Dzieje budowlane warszawskiego pałacu Adama Kazanowskiego w świetle badań architektonicznych

• Authors: Rozbicka Małgorzata , Kunkel Robert , Wółkowski Wojciech

Title variants

EN

Construction history of the Adam Kazanowski palace in Warsaw in the light of architectural research

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Pałac marszałka Adama Kazanowskiego, jedna z największych, a jednocześnie najsłabiej rozpoznanych pod względem dziejów budowlanych rezydencji wazowskiej Warszawy, aż do początku XXI wieku nigdy nie była przedmiotem kompleksowych badań architektonicznych in situ. Badania najcenniejszej części dawnego pałacu, czyli skrzydła wschodniego, udało się wykonać dopiero w 2007 roku podczas prac remontowych prowadzonych przez Caritas Archidiecezji Warszawskiej. Artykuł prezentuje ich wyniki, które pozwoliły na weryfikację licznych hipotez na temat faz budowy i pierwotnego wyglądu rezydencji Kazanowskiego, doprecyzowanie chronologii powstawania poszczególnych elementów budowli, a także zrekonstruowanie układu przestrzennego i funkcjonalnego obiektu w kolejnych etapach jego istnienia. Do najważniejszych ustaleń należy zaliczyć przede wszystkim dokładne określenie zasięgu skrzydła pałacowego oraz budynku arsenału, ustalenie lokalizacji części pierwotnych, XVII-wiecznych otworów okiennych, a także odkrycie reliktów pozwalających na rekonstrukcję unikatowego w skali Warszawy sposobu ukształtowania głównej klatki schodowej pałacu. Za ważne należy również uznać ustalenie charakteru i zakresu przekształceń całego zespołu pałacowego w okresach, gdy był on siedzibą klasztoru Karmelitanek Bosych, a potem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.

EN

The palace of marshal Adam Kazanowski, one of the largest residences of its kind in Warsaw during the reign of the Vasa dynasty, has also been one of the most mysterious in terms of the history of its construction, since no comprehensive architectural research has been performed on its site until the early 21st century. It was only in 2007 that a survey of the most valuable section of the now-vanished palace – its eastern wing – was performed in the course of renovation works conducted by the Warsaw Archdiocese branch of the Caritas. This article presents the results of this survey which allowed to verify various hypotheses concerning the phases of the construction of the palace as well as its original appearance, to make a more precise determination as to the chronology of the construction of its individual sections as well as to reconstruct the spatial and functional layout during the subsequent phases of its existence. The most significant conclusions include the precise determination of the area covered by the main body of the palace and the arsenal, the determination of the location of original, 17th-c. window openings as well as the discovery of the remnants which allowed to reconstruct the original layout of the main staircase – a truly unique design in its times in Warsaw architecture. Another important issue is the nature and scope of alterations of the palace complex during the times when it served as a Discalced Carmelite convent and, later on, as the seat of the Warsaw Charitable Society.

Keywords

PL

Warszawa XVII wieku; pałac Kazanowskich; karmelitanki bose; badania architektoniczne; architektura barokowa

EN

17th-century Warsaw; Kazanowski palace; Discalced Carmelites; architectural research; Baroque architecture

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2017
• Issue: 1
• Pages: 5-47

Dates

published

2017

Contributors

author

Rozbicka Małgorzata

• architekt, Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechnika Warszawska

author

Kunkel Robert

• architekt, Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechnika Warszawska
• architect, Department of Polish Architecture, Faculty of Architecture Warsaw University of Technology

author

Wółkowski Wojciech

• architekt, Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechnika Warszawska
• architect, Department of Polish Architecture, Faculty of Architecture Warsaw University of Technology

