Zniszczenie Wiślicy w 1135 roku w świetle przekazów źródłowych i literatury historycznej (część I: źródła)

• Authors: Benyskiewicz Krzysztof

Title variants

EN

Destruction of Wiślica in 1135 in light of source records and historical literature (part 1: sources)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł pt. Zniszczenie Wiślicy w 1135 roku w świetle przekazów źródłowych i literatury historycznej (cz. I. Źródła) stanowi pierwszą część dwuetapowego cyklu poświęconego prezentacji przekazów źródłowych i badań historycznych związanych najazdem na miasto w 1135 roku. Autor poddaje analizie wiadomości z kronik i roczników oraz rejestruje wyniki poszukiwań archeologicznych prowadzonych na obszarze Wiślicy na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Jeśli chodzi o źródła narracyjne, oryginalne opowiadanie o katastrofie grodu zawiera tylko Kronika polska Wincentego Kadłubka. Pozostałe kroniki (Dzierzwy, wielkopolska, Długosza) prezentują skrócone lub rozbudowane wersje pierwowzoru. Nie mają zatem walorów niezależnych przekazów. Podobnie prezentuje się sytuacja polskich annałów. Wartościowe treści, z historycznego punktu widzenia, zawierają tylko najstarsze roczniki, wywodzące się z tzw. Annales regni Polonorum deperditi – Rocznik kapituły krakowskiej i Rocznik krótki. Późne XIV-XV-wieczne roczniki dostarczają informacji będących tylko efektem domysłów autorów. Najprawdopodobniej zaginiony rocznik dawny był także podstawą opowiadania Wincentego Kadłubka. Kronikarz, znany z retorycznych popisów, rozbudował jednozdaniową wiadomość rocznika w obszerną (3 rozdziały trzeciej księgi kroniki) narrację o zniszczeniu Wiślicy przez ruskiego księcia Wołodarowica. Zdaniem autora artykułu, barwna opowieść o zemście, zdradzie, krwawej rzezi i karze za wiarołomstwo jest wytworem wyobraźni kronikarza. Fabularną kanwę relacji tworzyły motywy zaczerpnięte przede wszystkim z biografii Piotra Włostowica. W tej sytuacji relacja Kadłubka nie może być fundamentem do rekonstrukcji wydarzeń w Wiślicy w 1135 roku. Podstawą wiedzy o losach miasta pozostaną wzmianki najstarszych roczników, uzupełnione rezultatami eksploracji archeologicznych. Dotychczasowe wyniki poszukiwań, obfitujące w interesujące znaleziska, wymagają jednak gruntownego opracowania. Przekaz roczników znajdzie istotne wsparcie po uzgodnieniu m.in. chronologii reliktów odkrytych obiektów i artefaktów.

EN

The article entitled ‘Destruction of Wiślica in 1135 in light of source records and historical literature (part 1. Sources)’ is the first part of a two-part cycle dedicated to the presentation of source records and historical research related to the invasion of the city in 1135. The author analyses messages from medieval chronicles and annals, and records the results of archaeological research conducted in the area of Wiślica over several decades. When it comes to narrative sources, the original story about the disaster is contained only in the Polish Chronicle by Wincenty Kadłubek. Other chronicles (Dzierzwa’s, Greater Poland’s, Długosz’s) present shortened or extended versions of the original. Therefore, they do not have the value of independent records. The situation of Polish annals looks similar. Content valuable from a historical point of view is contained only in the oldest annals, derived from the so-called Annales regni Polonorum deperditi – Annals of the Krakow Chapter – and the Short Annals. The late fourteenth-to-fifteenth-century annals provide information based on the authors’ conjectures. Most probably, the lost old annals were also the basis of the story by Wincenty Kadłubek. The chronicler, known for showing off rhetorically, extended the one-page message from the annals into an extensive (3 chapters of the third book of the chronicles) narrative about the destruction of Wiślica by the son of the Russian prince Volodar. According to the author of the article, the colourful tale of revenge, betrayal, bloody slaughter and punishment for infidelity is the product of the chronicler’s imagination. The plot of the account was based on themes drawn, above all, from the biography of Piotr Włostowic. In this situation, Kadłubek’s account cannot be the foundation for the reconstruction of events in Wiślica in 1135. The oldest annals, supplemented by the results of archaeological explorations, will remain the basis of our knowledge about the city’s fate. The results of the search so far, although abounding in interesting finds, require thorough study. A modest message from the annals can be significantly supported by a reconciliation with, among others, the chronology of relics of buildings and artefacts discovered in Wiślica and surrounding areas.

