Potencjały bezładu i cierpienia w biografiach młodych kobiet wchodzących w świat sztuki i medycyny

• Authors: Katarzyna Waniek

Title variants

EN

Potentials of Disorder and Suffering in the Biographies of Two Young Women Entering the World of Medicine and Art

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ten, odwołując się do analizy autobiograficznych relacji dwóch trzydziestoletnich kobiet (artystki i lekarza), podejmuje próbę zarysowania pewnych wymiarów analitycznych związanych z doświadczaniem konieczności sprostania oczekiwaniom rodziny oraz – znacząco odmiennym – wymaganiom kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Istotna jest tu przynależność narratorek do pokolenia, którego proces adolescencji i wchodzenia we wczesną dorosłość (tym samym na rynek pracy) przebiega w specyficznym kontekście historycznym, społecznym i kulturowym, którego ramę stanowią dynamiczne i wzajemnie powiązane procesy transformacji ustrojowej, wejścia w struktury Unii Europejskiej, intensywnej modernizacji, globalizacji czy wreszcie rozwoju neoliberalnej ideologii. Szczególna uwaga zostaje zatem zwrócona na potencjały bezładu i chaosu ukryte z jednej strony w tradycyjnej rodzinie, a z drugiej w rządzonym kapitalistycznymi regułami świecie pracy. W odniesieniu do drugiego przypadku zostanie pokazane, w jaki sposób neoliberalne mechanizmy promujące takie przymioty, jak: kreatywność, racjonalność, sprawczość, odpowiedzialność i tym podobne systematycznie wytwarzają sytuację biograficznej pułapki i inicjują proces trajektorii, którą w istocie charakteryzują neoliberalne antywartości, to jest niemoc, irracjonalność, bezradność czy samowyobcowanie.

EN

This paper, based on the analysis of autobiographical renderings of two women (a medicine doctor and an artist) being in their thirties, aims at outlining certain analytical dimensions connected with the narrators’ need to meet both expectations of their parents and significantly different requirements of a free-market economy in Poland. It is important to note that the informants belong to the generation that entered their adolescence and early adulthood period (and at the same time—labour market) in a very specific socio-cultural context, framed by the dynamics of interrelated processes of political transformation, joining the European Union, vibrant modernization, globalization, and, last but not least, development of neoliberal ideology. Consequently, special attention is paid to the potentials of disorder and chaos embedded, on the one hand, in the traditional family and, on the other hand, in the world of work governed by the capitalist rules of the game. Moreover, it will be discussed here how neoliberal mechanisms promoting such attributes as creativity, rationality, agency, responsibility, et cetera are in fact a biographical trap that may initiate the processes of the trajectory of suffering. This is characterized by the neoliberal anti-values: powerlessness, irrationality, helplessness, and self-alienation.

Keywords

PL

potencjał trajektoryjny; transformacja; neoliberalizm; europejska przestrzeń mentalna; świat pracy; rodzina

EN

Trajectory Potential; Political Transformation; Neoliberalism; European Mental Space; World of Work, Family

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2016
• Volume: 12
• Issue: 2
• Pages: 114-144

