 65–79.
• Flaubert G. 1973. Correspondance, Gallimard.
• Franczak J. 2002. Rzecz o nierzecz ywistości. „Mdłości” Jeana Paula Sartre’a i „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza, Universitas.
• Gadacz T. 2009. Historia filozofii XX wieku. Nurty, t. 2: Neokantyzm, filozofia egz ystencja, filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak.
• Goodstein E. 2005. Experience without Qualities. Boredom and Modernity, Stanford University Press.
• Hillis Miller J. 1991. Theory Now and Then, Duke University Press.
• Jędraszewski M. 1994. W poszukiwaniu nowego humanizmu. J.-P. Sartre – E. Lévinas, Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej.
• Koschany R. 2013. Banalność dnia. O prozie ż ycia w Księdze niepokoju, [w:] Powinowactwa Pessoi. Szkice krytyczne, red. J. Roszak, A. Żychliński, Wydaw¬nictwo Naukowe UAM, s. 19–34.
• Kossak J. 1976. Egz ystencjalizm w filozofii i literaturze, Książka i Wiedza.
• Kowalska M. 1997. W poszukiwaniu straconej syntez y. Jean-Paul Sartre i paradygmaty filozoficznego myślenia, Wydawnictwo Spacja.
• Kuhn T. 1968. Struktura rewolucji naukowych, tłum. H. Ostromęcka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lévinas E. 2007. O uciekaniu, tłum. A. Czarnacka, Wydawnictwo IFiS PAN.
• Mach E. 2009. Analiza wrażeń i stosunek sfery fiz ycznej do psychicznej, tłum. M. Miłkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Markowski M.P. 1999. L’ennui – ułamek historii, [w:] Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Rebis, s. 290–316.
• Markowski M.P. 2007. Polska literatura nowoczesna. Leśmian, Schulz, Witkacy, Universitas.
• Markowski M.P. 2009. Pessoa – kaznodzieja wyrzeczenia, [w:] Życie na miarę literatury. Eseje, Wydawnictwo Homini.
• Mattheus B. 2008. Cioran. Portret radykalnego sceptyka, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR.
• Nietzsche F. 2009. Wola mocy. Próba przemiany wszystkich wartości, tłum. K. Drzewiecki, S. Frycz, Wydawnictwo Vis-à-vis/Etiuda.
• Nycz R. 1997. Jęz yk modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wydawnictwo Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, „Leopoldinum”.
• Piechaczek S., red. 2014. Cioran – w pułapce istnienia, Zakład Poligraficzny Sindruk.
• Pessoa F. 2007. Księga niepokoju Bernarda Soaresa, pomocnika księgowego w Lizbonie, tłum. M. Lipszyc, Świat Literacki.
• Prokopski J.A. 2007. Egzystencja i tragizm. Dialektyka ludzkiej skończoności. Krytyka nowożytnej i współczesnej myśli egzystencjalistycznej, Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Puszko H. 1988. Mdłości – powieść z tezą czy antynomia kłamcy, „Studia Filozoficzne”, nr 11, s. 41–53.
• Roszak J. 2013. Przestrzenią tu staje się czas. Hüzün, saudade (w stronę Fernanda Pessoi), [w:] Powinowactwa Pessoi. Szkice krytyczne, red. J. Roszak, A. Żychliński, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 149–164.
• Sartre J.-P. 1948. Qu’est-ce que la littérature?, Gallimard.
• Sartre J.-P. 1957. L’Être et le Néant, Gallimard.
• Sartre J.-P. 1968. Słowa, tłum. J. Rogoziński, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Sartre J.-P. 1974. Mdłości, tłum. J. Trznadel, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Sartre J.-P. 1998. Egz ystencjalizm jest humanizmem, tłum. J. Krajewski, Wydawnictwo Literackie Muza.
• Sartre J.-P. 2007. Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej, tłum. J. Kieł¬basa i in., Wydawnictwo Zielona Sowa.
• Sendyka R. 2015. Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych, Universitas.
• Sheppard R. 2004. Problematyka modernizmu europejskiego, tłum. P. Wawrzyszko, [w:] Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. R. Nycz, Universitas, s. 71–140.
• Sloterdijk P. 2005. Bezinteresowny odwet: notatka o Cioranie, tłum. K. Tórz, „Twórczość”, nr 6, s. 94–97.
• Spacks P.M. 1995. Boredom: The Literary History of a State of Mind, University of Chicago Press.
• Stempowski J. 2005. Eseje dla Kassandry, Słowo/Obraz Terytoria.
• Swoboda T. 2011. Cioran po polsku, „Literatura na Świecie”, nr 1/2, s. 370–391.
• Tabucchi A. 2002. Kufer pełen ludzi, tłum. A. Wasilewska, „Literatura na Świecie”, nr 375–377(10–12), s. 96–119.
• Toohey P. 2012. Historia nudy, tłum. K. Ciarcińska, Bellona.
• Valéry P. 1960. Oeuvres, t. 2, Gallimard.
• Vattimo G. 2006. Koniec nowoczesności, tłum. M. Surma-Gawłowska, Universitas.
• Wilson C. 1959. Outsider, tłum. M. Traczewska, Wydawnictwo Literackie.
• Zenith R. 2013. O „Księdze niepokoju”, tłum. M. Lipszyc, „Literatura na Świecie”, nr 3/4, s. 140–166.