Keywords

PL

Wiślica; Wincenty Kadłubek; roczniki polskie; Wołodar Rościsławic; Piotr Włostowic

EN

Wiślica; Wincenty Kadłubek; Polish annals; Volodar Rostisłavic; Piotr Włostowic

• Publisher: Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Journal: In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką
• Year: 2020
• Volume: 14
• Pages: 39-67

Dates

published

2020

Contributors

author

Benyskiewicz Krzysztof

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Bilderchronik (Chronicon pictum), ed. D. Dercsényi, Bd. 2, Budapest 1968.
• Der Psalter Erzbischof Egberts von Trier. Codex Gertrudianus in Cividale. Historisch-kritische Untersu chung von H. V. Sauerland. Kunsthistorische Untersuchung von A. Haseloff, [w:] Festschrift der Gesellschaft für nütziche Forschungen zu Trier zur Feier ihres hundertjährigen Bestehens herausgegeben 10. April 1901,Trier 1901.
• Dopełniacz Mierzwy, „Pomniki dziejowe Polski”, t. 2, wyd. A. Bielowski, Lwów 1872.
• Ioannis Dlugossii Annales seu Cronice incliti Regni Poloniae, lib. 3-4, Varsaviae 1970.
• Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 5-6, Varsaviae 1973.
• Ipat’evskaâ letopis’, [w:] Polnoe sobranie russkih letopisej, t. 2, Moskva 1998.
• Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, ks. 3 i 4, Warszawa 1969.
• Johannis Dlugosz Senioris Canonici Cracoviensis Liber Beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 1, [w:] Senioris Canonici Cracoviensis Opera Omnia, ed. A. Przezdziecki, t. 7,Cracoviae 1863.
• Kanowník Wyšehradský, „Fontes rerum Bohemicarum”, d. 2, č 1, ed. J. Emler, Praha 1874.
• Kronika wielkopolska, oprac. B. Kürbis, „Pomniki dziejowe Polski. Seria II”, t. 8, Warszawa, 1970.
• Lavrent’evska letopis’, „Polnoe sobranie russkih letopisej”, t. 1, Leningrad 1926-1928.
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, przekł. i oprac. B. Kürbis, Wrocław-Warszawa-Kraków 1996.
• Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Kronika polska, oprac. M. Plezia, „Pomniki dziejowe Polski. Seria II”, t. 11, Kraków 1994.
• Mosbach A., Piotr syn Włodzimierza, sławny dostojnik polski wieku dwunastego i kronika opowiadająca dzieje Piotrowe, Ostrów 1865.
• Necrologium Zwiefaltense, „Monumenta Germania Historica. Necrologia Germaniae”, t. 1, ed. F.L. Bauman, Berolina 1888.
• Ottonis episcopi Frisingensis Chronica sive Historia de duabus civitatibus, ed. A. Hofmeister, „Moumenta Germania Historica. Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum”, Hannoverae et Lipsiae 1912.
• Rocznik kapituły krakowskiej, [w:] Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, „Pomniki Dziejowe Polski. Nowa Seria”, t. 5, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978.
• Rocznik krakowski, ed. A. Bielowski, „Pomniki dziejowe Polski”, t. 2, Lwów 1872.
• Rocznik krótki, [w:] Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, „Pomniki Dziejowe Polski. Nowa Seria”, t. 5, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978.
• Rocznik małopolski, ed. A. Bielowski, „Pomniki dziejowe Polski”, t. 3, Lwów 1878.
• Rocznik Sędziwoja, ed. A. Bielowski, „Pomniki dziejowe Polski”, t. 2, Lwów 1872.
• Rocznik świętokrzyski, wyd. A. Rutkowska-Płachcińska, „Pomniki dziejowe Polski. Seria II”, t. 12, Kraków 1996.
• Rocznik Traski, ed. A. Bielowski, „Pomniki dziejowe Polski”, t. 2, Lwów 1872.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Badania grodziska w Wiślicy, pow. Pińczów w r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1949, t. 1, s. 73-82.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Badania grodziska w Wiślicy, pow. Pińczów w r. 1950, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1950, t. 2, s. 45-60.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku w Wiślicy, pow. Pińczów za lata 1951 i 1952, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1953, t. 4, s. 149-161.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Prace wykopaliskowe w Wiślicy, w latach 1953 i 1954, „Sprawozdania Archeologiczne” 1955, t. 1, s. 235-250.