Contributors

author

Katarzyna Waniek

• Uniwersytet Łódzki

References

• Bauman Zygmunt (1993) Ponowoczesne wzory osobowe. „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 7‒31.
• Becker Howard S. (1982) Art Worlds. Berkeley: California University Press.
• Berger Peter L., Luckmann Thomas (1983) Społeczne tworzenie rzeczywistości. Przełożył Józef Niżnik. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bernstein Basil (1990) Odtwarzanie kultury. Przełożyli Zbigniew Bokszański i Andrzej Piotrowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bertaux Daniel (2012) Analiza pojedynczych przypadków (au cas par cas). Przełożyła Agnieszka Trąbka. [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii, Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 309–333.
• Clarke Adele (1991) Social Worlds/Arenas Theory [w:] David R. Maines., ed., Social Organization and Social Structure: Essays in Honour of Anselm Strauss. New York: Aldine de Gruyter, s. 119–158.
• Czyżewski Marek (2009) Między panoptyzmem a „rządnomyślnością – uwagi o kulturze naszych czasów. „Kultura Współczesna”, t. 2, s. 83–95.
• Czyżewski Marek (2013) Socjologia interpretatywna i metoda biograficzna: przemiana funkcji, antyesencjalistyczne wątpliwości oraz sprawa krytyki. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 4, s. 14–27 [dostęp 15.10.2015 r.]. Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›.
• Helling Ingeborg (1985) Metoda badań biograficznych. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 93–115.
• Hernik Kamila (2007) Doświadczenie konwersji przez studentów Wydziału Aktorskiego Akademii Teatralnej w Warszawie. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 3, nr 3.
• Hughes Everett C. (1963) Professions. „Daedalus”, nr 4, s. 655‒668.
• Hughes Everett C. (1972) The Linguistic Division of Labor in Industrial and Urban Societies [w:] Joshua A. Fishman, ed., Advances in the Sociology of Language, vol. 2. The Hague, s. 296–309.
• Kaźmierska Kaja (1996) Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne [w:] Marek Czyżewski, Andrzej Piotrowski, Alicja Rokuszewska-Pawełek, red., Biografia a tożsamość narodowa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 35–44.
• Kaźmierska Kaja (2014) Paradoksy ideologicznego uprzywilejowania – studium przypadku. „Praktyka Teoretyczna”, nr 3(13).
• Kaźmierska Kaja, Waniek Katarzyna, Zysiak Agata (2015) Opowiedzieć Uniwersytet. Łódź akademicka w biografiach wpisanych w losy Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kenney Padraic (1999) The Gender of Resistance in Communist Poland, “The American Historical Review”, nr 104(2)2, s. 399–425.
• Lem Stanisław (1987) Pokój na ziemi. Kraków. Wydawnictwo Literackie.
• Lem Stanisław (2009) Opowieści o pilocie Pirxie. Warszawa: Wydawnictwo „Agora”.
• Mannheim Karl (1952) The Problem of Generations Essays on the Sociology of Konowledge. London: Routledge.
• Marody Mirosława. (2015) Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
• Mead George H. (1975) Umysł, osobowość, społeczeństwo. Tłumaczyła Zofia Wolińksa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Nowicka Magdalena (b.d.) Dyskretny urok niespełnienia albo to, czego poezja nie czyni [dostęp 12.12.2015 r.]. Dostępny w Internecie ‹http://wakat.sdk.pl/dyskretny-urok-niespelnienia-albo-to-czego-poezja-nie-czyni/›.
• Piotrowski Andrzej (1997) Lęk przed Europą [w:] Marek Czyżewski, Andrzej Piotrowski, Sergiusz Kowalski, red., Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. Kraków: Wydawnictwo „Aureus”, s. 324–337.
• Prawda Marek (1989) Biograficzne odtwarzanie rzeczywistości (o koncepcji badań biograficznych Fritza Schütze). „Studia Socjologiczne”, nr 4. s. 81–98.
• Reimann Gerhard, Schütze Fritz (2012) Trajektoria jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych. Tłumaczyli Zbigniew Bokszański i Andrzej Piotrowski [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 389–414.
• Rosenthal Gabriele (2012) Historyczna i rodzinna sekwencja pokoleń. Przełożyła Agnieszka Pawlak [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 685–700.
• Schütz Alfred (2008) Powracający do domu [w:] tegoż, O wielości światów. Tłumaczyła Barbara Jabłońska. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 203–212.
• Schütze Fritz (1981) Prozeßstrukturen des Lebensablaufs [w:] Joachim Matthes, ed.., Biographie in handlungswissenschaftlicher Perspektive. Nürnberg: Verlag der Nürnberger Forschungsvereinigung, s. 67–156.
• Schütze Fritz (1983) Biographieforschung und narratives Interview. „Neue Praxis. Kritische Zeitschrift für Sozialarbeit und Sozialpädagogik”, no. 13, s. 283–293.
• Schütze Fritz (1984) Kognitiven Figuren des autobiographischen Stegreiferzälens [w:] Martin Kohli, Robert Günther, eds., Biographie und Sozial Wirklichkeit. Stuttgart, s. 78–117.
• Schütze Fritz (1990) Presja i wina: doświadczenia młodego żołnierza niemieckiego w czasie drugiej wojny światowej i ich implikacje biograficzne. Tłumaczyła Maria Ziółkowska. [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 325–339.
• Schütze Fritz (2012a) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. Przełożyła Katarzyna Waniek. [w:] Kaźmierska Kaja, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 141–278.
• Schütze Fritz (2012b) Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej. Przełożył Marek Czyżewski [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 415–458.
• Schütze Fritz (2012c) Koncepcja świata społecznego w symbolicznym interakcjonizmie oraz organizacja wiedzy we współczesnych złożonych społeczeństwach [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 489–514.
• Schütze Fritz, Schröder-Wildhagen Anja (2012) European Mental Space and its Biographical Relevance [w:] Robert Miller, Graham Gray, eds., The Evolution of European Identities. Biographical Approaches. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave MacMillan, s. 255–278.
• Schütze Fritz i in. (2012) Discoverers in European Mental Space: The Biographical Experiences of Participants in European Civils Society Organizations [w:] Robert Miller, Graham Gray, eds., The Evolution of European Identities. Biographical Approaches. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave MacMillan, s. 150–169.
• Stachowiak Jacek (2013) Pedagogizacja medialna i wzór „przedsiębiorcy samego siebie”. „Societas/Communitas”, nr 2, s. 141–161.
• Stonequist Everett V. (1961) The Marginal Man. A Study In Personality and Culture Conflict. New York: Russell & Russell INC.
• Strauss Anslem L. (2001) Professions, Works and Careers. London: Transaction Publishers.
• Strauss Anslem L. (2012) Światy społeczne i społeczeństwo. Tłumaczyła Katarzyna Waniek. [w:] Kaźmierska K., red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 471–488.
• Thomas William I. (1951) The Four Wishes [w:] Volkart E.H., ed., Social Behaviour and Personality. Contributions of W.I. Thomas to Theory and Social Research. New York: Social Science Research Council.
• Turner Victor (2010) Proces rytualny. Struktura i antystruktura. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Urbańska Sylwia. (2015) Matka polka na odległość. Z doświadczeń migracyjnych robotnic 1989-2010. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• van Gennep A. (2006) Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Waniek Katarzyna (2015) „Ucieczka do…” jako istotna przyczyna mobilności w Europie. „Folia Sociologica”, nr 53, s. 31‒50.
• Wildhagen Anja. (b.d.) Devaluation of Biography and Biographical Work to Overcome Self-Alienation: Underprivileged Life Courses of Divorced Women in the GDR. Tekst przygotowany w ramach projektu „Doświadczenie biograficzne w PRL i NRD oraz jego przepracowanie w powojennym pokoleniu 1945–1955. Porównanie socjologiczne na podstawie analizy biograficznej”, (termin realizacji 2012–2014). Projekt był finansowany przez Polsko-Niemiecką Fundację na Rzecz Nauki (wniosek 100201/projekt nr 2012-03).