Rozumienie pojęcia rasy w społeczeństwie polskim w latach 1988–2018/2022

• Authors: Nowicka Ewa , Łodziński Sławomir

Title variants

EN

Understanding the Concept of Race in Polish Society in 1988–2018/2022

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy rozumienia pojęcia rasy w społeczeństwie polskim i jego historycznej zmienności. Omawiamy w nim wyniki badań sondażowych przeprowadzonych w latach 1988, 1998 i 2018 oraz jakościowych zrealizowanych w 2022 roku. W obu typach badań interesowały nas kategorie służące świadomie lub nieświadomie do jego definiowania, a także sposoby wartościowania różnorodności fenotypicznej ludzkości, czyli głównego składnika myślenia rasistowskiego. W artykule zwracamy uwagę, że badani postrzegali zróżnicowania świata ludzkiego nie tyle w kategoriach różnic rasowych związanych z różnorodnością fenotypiczną, ile głównie w terminach kulturowych różnic cywilizacyjnych i etnicznych. W związku z tym wprowadzamy termin „rasizm cywilizacyjny”, którego źródeł w Polsce możemy się doszukiwać w dostrzeganiu peryferyjności pozycji naszego kraju w świecie oraz w świadomości historycznego braku kontaktów z grupami rasowo odmiennymi.

EN

The article presents how the concept of “race” was understood in Polish society and reflects upon its historical variability. We discuss the results of the surveys conducted in 1988, 1998 and 2018, as well as the qualitative study from 2022. In both types of research, we are interested in the categories used to define race, as well as the valuations of the humanity’s phenotypic diversity, which constitutes the main component of racist thinking. In the article, we point out that the respondents perceive the diversity of the human world not so much in terms of racial differences related to phenotypic diversity, but mainly in terms of cultural, civilizational and ethnic differences. Therefore, we introduce the term “civilizational racism”: in Poland, its sources can be traced to the perception of the peripheral position of the country in the world and to the awareness of the historical lack of contacts with racially different groups.

Keywords

PL

Polska; rasizm; rasa; społeczne postrzeganie; swój i obcy

EN

Poland; racism; race; social perception; us vs; them

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2024
• Issue: 4
• Pages: 137-162

