Józef Piłsudski a polska racja stanu (grudzień 1922 – maj 1926)

• Authors: Gaul Jerzy

Title variants

EN

Józef Piłsudski and the Polish raison d’État (December 1922 – May 1926)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Program polityczny marszałka Piłsudskiego od grudnia 1922 do maja 1926 r. kształtowały wymogi polskiej racji stanu – bezpieczeństwo suwerennej Rzeczypospolitej i jej interesy moralne. Do arsenału środków zabezpieczających wojskową rację stanu należały: apolityczne wojsko, niezależny wódz naczelny, zwierzchnictwo prezydenta nad armią, troska o honor służby wojskowej. Polityczna racja stanu wymagała budowy silnego państwa, przedkładania jego dobra ponad partykularne interesy grup społecznych, religijnych czy narodowych, eliminacji zagrożeń wynikających z wadliwych stosunków politycznych i ustrojowych utrwalonych na mocy konstytucji marcowej 1921 r. oraz z dominacji kłamstwa w życiu politycznym. Cywilizacyjna racja stanu wymagała utrzymania europejskości kraju we współpracy z zachodnimi mocarstwami. Racja stanu we wszystkich trzech wymiarach wymagała respektowania imponderabiliów, takich jak prawda, honor, sprawiedliwość, tolerancja. Według Piłsudskiego warunkiem rozwiązania węzła gordyjskiego polityki polskiej było „silne państwo”, które po maju 1926 r. zapewniało mu nieograniczone wpływy. Oznaczało to zakwestionowanie jednego z kanonów polskiej racji stanu: unikania rozwiązań sprzecznych z zasadami i wartościami zachodnimi.

EN

Marshal Piłsudski’s political programme from December 1922 to May 1926 was shaped by the requirements of Polish raison d’État – the security of the sovereign Republic and its moral interests. The array of measures to protect the military raison d’État included: an apolitical army, an independent commander in chief, the President’s authority over the army, and concern for the honour of military service. The political raison d’État required building a strong state, putting its welfare above the particular interests of social, religious or national groups, eliminating threats resulting from deficient political and systemic relations established by the March 1921 Constitution, and from prevalence of deception in political life. Civilizational raison d’État required the maintenance of the country’s European character in cooperation with the western powers. The raison d’État in all three dimensions required the respect of imponderables such as truth, honour, justice and tolerance. According to Piłsudski, the condition for the release of the Gordian knot of Polish policy was a ‘strong state’, which after May 1926 gave him unlimited powers. This meant challenging one of the canons of Polish raison d’État: avoiding solutions contradictory to Western principles and values.

Keywords

PL

Józef Piłsudski; racja stanu; władze wojskowe; myślenie polityczne; silne państwo; zamach majowy

EN

Józef Piłsudski; raison d’État; military authority; political thought; strong state; May coup

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2020
• Volume: 27
• Pages: 109-146