• Balzer O, Studyum o Kadłubku, [w:] Pisma pośmiertne Oswalda Balzera, t. 2, Lwów 1935.
• Benyskiewicz K., Długosz jako kronikarz dziejów Podniestrza w I połowie XII wieku, „In Gremium” 2106, t. 10, s. 35-58.
• Baumgarten de N., Genealogies et mariages occidentaux de Rurikides Russes du Xe Au XIIIe siecle, „Orientalia Christiana” 1927, t. 9, z. 1.
• Baumgarten de N., Pervaâ vetv’ knâzej Galickih, „Letopis’ istoriko-rodoslovnogo obŝestva v Moskve” 1908, t. 4, s. 3-20, http://www.maxknow.ru/images/upload/articles51/1558.htm#galicky [dostęp: 13.05.2019].
• Bender W., Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Goresławice pow. Pińczów, „Wiadomości Archeologiczne” 1955, t. 22, z. 1, s. 98-101.
• Bender W., Gród w Wiślicy w świetle źródeł archeologicznych, „Dawna Kultura” 1955, z. 2, s. 70-77.
• Bieniak J., Autor Rocznika dawnego, [w:] Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Warszawa 1991, s. 429-442.
• Bieniak J., Głos w dyskusji, „Studia Źródłoznawcze” 1976, t. 20, s. 123-124.
• Bienak J., Mistrz Wincenty w życiu politycznym Polski przełomu XII i XIII wieku, [w:] Mistrz Wincenty Kadłubek człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda, Materiały sesji naukowej – Kraków 10 marca 2000, red. K.R. Prokop, Kraków 2001, s. 21-48.
• Budkowa Z., Dyskusja, [w:] I Konferencja Naukowa w Warszawie 23 i 24 marca 1960, Warszawa 1962, s. 85-87.
• Budkowa Z., Początki rocznikarstwa polskiego, „Studia Źródłoznawcze” 1958, t. 2, s. 81-96.
• Budkowa Z., W sprawie fundacji kościołów wiślickich, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej”, Warszawa 1970.
• Cetwiński M., „Carmen Mauri”, czyli efekt śnieżnej kuli – przemiana hipotezy w fakt historyczny, [w:] idem, Historia i polityka. Teoria i praktyka mediewistyki na przykładzie badań dziejów Śląska, Kraków 2008, s. 173-190.
• Charzewska J., Opis szczątków kostnych z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Gorysławicach powiat Busko, [w:] Badania archeologiczne w okolicy Wiślicy, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1963, t. 2, s. 200-211.
• David P., La Pologne dans l’obituaire de Saint-Gilles en Languedoc au XIIe siècle, „Revue des études slaves” 1939, t. 19.
• David P., Recherches sur l’annalistique polonaise du XI e au XVI e siècle, „Revue des Questions Historiques” 1932, vol. 116, p. 5-58, 257-274.
• Dąbrowska E., Osadnictwo wczesnośredniowieczne rejonu Wiślicy, [w:] III Konferencja Naukowa w Warszawie 13 i 14 kwietnia 1962, Referaty i dyskusje, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1964, t. 2, s. 47-55.
• Dąbrowska E., Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej, Wrocław 1965.
• Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie do 1480 r., Wrocław 1964.
• Korta W., Średniowieczna annalistyka śląska, Wrocław 1966.
• Donskoj D.V., Rûrikoviči. Istoričeskij slovar’, Moskva 2008.
• Drelicharz W., Annalistyka małopolska XIII-XV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, Kraków 2003.
• Drelicharz W., Wstęp do studium źródłoznawczego Rocznika Sędziwoja, „Studia Historyczne” 1992, t. 35, z. 3, s. 291-306.
• Drelicharz W., Źródła i autor Rocznika Sędziwoja. Z dziejów kultury historycznej duchowieństwa wielkopolskiego w XV w., „Nasza Przeszłość” 1993, nr 80, s. 131-167.
• Font M., Vengersko-russkie političeskie svâzi v XII veke, [w:] Vengry i ih sosedi po Centralnoj Evrope v Srednie veka i Novoe vremâ. (Pamâti Vladimira Pavloviča Šušarina), red. T.M. Ismailov, A.S. Stykalin et al., Moskva 2004.
• Gąssowski J., Archeologia Wiślicy: hipotezy i kontrowersje, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997.