Dates

published

2024-12-12

Contributors

author

Nowicka Ewa

• Collegium Civitas, Warszawa

author

Łodziński Sławomir

• Uniwersytet Warszawski

References

• Adekoya, R. (2023). It’s Not About Whiteness, It’s About Wealth. Little, Brown Book Group.
• Augustyn, A. (2013). Margaret Ohia w rozmowie z Anetą Augustyn. Uwiera mnie Murzynek Bambo, „Gazeta Wyborcza”, 19.10, (https://wyborcza.pl/magazy- n/7,124059,14805929,uwiera-mnie-murzynek-bambo.html, dostęp 10.11.2023).
• Balestra, C., Fleischer, L. (2018). Diversity statistics in the OECD: How do OECD countries collect data on ethnic, racial and indigenous identity?, OECD Statistics Working Papers, 18 November.
• Balogun, B. (2019). Racialised Migration – from the Perspective of Colour in Poland. W: K. Górak-Sosnowska, M. Pachocka, J. Misiuna (Red.). Muslim Minorities and the Refugee Crisis in Europe (pp. 255–264). Szkoła Główna Handlowa.
• Balogun, B. (2020). Race and racism in Poland: Theorising and contextualising ‘Polish-centrism’, The Sociological Review, 68(6), 1196–1211. https://doi. org/10.1177/0038026120928883
• Bieńkowski, M., Winiewski, M., Ohia-Nowak, M. (2024). Rasizm wobec osób czar- nych w Polsce. W: D. Bulska, M. Winiewski i M. Bilewicz (red.), Uprzedzenia w Polsce. Postawy a ideologia polityczna (s. 91–113). Wydawnictwo Liberi Libri.
• Blachnicka-Ciacek, D. Budginaite-Mackine, I. (2022). The ambiguous lives of ‘the other whites’: Class and racialisation of Eastern European migrants in the UK. The Socio- logical Review”. 70(6), 1081– 1099. https://doi.org/10.1177/00380261221121218
• Blaut, J.M. (1992). The Theory of cultural racism, Antipode: A Radical Journal of Geography, 23, 289–299, https://doi.org/10.1111/J.1467-8330.1992.TB00448.X
• Bosomtwe, O. (2024). Jak biały człowiek. Opowieść o Polakach i innych. Wydawnic- two: W.A.B.
• Brubaker, R. (2009). Ethnicity, Race, and Nationalism. Annual Review of Sociology, 35, 21–42. https://doi.org/10.1146/annurev-soc-070308-115916
• Brubaker, R. (2015). Grounds for Difference. Harvard University Press. https://doi. org/10.4159/9780674425293
• Farkas, L. (2017). Data collection in the field of ethnicity. Analysis and comparative review of equality data collection practices in the European Union. Publications Office of the European Union.
• Gans, H. J. (2017). Racialization and racialization research. Ethnic and Racial Studies, 40(3), 341–352. https://doi.org/10.1080/01419870.2017.1238497
• Gawlewicz, A. (2016). Beyond openness and prejudice: the consequences of migrant encounters with difference. Environment and Planning A: Economy and Space. 48(2), 256–272. https://doi.org/10.1177/0308518X1560583
• Giddens, A. (2012). Socjologia. Wydanie nowe (tłum. O Siara, A. Szulżycka, P. Toma- nek). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gonzalez-Sobrino, B., Goss, D. R. (2019). Exploring the mechanisms of racialization beyond the black–white binary. Ethnic and Racial Studies, 42(4), 505–510. https:// doi.org/10.1080/01419870.2018.1444781
• Grunberg, S. (2016). Sensitive Populations and Self-reflexive Methods: Ethnographic Exploration of Race and Racism in Poland. ASK: Research and Methods, 25(1), 47–60.
• Hall, D., Mikulska-Jolles, A. (2016). Uprzedzenia, strach czy niewiedza? Młodzi Pola- cy o powodach niechęci do przyjmowania uchodźców. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej.
• Hipsz, N. (2014). Granice tolerancji – stosunek do wybranych grup mniejszościowych. Komunikat z badań, 149. Centrum Badania Opinii Społecznej.
• Jasińska-Kania, A. (1989). Postawy Polaków wobec różnych narodów: sympatie i nie- chęci. Kultura i Społeczeństwo, 32(4), 147–161.
• Jaskułowski, K. (2021). The Politics of a National Identity Survey: Polishness, Whi- teness and Racial Exclusion. Nationalities Papers, 49(6), 1082–1095. https://doi. org/10.1017/nps.2020.68
• Jędrzejko, P. (2015-2016). Bambo raz jeszcze, czyli krótka refleksja nad nauką toleran- cji. Czasopismo Pedagogiczne. The Journal of Pedagogy, 1–2, 522–528.
• Kalin, A. (2012–2013). Poprawność polityczna Murzynka Bambo i małpki Fiki-Miki: (wariacje języka teorii w badaniach postkolonialnych – studium przypadków). Li- teraturoznawstwo: historia, teoria, metodologia, krytyka, 6–7(1–2), 73–94.
• Klaus, W., Winiarska, A. (2011). Dyskryminacja i nierówne traktowanie jako zjawisko społeczno-kulturowe. Studia BAS, 26(2), 9–40.
• Kościańska, A., Petryk, M. (2022). Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie. Krytyka Poli- tyczna.
• Krzemiński, I. (2000). Hasło „Rasizm”. W: Kwaśniewicz, W. i in. (red.), Encyklopedia socjologii O – R. Tom 3 (s. 277–282). Oficyna Naukowa.
• Krzyżanowski, M. (2020). Discursive shifts and the normalisation of racism: imagi- naries of immigration, moral panics and the discourse of contemporary right-wing populism. Social Semiotics, 30(4), 431–448. https://doi.org/10.1080/10350330.20 20.1766199
• Lamża, Ł. (2022). Trudno powiedzieć. Co nauka mówi o rasie, chorobie, inteligencji i płci. Wydawnictwo Czarne.
• Łaziński, M. (2014). Jeszcze o słowie Murzyn i o stereotypach. Po lekturze artykułu Margaret Ohii Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego. Przegląd Humanistyczny, 446(5), 127–141.