Dates

published

2020-10-30

Contributors

author

Gaul Jerzy

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa

References

• Österreichisches Staatsarchiv (ÖStA), Archiv der Republik (AdR), Neues Politisches Archiv (NPA), Auswärtiges Amt (AA), Gesandtschaftsarchiv Warschau, kart. 76–77
• Baranowski Władysław, Rozmowy z Piłsudskim 1916–1931, Warszawa 1990
• Gibson Hugh S., Amerykanin w Warszawie 1919–1924. Niepodległa Rzeczpospolita oczami pierwszego ambasadora Stanów Zjednoczonych, wybór tekstów i oprac. V. H. Reed, M. B. B. Biskupski, J. Böhler, J. R. Potocki, Kraków 2018
• Hupka Jan, Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta, Niwiska 1936
• Jędrzejewicz Janusz, W służbie idei. Fragmenty pamiętnika i pism, Londyn 1972
• Jędrzejewicz Wacław, Wspomnienia, Wrocław-Warszawa-Kraków 1993
• Kozicki Stanisław, Pamiętnik 1876–1939, Słupsk 2009
• Morawski Kajetan, Tamten brzeg. Wspomnienia i szkice, Warszawa 1996
• O niepodległą i granice, t. 5: Protokoły Komitetu Politycznego Rady Ministrów 1921–1926, oprac. Marek Jabłonowski, Włodzimierz Janowski, Warszawa-Pułtusk 2004
• Pękosławski Jan, Dla potomności. Z okresu zarania naszej niepodległości 1919–1926, Warszawa 1929
• Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa 1989
• Piłsudski Józef, Pisma zbiorowe. Wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych, t. 3, Warszawa 1937; t. 5, Warszawa 1937; t. 6, Warszawa 1937; t. 8: Pisma – mowy – rozkazy, Warszawa 1931; t. 9, Warszawa 1937; t. 10, Warszawa 1938
• Popiel Karol, Generał Sikorski w mojej pamięci, Warszawa 1983
• Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. Halina Janowska, Tadeusz Jędruszczak, Warszawa 1981
• Rataj Maciej, Pamiętniki 1918–1927, oprac. Jan Dębski, Warszawa 1965
• Sapieha Eustachy, Konstytucja racji stanu. Wybór pism, Warszawa 2017
• Składkowski Felicjan Sławoj, Strzępy meldunków, Warszawa 1998
• Świtalski Kazimierz, Diariusz 1919–1935, Warszawa 1992
• Świtalski Kazimierz, Diariusz. Uzupełnienia z lat 1919–1932, Warszawa 2012
• Thugutt Stanisław, Autobiografia, Warszawa 1984
• Tommasini Francesco, Odrodzenie Polski, Warszawa 1928
• Zaleski August, Wspomnienia, oprac. Krzysztof Kania, Krzysztof Kloc, Przemysław Marcin Żukowski, Warszawa 2017
• Adamczyk Arkadiusz, Bogusław Miedziński (1891–1972). Biografia polityczna, Toruń 2000
• Aksamitek Stefan, Generał Józef Haller. Zarys biografii politycznej, Katowice 1989
• Bartoszewicz Henryk, Roman Knoll. Polityk i dyplomata, Warszawa 2018
• Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919–1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001
• Borejsza Jerzy W., Mussolini był pierwszy…, Warszawa 1979
• Borejsza Jerzy W., Rzym a wspólnota faszystowska. O penetracji faszyzmu włoskiego w Europie Środkowej, Południowej i Wschodniej, Warszawa 1971
• Cepnik Henryk, Józef Piłsudski twórca państwa polskiego. Zarys życia i działalność, Warszawa 1934
• Chajn Leon, Polskie wolnomularstwo 1920–1939, Warszawa 1984
• Chapoutot Johann, Wiek dyktatur. Faszyzm i reżimy autorytarne w Europie Zachodniej (1919–1945), Warszawa 2012
• Ciałowicz Jan, Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921–1939, Warszawa 1970
• Cisek Janusz, O planie zamachu na Józefa Piłsudskiego w sierpniu 1920 roku, „Niepodległość”, t. 24, 1991, s. 7–14
• Dworecki Zbigniew, Poznańskie i Piłsudski, Poznań 2008
• Garlicki Andrzej, Józef Piłsudski 1867–1935, Kraków 2009
• Garlicki Andrzej, Przewrót majowy, Warszawa 1979
• Gaul Jerzy, „Upojenie wolnością” i społeczne oraz gospodarcze uwarunkowania odbudowy państwa polskiego w czasie rządów Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego 1918–1922, „Dzieje Najnowsze”, t. 51, 2019, nr 1, s. 29–54
• Gaul Jerzy, Cywilizacja, kultura, rozwój, „Odra”, nr 11, 1996, s. 5–9
• Gaul Jerzy, Czarno-żółty miraż. Sprawa Józefa Piłsudskiego w monarchii habsburskiej 1896–1918, Warszawa 2018
• Gaul Jerzy, Demokracja a silna władza. Dylematy Józefa Piłsudskiego i jego przeciwników politycznych (1918–1926), „Przegląd Powszechny”, t. 11, 2012, s. 88–99
• Gaul Jerzy, Inwigilacja Józefa Piłsudskiego w latach 1901–1917, „Biuletyn Informacyjny” (Miesięcznik Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej), R. 25, 2015, nr 11 (307), s. 8–14
• Gaul Jerzy, Józef Piłsudski a cywilizacyjny wymiar polskiej racji stanu na Wschodzie 1918–1922, „Przegląd Wschodni”, [w druku]
• Gaul Jerzy, Józef Piłsudski a szpiegostwo w II Rzeczypospolitej [w:] Sekretna wojna, t. 2: Z dziejów kontrwywiadu II RP (1914) 1918–1945 (1948), red. Zbigniew Nawrocki, Poznań 2015, s. 131–156