• Glińska N., Wiślica we wczesnym średniowieczu w świetle dotychczasowych badań archeologicznych. Stan badań i problematyka badawcza, [w:] W kręgu obchodów milenijnych na Kielecczyźnie (1957-1967/68). Państwo-Kościół-Nauka-Popularyzacja, red. A. Młynarczyk-Tomczyk, S. Orzechowski, Kielce 2017, s. 243-278.
• Gliński W., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Regia w Wiślicy w 1994 roku, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 129-137.
• Gliński W., Wiślica plemienna czy wczesnośredniowieczna, [w:] Civitates Principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce średniowiecznej. Katalog wystawy, Gniezno 1998, s. 77-91.
• Gliński W., Zespól palatialny w Wiślicy w świetle badań archeologicznych, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000, s. 258-267.
• Gliński W., Koj J., Z nowszych badań nad wczesnośredniowieczną Wiślicą, „Slavia Antiqua” 1999, t. 40, s. 119-150.
• Golovko A.B., Problema političeskogo i vojennogo soûza v otnošenâh Rusi i Polši (30-gody XI-30-e gody XII v.), „Sovetskoe Slavânovedenie” 1986, t. 4, s. 52-59.
• Golovko A.B., Knâz’ Volodimirko Volodarovič – peršij volodar ob’êdnanogo galic’kogo knâzivstva, „Ukraïna: kul’turna spadŝina, nacional’na svidimist’, deržavnist’” 2006-2007, t. 15, s. 90-97.
• Górna D., Drewniana zabudowa grodu wiślickiego, „Światowit” 1982, t. 35, s. 129-160.
• Grodecki R., Mistrz Wincenty, biskup krakowski (Zarys biograficzny), „Rocznik Krakowski” 1923, t. 19.
• Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, t. 1, oprac. J. Wyrozumski, Kraków 1995.
• Hóman B., Geschichte des Ungarischen Mittelaters, Bd. 1, Berlin 1940.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wznowienia”, t. 19, Poznań 2004.
• Jasiński T., Początki polskiej annalistyki, [w:] Nihil superfluum esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk, J. Dobosz, Poznań 2000, s. 129-146.
• Jasiński T., Rocznik obcy w Roczniku kapituły krakowskiej, [w:] Scriptura custos memoriae. Prace historyczne, red. D. Zydorek, Poznań 2001, s. 217-224.
• Jasiński T., Rocznik poznański. Ze studiów nad annalistyką polską i czeską, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin , Warszawa 2000, s. 664-672.
• Kalaga J., Przyczynek do sporu o Wiślicę, „Z Otchłani Wieków” 1981, t. 47, z. 3, s. 143-145.
• Kalaga J., Wczesnośredniowieczne osadnictwo przy ul. Batalionów Chłopskich w Wiślicy, „Światowit” 1986, t. 36, s. 131-174.
• Kardyś P., Dom Długosza w Wiślicy, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i Materiały Historyczne, t. 7, red. B. Wojciechowska, L. Michalska-Bracha, Kielce 2006, s. 9-26.
• Kardyś P., Wiślica w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym. Studia dziejów miasta, Kielce 2006.
• Kętrzyński W., O rocznikach polskich. (Osobne odbicie z Tomu XXXIV Rozpraw Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności w Krakowie), Kraków 1896, s. 1-190.
• Kollinger K., Dlaczego Mistrz Wincenty „przemilczał” kaźń Piotra Włostowica?, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 190-200.
• Kozioł P., Alegoria, narracja, niespójność, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 459-465.
• Kozłowska-Budkowa Z., Szkice i materiały z dziejów Wiślicy, [w:] Studia związane z badaniami wiślickimi, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1970, t. 5, s. 9-36.
• Kozłowska-Budkowa Z., W sprawie fundacji kościołów wiślickich, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” (1967-1968), Warszawa 1970, s. 34.
• Kozłowska-Budkowa Z., Wstęp, [w:] Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, „Pomniki Dziejowe Polski. Nowa Seria”, t. 5, ed. eadem, Warszawa 1978, s. VIII-LXXIII.
• Kumor B., Patrocinia najstarszych kościołów w Wiślicy do końca XII wieku, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 142-146.