• Łukasiewicz, K. (2012). Z dziejów ujmowania relacji rasy i kultury. Prace Kulturo- znawcze. XIV(1), 193–199.
• Mikulska, A. (2010). Rasizm w Polsce. Raport z badań wśród osób, które doświad- czyły przemocy ze względu na swoje pochodzenie etniczne, rasowe lub narodowe. Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
• Mincer, T. (2012). Kulturowe pojęcie rasy. Prace Kulturoznawcze, XIV(1), 115–128. Narkowicz, K. (2023). White enough, not white enough: racism and racialisation among Poles in the UK. Journal of Ethnic and Migration Studies, 49(2), 1–18.
• https://doi.org/10.1080/1369183X.2022.2154913
• Nowicka, E. (1979). Afrykanie z wyboru: Afryka w świadomości Murzynów amerykań-
• skich. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Nowicka, E. (1990). Dystans wobec innych ras i narodów w społeczeństwie polskim.
• W: E. Nowicka (red.). Swoi i obcy. Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskie-
• go, 155–210.
• Nowicka, E. (2011). Badanie rasizmu: problemy metodologiczne. Studia Migracyjne.
• Przegląd Polonijny, 37(4), 121–144.
• Nowicka, E., Zhanaev, A. (2022). „Chińczyki trzymają się mocno”. Dynamika obrazu
• Chińczyka w Polsce (1988–2018). Kultura i Społeczeństwo, 66(3), 21–45. https://
• doi.org/10.35757/KiS.2022.66.3.2
• Nowicka, E., Łodziński, S. red. (1993). Gość w dom. Studenci z krajów Trzeciego
• Świata w Polsce. Oficyna Naukowa.
• Nowicka, E., Łodziński, S. (2001). U progu otwartego świata. Poczucie polskości
• i nastawienia Polaków wobec cudzoziemców w latach 1988 – 1998. Zakład Wy-
• dawniczy Nomos.
• Nowicka, E., Łodziński, S. (2021). Długie trwanie narodu. Społeczne wymiary polsko-
• ści (1988–2021). Collegium Civitas.
• Ohia, M. (2013). Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego.
• Przegląd Humanistyczny, 57(5), 93–105.
• Omyła-Rudzka, M. (2018). Stosunek do innych narodów. Komunikat z badań nr 37.
• Centrum Badania Opinii Społecznej, marzec.
• Omyła-Rudzka, M. (2023). Stosunek do innych narodów rok po wybuchu wojny na
• Ukrainie. Komunikat z badań nr 33. Centrum Badania Opinii Społecznej, marzec. Ossowski, S. (1966). Więź społeczna i dziedzictwo krwi. W: tenże, Dzieła, t. II, Pań-
• stwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ostrowski, Ł. (2009). Mowa o rasizmie: pojęcie rasizmu we współczesnej polskiej prasie antyfaszystowskiej i skrajnie nacjonalistycznej. Wydawnictwo Trio.
• Paczesny, J. (2011). O niektórych problemach związanych z dyskursem antyrasistow- skim: na przykładzie sporu o oświadczenie sejmowe posła Górskiego. Przegląd Socjologii Jakościowej, 7(3), 1–34. https://doi.org/10.18778/1733-8069.7.3.01
• Pankowski, R. (2006). Rasizm a kultura popularna. Wydawnictwo Trio. Porter-Szűcs, B. (2022). Whiteness and Polishness. Praktyka Teoretyczna, 43(1), 239–
• 248. https://doi.org/10.19195/prt.2022.1.12
• RPO (2023). Informacja o działaniach podejmowanych przez Rzecznika Praw Oby-
• watelskich na rzecz ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych w latach
• 2020 – 2022. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Rutland, P. (2021). Racism and Nationalism. Nationalities Papers. 50(4), 629–642.
• https://doi.org/10.1017/nps.2021.60
• Sułek, A. (2013). Bambo, nasz koleżka. Gazeta Wyborcza. 25 października (https://
• wyborcza.pl/magazyn/7,124059,14841388,bambo-nasz-kolezka.html, dostęp
• 10.11.2023).
• Switat, M. (2018). Rasizm i mechanizmy mu pokrewne w kontekście badań nad dia-
• sporą arabską w Polsce. Studia Migracyjne. Przegląd Polonijny, 167(1), 199–200.
• https://doi.org/10.4467/25444972SMPP.18.009.8918
• Szczurkiewicz, T. (1938). Rasa, środowisko, rodzina. Szkice socjologiczne. Polski In-
• stytut Socjologiczny.
• Thérová, L. (2022). Anti-Immigration Attitudes in Contemporary Polish Socie-
• ty: A Story of Double Standards? Nationalities Papers, 51(2), 1–16. https://doi.
• org/10.1017/ nps.2022.71
• Tyrała, R. (2005). O jeden takson za dużo. Rasa jako kategoria społecznie problema-
• tyczna. Oficyna Naukowa.
• Wielgosz, P. (2021). Gra w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić. Karakter. Wieviorka, M. (2011). Dziewięć wykładów z socjologii. (A. Trąbka, tłum.). Zakład
• Wydawniczy Nomos.
• Wojnicka, K., Nowicka, M. (2023). Unveiling racism through qualitative rese-
• arch: The politics of interpretation. Qualitative Research, 1–20. https://doi.
• org/10.1177/14687941231216640
• Wójcik, M. (1998). Stosunek Polaków do innych narodowości. Komunikat z badań.
• Centrum Badania Opinii Społecznej, listopad.
• Wrzesińska, K. (2021). Termin rasa i jego synonimy w polskiej refleksji naukowej
• i popularnonaukowej w latach 1864–1918. Studia z Filologii Polskiej i Słowiań-
• skiej, 56, 1–17. https://doi.org/10.11649/sfps.2041
• Ząbek, M. (2009). Africans in Poland: Race relations in contemporary Polish society.
• International Journal of Sociology, 39(3), 68–78.
• Zarycki, T. (2022). On the Relevance of the Polish and East European Experiences in
• the Study of Global “Race” Regimes. Sociological Forum, January, 1–7. https:// doi.org/10.1111/socf.12797

Identifiers

DOI

doi: 10.24425/sts.2024.152856