„Na drugim planie”. Nierzymskokatolickie Kościoły i związki wyznaniowe na obrzeżach głównego nurtu polityki wyznaniowej PRL.

• Authors: Ryszard Michalak

Title variants

EN

„In the Background”. Non-Roman-Catholic Churches and Religious Assocations on the Outskirts of the Mainstream Religious Policy of the PRP.

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Intencją i strategicznym celem władz partyjno-państwowych w Polsce Ludowej była likwidacja wszystkich organizacji religijnych (z Kościołem Rzymskokatolickim na czele) i całkowity zanik życia religijnego. W praktyce polityka likwidacyjna oznaczała konsekwentnie represyjne działania wobec dwóch związków wyznaniowych w latach 1945-1989 (Kościół Greckokatolicki i Świadkowie Jehowy) i wobec czterech innych w latach 1945-1956 (Kościół Metodystyczny, Zjednoczony Kościół Ewangeliczny, Unia Zborów Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Polskokatolicki). Polityką reglamentacyjną przez cały okres Polski Ludowej objęta była większość związków wyznaniowych. Po 1956 roku dołączyły do tego grona cztery uprzednio przeznaczone do likwidacji. Głównym środkiem wiodącym do osiągnięcia celów polityki wyznaniowej była obsada kierowniczych stanowisk we wszystkich wspólnotach, a podstawowym przeznaczeniem organizacji religijnych stało się ich propagandowe zaangażowanie o charakterze propaństwowym i antyrzymskokatolickim. Niektórymi wspólnotami władze interesowały się w mniejszym stopniu. O klasyfikacji „drugiego planu” decydowały kryteria ilościowe („mała liczba wyznawców”), a przede wszystkim jakościowe („brak zagrożeń dla interesów państwa”). I choć w odniesieniu do tych grup nie prowadzono większych spraw koncepcyjno-programowych, ani też zakrojonych na dużą skalę działań operacyjnych, to pozostawały one pod kontrolą władz, a ich przywódcy objęci byli planową i praktyczną inwigilacją. Był to najbardziej wymowny dowód na utrwalanie systemu opartego na dogłębnym nadzorze politycznym nad związkami wyznaniowymi i całością życia religijnego. Z punktu widzenia władz, korzyść jaką przynosiła egzystencja tych wspólnot (dostrzeżona po 1956 roku), wyrażała się w możliwościach propagandowych na forum międzynarodowym. Mozaika religijna miała być argumentem na poszanowanie zasad pluralizmu religijnego i swobód wyznaniowych w PRL. Artykuł omawia problematykę dotyczącą mniejszości religijnych w Polsce, które w latach 1945-1989 znalazły się na obrzeżach głównego nurtu polityki wyznaniowej państwa, tj.: muzułmanów, starokatolików, staroobrzędowców, pietystów, irenistów, zielonoświątkowców (poza strukturą Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego), mormonów, buddystów, hinduistów, synkretystów oraz wspólnot funkcjonujących poza oficjalną ewidencją władz.

EN

The intention and strategic aim of the party and national authorities in the People's Republic of Poland was to eradicate all religious organizations (with the Roman Catholic church as their main target) and the complete cessation of religious life. In practice, the eradication policy meant regular, repressive action against the two religious associations in the years 1945-1989 (the Greek Orthodox Church and Jehovah's Witnesses) and four other in the years 1945-1956 (the Methodist Church, the United Evangelical Church, the Union of Churches of Seventh-day Adventists, the Polish-Catholic Church). Regulatory measures were imposed on the majority of religious associations in the whole period of the People's Republic of Poland. After1956 the group was extended to include the four churches previously appointed for eradication. The main aim was to be achieved by staffing the top hierarchical positions within the religious communities and ensuring that the main aim of the religious organizations be to engage in pro-country and anti-Roman Catholic propaganda. The authorities were to a lesser degree interested in some other associations. The classification into the "background" was based on quantitative ("a small number of followers"), but primarily on qualitative principles ("non-threatening to the country's policy"). While the groups were not involved in major conceptual-programme activities, nor large-scale operations, they remained under regular and practical invigilation. It was the most outspoken attestation to the strengthening of the system based on in-depth political supervision over religious associations and the whole of religious life. From the perspective of the authorities, the advantage resulting from the existence of the associations (noticed only after 1956), offered some propaganda opportunities at the international level. The religious mosaic was to become an argument for respecting the principles of religious pluralism and religious liberties in the PRP. This article is concerned with the issues pertaining to the religious minorities in Poland which in the years 1945-1989 found themselves on the outskirts of the mainstream of the country's religious policy, i.e. Muslims, Old Believers, Pietists, Irenicists, Pentecostals (those outside the structures of the United Evangelical Church), Mormons, Buddhists, Hinduists, Syncretists and communities operating outside the official registration of the authorities.

Keywords

PL

Kościoły; związki wyznaniowe; buddyzm; protestantyzm; islam; sekty

EN

Churches; Religious Associations; buddism; Orthodox Churches; islam; sect

• Publisher: Zielona Góra University Press
• Journal: Studia Zachodnie
• Year: 2014
• Volume: 16
• Pages: 153-176

Contributors

author

Ryszard Michalak

• Uniwersytet Zielonogórski

Identifiers

ISSN

1428-0663

ISBN

978-83-7842-163-4