References

• Brykowska M., Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku, „Studia i materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki”, t. 18, Warszawa 1991.
• Gomulicki W., O początku Towarzystwa Dobroczynności, [w:] Opowiadania o Starej Warszawie, Warszawa 1900.
• Goszczyński A., Przybytek Pana Adama, czyli o krótkiej świetności pałacu Kazanowskich w Warszawie, „Zeszyty Naukowe Towa¬rzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Społeczne” 2014, nr 9 (2/2014).
• Jaroszewski T.S., Odbudowa zabytków wobec historii i beletrystyki historycznej. Kilka słów o pomyśle wskrzeszenia pałacu, gdzie pan Zagłoba z małpami wojował, [w:] Sztuka i historia, Warszawa 1982.
• Jarzębski A., Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy z okolicznościami iey, dla Kompaniey Dworskiey. Przez Adama Jarzemskiego, Muzyka J.K.M. y Budowniczego Uiazdowskiego, wydany roku 1643, Warszawa 1643, reprint 1974.
• Kaczmarzyk D., Kościół św. Anny, Warszawa 1984.
• Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi, ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych, t. 3, Warszawa-Kraków 1902.
• Kobierzycki S., Historia Władysława, królewicza polskiego i szwedzkiego, Wrocław 2005.
• Laboureur J. de, Relation du voyage de la Royne de Pologne et du retour de Madame le Mareschalle de Guébriant, ambassadrice extraordinaire et sur-intendante de sa conduitte. Par la Hongrie, l’Autriche, Styrie, Carinthie, le Frioul et l’Italie. Avec un discours historique de toutes les villes et estats, par oú elle a passé. Et un traitté particulier du royaume de Pologne, de son gouvernement ancien et moderne, de ses provinces, et de ses princes avec plusieurs tables généalogiques de souverains. Dedié á son altesse, madame la princesse Douairiere de Conde. Par Jean le Labou¬reur, S. de Bleranval, l’un des Gentilshommes du Roy, Paris MDCXLVII, [tłum. jako:] Relacja z podróży królowej polskiej, [w:] Gintel J. (oprac.), Cudzoziemcy o Polsce. Relacje i opinie, t. 1, Kraków 1971.
• Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
• Nowiński J., Siedemnastowieczna polichromia kaplicy nowicjatu karmelitanek bosych w dawnym pałacu Kazanowskich w Warszawie, „Biuletyn Historii Sztuki” 2015, nr 1.
• Putkowska J., Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991.
• Rewski Z., Pałac Kazanowskich, „Stolica” 1954, nr 13.
• Rutkowski H., Sołtan A., Kasper Sadłocha-Niżeński h. Korczak, 1516-1572, „Polski Słownik Biograficzny” 1992-1993, t. 34.
• Sigalin J.R., Warszawa 1944-1980. Z archiwum architekta, t. 1, Warszawa 1986.
• Sulikowski M., Pałac Kazanowskich, jego historia, odbudowa i przeznaczenie, „Stolica” 1952, nr 8.
• Szaniawska W., Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r., „Biuletyn Historii Sztuki” 1987, nr 3.
• Szenic S., Chudek J., Najstarszy szlak Warszawy, Warszawa 1955.
• Wanat B.J., Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605-1975, Kraków 1979.
• Wasilewski T., Hieronim Radziejowski, 1612-1667, „Polski Słownik Biograficzny” 1987, t. 30.
• Wasilewski T., Zemeła K., Elżbieta Radziejowska, „Polski Słownik Biograficzny” 1987, t. 30.
• Wejnert A., Wiadomość historyczna o pałacu pod nr 369, [w:] Starożytności warszawskie, t. 2, Warszawa 1848.
• Wejnert A., Wiadomość o znalezieniu kamienia węgielnego pierwszego kościoła PP Karmelitanek Bosych w Warszawie, „Tygodnik Illustrowany” 1878, nr 133.
• Wierzbicka-Michalska K., Wokół powstania teatru „Rozmaitości”, „Rocznik Warszawski” 1962, t. 3.
• Woliński J. (oprac.), Relacja odebrania Warszawy Szwedom 1656 r., „Rocznik Warszawski” 1963, t. 4.
• Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, t. 7, Krakowskie Przedmieście, Warszawa 2001.
• Zieliński J., Ulica Bednarska, Warszawa 1997.
• Zieliński W.K., Kartka z dziejów Warszawy (Pałac Kazanowskich), [w:] Upominek. Książka zbiorowa ku czci Elizy Orzeszkowej, 1866-1891, Kraków 1893.
• Opracowania niepublikowane
• Lewicki J., Badania architektoniczne budynku tzw. starej pralni w zespole pałacu Kazanowskich w Warszawie (oprac. historyczne Popławska-Bukało E.), Warszawa 1998, mps w zbiorach Stołecznego Konserwatora Zabytków.
• Lewicki J., Wytyczne dotyczące aranżacji i konserwacji elewacji tylnej tzw. domu Gay’a wraz z otoczeniem i ceglanych kurtyn w zespole pałacu Kazanowskich w Warszawie, Warszawa 2002, mps w zbiorach Stołecznego Konserwatora Zabytków.
• Rozbicka M., Kunkel R., Wółkowski W., Interwencyjne badania architektoniczne w obrębie południowej części parteru i pierwszego piętra wschodniego skrzydła dawnego pałacu Kazanowskich, Warszawa 2007.
• Skiba W., Koncepcja domu pomocy społecznej Caritas, mps w zbio¬rach Stołecznego Konserwatora Zabytków.

Identifiers

ISSN

0029-8247