• Kurnatowscy Z. i S., Możliwości poznawczego wykorzystania źródeł archeologicznych, [w:] Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2004, s. 27-32.
• Labuda G., Gdzie pisano najdawniejsze roczniki polskie?, „Roczniki Historyczne” 1957, t. 23, s. 79-97.
• Labuda G., Główne linie rozwoju rocznikarstwa polskiego w wiekach średnich, „Kwartalnik Historyczny” 1971, t. 78, s. 804-839.
• Labuda G., Jeden czy dwa roczniki niemieckie u podstaw polskiego rocznikarstwa?, „Studia Źródłoznawcze” 2001, t. 39, s. 7-27.
• Labuda G., Rocznik poznański, „Studia Źródłoznawcze” 1958, t. 2, s. 97-112.
• Labuda G., Roczniki polskie, [w:] Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, t. 4, G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 510-512.
• Lalik T., Wiślica między Krakowem i Sandomierzem we wczesnym średniowieczu (streszczenie referatu), [w:] III Konferencja Naukowa 13 i 14 kwietnia 1962, Referaty i dyskusje, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1964, t. 2, s. 45-46.
• Leśny J., Wiślica, [w:] Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, red. G. Labuda, Z. Steiber, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 497-498.
• Linničenko I., Vzaimnyâ otnošeniâ Rusi i Pol’ši do poloviny XIV stoletiâ, č. 1, Kiev 1884.
• Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Kraków 2010.
• Mikuła M., Mistrza Wincentego Kronika a Annales regni Polonorum deperditi. W poszukiwaniu źródeł do dziejów polski piastowskiej w III i IV księdze Kroniki, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja, historia, kultura” 2008, R. 2, t. 2 , s. 101-129.
• Ożóg K., „Dopełnienie szamotulskie” – studium źródłoznawcze, „Studia Historyczne” 1992, t. 35, z. 2, s. 143-153.
• Ożóg K., Studium o „Roczniku Traski”, „Studia Historyczne” 1980, R. 23, z. 4, s. 517-534.
• Perlbach M., Die Anfänge der polnischen Annalistik, „Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde” 1899, Bd. 24, s. 231-285.
• Plezia M., Scripta minora. Łacina średniowieczna i Wincenty Kadłubek, Kraków 2001.
• Rajchert J., Urazy czaszkowe ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznych stanowisk terenów dzisiejszej Polski, „Światowit” 2002, t. 4, Fasc. B., s. 189-204.
• Rapov O.M., Knâžeskie vladeniâ na Rusi v XI – pervoj polovinie XIII v., Moskva 1977.
• Rodzińska-Chorąży T., Kamińska M., Milenijne badania architektury w Wiślicy, [w:] W kręgu obchodów milenijnych na Kielecczyźnie (1957-1967/68). Państwo – Kościół – Nauka – Popularyzacja, red. A. Młynarczyk-Tomczyk, S. Orzechowski, Kielce 2017, s. 291-320.
• Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.
• Semkowicz W., Rocznik tzw. Świętokrzyski dawny, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1910, t. 28, s. 241-294.
• Sikora J., Działaność fundacyjna księcia Kazimierza Sprawiedliwego w świetle nowych badań, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Archeologica” 2004, t. 24, s. 127-154.
• Smolka S., Polnische Annalen bis zum Anfange des vierzehnten Jahrunderts, Lemberg 1873.
• Stachurska A., Stachurski P., Rekonstrukcja stanowiska archeologicznego „Regia” w Wiślicy, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000, s. 269-273.
• Szymański W., Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gorysławicach, powiat Busko, [w:] Badania archeologiczne w okolicy Wiślicy, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1963 t. 2, s. 139-197.
• Śliwiński B., W sprawie pochodzenia Mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze” 1979, t. 24, s. 167-172.
• Šaranevič I., Istoriâ Galicko-Vladimirskoj Rusi, L’vov 1863.
• Tatiŝev V.N., Istoriâ Rossijskaâ, podgot. M.P. Irošnikov, Z.N. Savel’eva, red. A.I. Andreev, S.N. Valk, M.N. Tihomirov, č. 2, Moskva 1995.