• Gaul Jerzy, Józef Piłsudski a ziemie zachodnie Drugiej Rzeczypospolitej w kontekście traktatu wersalskiego (1918–1922) [w:] Czas wolności – czas przemian. Traktat Wersalski i rok 1919 w zachodniej Polsce, Poznań 2020
• Gaul Jerzy, Józef Piłsudski wobec wykorzystywania wywiadu w walce politycznej w latach I wojny światowej, [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 2, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015, s. 21–47
• Gaul Jerzy, Józef Piłsudski’s attitude towards the First World War peace talks in Paris and the Versailles Treaty [in:] The Frustrated Peace? The Versailles Treaty and its Political, Social and Economic Impact on Europe [seria: Europa Orientalis, Prague 2020]
• Gaul Jerzy, Przez zaborczą Austrię do niepodległej Polski. Militarny, polityczny i cywilizacyjny wymiar polskiej racji stanu 1867–1918, „Przegląd Wschodni”, t. 15, 2019, z. 2, s. 235–271
• Gołota Janusz, Jędrzej Moraczewski w latach 1919–1926, „Dzieje Najnowsze”, R. 25, 1993, nr 2, s. 35–51
• Grzybowski Wacław, Spotkania i rozmowy z Józefem Piłsudskim, „Niepodległość”, t. 1, [Londyn] 1948, s. 89–100
• Hass Ludwik, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Warszawa 1993
• Hass Ludwik, Z socjalnych źródeł przewrotu majowego. Inteligencja-piłsudczycy, „Kwartalnik Historyczny”, t. 77, 1970, z. 2, s. 368–393
• Historia dyplomacji polskiej, t. 4, 1918–1939, red. Piotr Łossowski, Warszawa 1995
• Jędrzejewicz Wacław, Cisek Janusz, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, t. 2: 1916–1920; t. 3: 1921–1926, Kraków-Łomianki 2006–2007
• Krasuski Jerzy, Polityka zagraniczna Polski w latach 1919–1945, Poznań 2000
• Krasuski Jerzy, Tragiczna niepodległość. Polityka zagraniczna Polski w latach 1919–1945, Poznań 2000
• Kulesza Władysław T., Koncepcje ideowo-polityczne obozu rządzącego w Polsce 1926–1935, Wrocław 1985
• Kutrzeba Stanisław, Polska odrodzona 1914–1939, Kraków 1988
• Łossowski Piotr, Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985
• Mackiewicz Cat Stanisław, Historia Polski od 11 listopada 1918 r. do 17 września 1939 r., Warszawa 1989
• Malinowski Pobóg Władysław, Józef Piłsudski 1867-1914, Łomianki 2015
• Malinowski Pobóg Władysław, Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1967
• Meinecke Friedrich, Die Idee der Staatsräson in der neueren Geschichte, München 1957
• Micewski Andrzej, Roman Dmowski, Warszawa 1971
• Najdus Walentyna, Zygmunt Marek prawnik i polityk 1872–1931, Warszawa 1992
• Nowak Julian, Wspomnienia z ławy rządowej, Kraków 2017
• Nowak-Kiełbikowa Maria, Polska – Wielka Brytania w dobie zabiegów o zbiorowe bezpieczeństwo w Europie 1923–1937, Warszawa 1989
• Nowik Grzegorz, Odrodzenie Rzeczypospolitej w myśli politycznej Józefa Piłsudskiego 1918–1922, cz. 1: Sprawy wewnętrzne, Warszawa 2018
• Patelski Mariusz, Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski. Żołnierz i dyplomata, Warszawa 2002
• Piszczkowski Tadeusz, Anglia a Polska 1914–1939 w świetle dokumentów brytyjskich, Londyn 1975
• Próchnik Adam, Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej. Zarys dziejów politycznych, Warszawa 1957
• Romeyko Marian, Przed i po maju, Warszawa 1967
• Rzegocki Arkady, Racja stanu a polska tradycja myślenia o polityce, Kraków 2008
• Rzewuski Paweł, Filozofia Piłsudskiego, Warszawa 2018
• Sierpowski Stanisław, Stosunki polsko-włoskie w latach 1918–1940, Warszawa 1975
• Stawecki Piotr, Generał Marian Kukiel jako szef Biura Historycznego Sztabu Generalnego i jego konflikt z marszałkiem Józefem Piłsudskim w 1925 r., „Przegląd Historyczny”, t. 78, 1987, nr 3, s. 493–516
• Stawecki Piotr, Polityka wojskowa Polski 1921–1926, Warszawa 1981
• Suchcitz Andrzej, Ppłk Emilius Clayton: pierwszy brytyjski attaché wojskowy w Warszawie [w:] Si vis pacem, para bellum: bezpieczeństwo i polityka Polski, „Zeszyty Historyczne”, t. 12, 2013, s. 941–954
• Suleja Włodzimierz, Józef Piłsudski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995
• Suleja Włodzimierz, Mundur na nim szary… Rzecz o Józefie Piłsudskim (1867–1935), Warszawa 2018
• Szczepanik Krzysztof, Dyplomacja 1918–2000. Struktury organizacyjne, Warszawa 2000
• Śliwiński Artur, Marszałek Piłsudski o sobie, „Niepodległość”, t. 16, 1937, z. 1 (42), s. 367–373
• Urbankowski Bohdan, Filozofia czynu. Światopogląd Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1988
• Wandycz Piotr, Aleksander Skrzyński minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej, Warszawa 2006
• Wandycz Piotr, Z Piłsudskim i Sikorskim. August Zaleski minister spraw zagranicznych w latach 1926–1932 i 1939–1941, Warszawa 1999
• Wójcik Zbigniew, Józef Piłsudski 1867–1935, Warszawa 1999