Podmiotowość i sprawczość - z perspektywy realizmu krytycznego

• Authors: Wielecki Krzysztof

Title variants

EN

Subjectivity and Agency from the Perspective of Critical Realism

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Perspektywa realizmu krytycznego w refleksji o człowieku (person being) wyklucza wszelkie koncepty konstruktywistyczne, subiektywistyczne, czy pomysły „czarnej dziury” mowy. Tu trzeba trzymać się rzeczywistości. Co wydaje się kwestią zasadniczą nie tylko dla filozofii i psychologii, ale również dla socjologii, co tu ma szczególne znacznie. Wydaje mi się, że kluczem jest tu stanowisko realizmu krytycznego. Wychodzę jednak od koncepcji rozdwojenia człowieka (homo duplex) Émila Durkheima, aby pokazać, jak dało się ono przezwyciężyć na gruncie realistycznej fenomenologii (Roman Ingarden, Edith Stein). Problemy, na które napotykamy jednak, gdy przyjmiemy to stanowisko wymagają, jak sądzę, perspektywy realizmu krytycznego. Znajdują one rozwiązanie - twierdzę - w koncepcji istoty ludzkiej Margaret S. Archer, niewątpliwie najwybitniejszej i najpełniejszej myśli teoretycznej w tej sprawie we współczesnej humanistyce. To doprowadza mnie do zastanowienia nad sensem pojęcia podmiotowości, które - mym zdaniem - otwiera szansę ujęcia sensu człowieczeństwa w kategoriach realistycznych, ale też uwzględniających pełnię i złożoność człowieka, jako istoty społecznej, wtrąconej w etyczność, uwikłanej w całość złożoności ludzkiej woli, ale też w wieloargumentowy porządek świata. Równocześnie istoty posiadającej potencjał pełni człowieczeństwa, który jest zadaniem, wyzwaniem raczej, niż czymś danym. Rzadko zresztą radykalnie realizowanym w rzeczywistości. Proponuję trójargumentowy wzór podmiotowości, wyprowadzający poza ważny, ale nie jedyny wymiar podmiotowości, jakim jest sprawczość (agency). Wzór ten prowadzi nas - mam nadzieję - do zastanowienia się nad istotą człowieczeństwa, która - mym zdaniem - wyraża się w idei podmiotowości, rozumianej przez mnie znacznie szerzej niż działanie podmiotowe. Uważam też, że takie ujęcie podmiotowości może być szczególnie przydatne w czasach kryzysu cywilizacyjnego, jaki - jak przypuszczam - trwa już od kilku dziesięcioleci.

EN

The perspective of critical realism in the reflection on person being excludes all constructivist and subjectivist concepts or ideas of a "black hole" of speech. It seems to me that the key to this is the position of critical realism. However, I am starting from Émil Durkheim's homo duplex concept to show how it could be overcome on the basis of realistic phenomenology (Roman Ingarden, Edith Stein). But the problems we encounter when adopting this position, I believe, require a perspective of critical realism. They find a solution - I say - in the concept of a human being by Margaret S. Archer, undoubtedly the most outstanding and complete theoretical thought on this matter in contemporary humanities. This leads me to reflect on the sense of the concept of subjectivity, which - in my opinion - opens up an opportunity to grasp the meaning of humanity in realistic terms, but also taking into account the fullness and complexity of man as a social being, "thrown into ethics". I propose a threeargument model of subjectivity, leading beyond the important, but not the only dimension of subjectivity, which is agency.

Keywords

PL

podmiotowość; sprawczość; realizm krytyczny; człowieczeństwo

EN

subjectivity; agency; critical realism; humanity

• Publisher: "Pedagogium" Wydawnictwo OR Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie
• Journal: Edukacja Humanistyczna
• Year: 2022
• Issue: 2
• Pages: 15-30

Dates

published

2022-10-17

Contributors

author

Wielecki Krzysztof

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

References

• Archer M. S., Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, Zakład Wydawniczy NOMOS, red. nauk. Mrozowicki A., Dziuban A. - tłum., Kraków 2013.
• Archer M. S., Kultura i sprawczość, red. nauk. Wielecki K., Tomanek P. - tłum., Wydawnictwo Narodowego Centrum Kultury, Warszawa 2019.
• Archer M.S., Social Morphogenesis and the Prospects of Morphogenic Society, in: Social Morphogenesis, Archer M. S., ed., Springer, Dordrecht Heidelberg New York London 2015.
• Bhaskar R., A Realist Theory of Science, Routledge, Taylor & Francis Group, London, New York 2008.
• Durkheim É., Le dualisme de la nature Humanie et ses conditio sociales, Scientia, t. XV(1914).
• Frankl V. E., Man’s Search for Meaning, Washington Square Press, New York - London 1984.
• Frankl V. E., On the Theory and Therapy of Mental Disorder, Dubois J.M. - translated, Brunner - Routledge. Taylor&Francis Group, New York 2004.
• Ingarden R., Książeczka o człowieku (A Little Book about a Man),Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
• Kępiński A., Rytm życia, Sagittarius, Warszawa 1992 (Rhythm of Life).
• Kępiński A., Schizofrenia, PZWL, Warszawa 1981 (Schizophrenia).
• Lévinas E., Time and the Other, trans. Richard A. Cohen, Duquesne University Press, Pittsburgh, Pennsylvania 1987.
• Lévinas E., Totality and Infinity, trans. Alphonso Lingis, Duquesne University Press, Pittsburgh, Pennsylvania 1969.
• Spaemann R., Persons. The Difference Between ‘Someone’ and ‘Something’, O’Donovan O. - translated, Oxford University Press, Oxford 2006.
• Stein E., Filozofia psychologii i humanistyki, Janik SJ P., Baran SJ M., Gaca J. - tłum., Beckmann- Zöller - Wstęp i opracowanie, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2016.
• TillichP., The Courage to Be, Yale University Press, New Haven 1952.
• Wielecki K., Concerns, Horror and Instrumental Rationality, in: The Relational Theory Of Society. Archerian Studies v.2, Peter Lang, Archerian Studies vol. 2, Wielecki K., Śledzińska K. - ed., ISBN 978-3-631-Studies v. 2, ISBN81199-3, Berlin 2020.
• Wielecki K., Kryzys i socjologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
• Wielecki K., Sociology at a Crossroads: the Significance of Margaret S. Archer’s Theory, in: Critical Realism and the Humanity in Social Sciences, Archerian Studies vol. 1, Śledzińska K., Wielecki K. - ed., Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2016.

Identifiers

ISSN

1507-4943