Nastroje społeczne i postawy polityczne w Królestwie Polskim wobec okupacji niemieckiej i Aktu 5 listopada w świetle raportów urzędnika pruskiej policji politycznej

• Authors: Matwiejczyk Witold

Title variants

EN

Public sentiment and political attitudes in the Kingdom of Poland with respect to the Act of 5th November, in light of reports of Prussian political police official

• Conference: czasopismo naukowe; rocznik
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia podróże informacyjne pruskiego urzędnika policji politycznej z Poznania na ziemie Królestwa Polskiego w latach 1915–1917 oraz raporty służbowe, będące wynikiem tych podróży. Policja polityczna była stałym elementem struktur administracyjnych państwa pruskiego po 1815 r. Jej celem było przeciwdziałanie wszelkim możliwym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego. Do jej zadań należała również kontrola ruchu narodowo-polskiego, zwłaszcza w szczytowym okresie jego rozwoju na początku XX w. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu przez armie państw centralnych ziem Królestwa Polskiego, zaczęto tworzyć na jego terenach prowizoryczną administrację cywilną i wojskową. Do zadań tej ostatniej należały prerogatywy policji politycznej, zwłaszcza w zakresie zwalczania szpiegostwa. Tworzenie struktur policji politycznej na ziemiach byłego Królestwa Polskiego, a następnie Generalnego Gubernatorstwa, zostało omówione w pierwszej części artykułu. W dalszej części autor omawia postać radcy policji Fritza Goehrke oraz odbyte przez niego podróże w kontekście zadań kierowanej przez niego Centrali do nadzoru spraw polskich w Poznaniu. W ostatniej części artykułu przeanalizowano treść poszczególnych raportów, ze szczególnym uwzględnieniem Aktu 5 listopada 1916 r. Pruski urzędnik policji skrótowo, ale dość wiernie i realistycznie, przedstawił całą paletę nastrojów i postaw Polaków wobec niemieckiej okupacji i perspektyw ich przyszłej współpracy z państwem niemieckim. Ukrytym celem tych podróży była analiza struktur i wyników pracy wojskowej policji politycznej w Generalnym Gubernatorstwie oraz możliwości objęcia tych terenów kontrolą policji politycznej z Poznania w oczekiwanym okresie pokoju.

EN

The paper discusses information travels of Prussian political police official from Poznań to the Kingdom of Poland in 1915–1917 as well as service reports resulting from those travels. Political police was a permanent element of administrative structures of the Prussian state after 1815. Its objective was to counteract any potential threats to the safety of state and public order. Its tasks also included control over Polish national movement, in particular at the period of its peak development in the beginning of the 20th century. After the beginning of World War I and seizure of the lands of Kingdom of Poland by Central Powers armies, provisional civil and military administration was created there. Tasks of the military administration included the prerogatives of the political police, in particular in scope of combatting espionage. Establishing structures of the political police in the territory of the former Kingdom of Poland, and subsequently General Governorate, is discussed in the fi rst part of the paper. Further on, the author presents the person of police councillor Fritz Goehrke and his travels in context of tasks of the Home Offi ce for Polish Affairs in Poznań, which he was heading. The last part of the paper contains an analysis of individual reports, in particular of the Act of 5th November 1916. The Prussian police offi cial provided a brief, but fairly accurate and realistic description of the entire spectrum of sentiments and attitudes of Poles with respect to German occupation and the perspective of their future cooperation with the German state. The travels also had a hidden objective — analysis of structures and results of work of political police in the General Governorate as well as possibility of covering those territories by Poznan political police control during the expected period of peace.

Keywords

PL

I wojna światowa – policja polityczna, Generalne Gubernatorstwo –; administracja,; Fritz Goehrke,; stosunki polsko niemieckie w czasie I wojny światowej

EN

World War I – political police,; General Governorate – administration,; Fritz Goehrke,; Polish-German relations during World War I

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2017
• Volume: 24
• Pages: 117-141

Dates

published

2017-11-29

printed

2017-11-29

Contributors

author

Matwiejczyk Witold

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin

References

• Archiwum Państwowe w Poznaniu, Prezydium Policji, sygn. 7, 17, 27.
• Chojnacki W., Niemieckie tłumaczenia z prasy polskiej 1858–1958, „Przegląd Zachodni”, t. 14, 1958, nr 5.
• Fricke D., Bismarcks Prätorianer. Die Berliner politische Polizei im Kampf gegen die deutsche Arbeiterbewegung (1871–1898), Berlin (Ost) 1962.
• Gaul J., Niemieckie służby wywiadowczo-informacyjne wobec radykalnego ruchu niepodległościowego w Królestwie Polskim 1914–1918, Warszawa 2010.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, I Hauptabteilung, Rep. 77, Tit. 437a,
• Gruszczyńska M., Organizacja władz miejskich Włocławka w latach 1914–1939 [w:] Włocławek: dzieje miasta, red. J. Staszewski, t. 2, Włocławek 2001, s. 86–140.
• Guttry A., Die Polen und der Weltkrieg, ihre politische und wirtschaftliche Entwicklung in Russland, Preussen und Österreich, München-Berlin 1915.
• Hass L., Ambicje, rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, Warszawa 1984.
• Kaczmarczyk D., Franciszek hr. Kwilecki (1874–1937) z Dobrojewa [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, Wrocław 1971, s. 383.
• Kidzińska A., Zarys działalności Stronnictwa Polityki Realnej podczas I wojny światowej w Królestwie Polskim, „Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska”, vol. 7, Sectio F (2002), s. 167–196.
• Łysoń R., Polskie ugrupowania ugodowe w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1894–1918, praca doktorska, Poznań 2012.
• Łysoń R., Udział Polaków w niemieckiej administracji Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego w okresie I wojny światowej, „Dzieje Najnowsze”, t. 43, 2011, nr 3.
• Rajch M., Cenzura pruska w Wielkopolsce w latach 1848–1918, Poznań 2004.
• Schmidt J. W., Gegen Russland und Frankreich. Der deutsche militärische Geheimdienst 1890–1914 (wyd. 5), Ludwigsfelde 2015.
• Siemann W., „Deutschlands Ruhe, Sicherheit und Ordnung“. Die Anfänge der politischen Polizei 1806–1866, Tübingen 1985.
• Spät R., Die „polnische Frage” in der öffentlichen Diskussion im Deutschen Reich, 1894–1918, Marburg 2014.
• Stawarz A., Obchody 125 rocznicy Konstytucji 3 Maja. Narodziny święta narodowego, „Niepodległość i Pamięć”, R. 16, 2000, s. 97–100.