• Twarowska E., Cmentarzysko i kościół św. Marcina w Wiślicy, „Światowit” 1982, t. 35, s. 195-256.
• Tyniec-Kępińska A., Uwagi na temat możliwości datowania śladów osadnictwa przy ul. Batalionów Chłopskich Wiślicy, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 54-56.
• Ûrasov M., Kto pomogal Borisu Kalmanoviču v 1132 g. v ego bor’be za vengerskij prestol c Beloj II?, „Knâža Doba. Istoriâ i kultura” 2008, No 2, s. 93-97.
• Ûrasov M.K., Vnuk Vladimira Monomaha Boris Kalmanovič, knâz‘-avantŭrist, Sankt-Peterburg 2017.
• Varga G., Ungarn und das Reich vom 10. bis zum 13. Jahrhundert. Das Herrscherhaus des Arpaden zwischen Anlehnung und Emanzipation, München 2003.
• Vojtovič L., Galič u političnomu žitti Evropi XI-XIV stolit’, L’viv 2015.
• Vojtovič L., Knâža doba. Portrety eliti, Bila Cerkva 2006.
• Waitz G., Verlorene Mainzer Annalen, [w:] Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften und der Georg-Augusts Universität, Göttingen 1873, s. 388-391.
• Wartołowska Z., Dzieje Wiślicy w świetle odkryć archeologicznych, [w:] V Konferencja Naukowa w Busku Zdroju i w Wiślicy 19-20 maja 1966, Referaty i dyskusje, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1968, s. 37-52.
• Wartołowska Z., Gród wiślicki, [w:] III Konferencja Naukowa w Warszawie 13 i 14 kwietnia 1962 r. Referaty i dyskusje, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1964, t. 2, s. 31-36.
• Wartołowska Z., Osada i gród w Wiślicy w świetle badań wykopaliskowych do 1962, [w:] Odkrycia w Wiślicy, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1963, t. 1, s. 31-45.
• Wartołowska Z., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Wiślicy, pow. Pińczów w r. 1955, „Sprawozdania Archeologiczne” 1959, t. 5, s. 237-250.
• Wartołowska Z., Wiślica w IX, X i XI wieku (streszczenie referatu), [w:] II Konferencja Naukowa w Warszawie 28 i 29 kwietnia 1961. Referaty i dyskusje, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1963, t. 1, s. 21-22.
• Wartołowska Z., Wyniki badań archeologicznych w Wiślicy, „Ochrona Zabytków” 1960, R. 13, z. 1-4, s. 82-87.
• Wartołowska Z., Górska I., Graba-Łęcka L., Okulicz Ł., Badania grodziska w Wiślicy w 1956 r., „Sprawozdania Archeologiczne” 1959, t. 7, s. 49-56.
• Weber-Kozińska M., Fundamenty kościoła przy ul. Batalionów Chłopskich w Wiślicy, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 33-53.
• Wierciński A., Analiza antropologiczna serii czaszek wiślickich z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego przy ul. Batalionów Chłopskich. Wykopaliska w latach 1958-1959, [w:] Odkrycia w Wiślicy, „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1963, t. 1, s. 273-294.
• Wierciński A., Program i rezultaty dotychczasowych badań antropologicznych w Wiślicy i Kijach, „Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1960, t. 1, s. 83-84.
• Wiśniowski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu , „Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” 1970, t. 5, ss. 179.
• Włodarski B., Ruś w planach politycznych Bolesława Krzywoustego, „Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu” 1966, t. 2, s. 37-57.
• Wojciechowski T., O rocznikach polskich X-XV wieku, „Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie” 1880, t. 4, s. 144-233.
• Wojciechowski T., Szkice historyczne jedenastego wieku, wyd. A. Gieysztor, Kraków 1951.
• Zakrzewski S., Okres do schyłku XII w., [w:] S. Zakrzewski, S. Zachorowski, O. Halecki, J. Dąbrowski, S. Smolka, F. Papee, Encyklopedia polska, t. 5, cz. 1, Historya polityczna Polski, cz. 1, Wieki średnie, Kraków 1920, s. 1-133.
• Zeissberg H., Die polnische Geschichtsschreibung des Mittelalters, Leipzig 1873.
• Żurowska K., Kościół św. Mikołaja w Wiślicy na tle romańskich jednonawowych budowli sakralnych, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 57-60.