Anarchizm epistemologiczny a relatywizm Paula K. Feyerabenda

• Authors: Olga Zamelska

Title variants

EN

Epistemological anarchism and Paul K. Feyerabend's relativism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest poświęcony stanowisku Paula Feyerabenda z późniejszego okresu jego twórczości filozoficznej. Anarchizm epistemologiczny, którego charakterystykę zamieszczam w artykule, często jest utożsamiany ze skrajnym relatywizmem filozoficznym, w kontekście rozważań Feyerabenda – relatywizmem na gruncie filozofii nauki i metodologii nauk. Utożsamianie anarchizmu epistemologicznego ze skrajnym relatywizmem lub twierdzenie, że relatywizm tego rodzaju jest konsekwencją stanowiska Feyerabenda jest błędną interpretacją jego teorii. Skrajny relatywizm, nazwany w artykule relatywizmem w jego „obiegowej” formie, zakłada równouprawnienie wszystkich koncepcji w danym obszarze wiedzy przez odrzucenie możliwości osiągnięcia statusu teorii obiektywnej czy prawdziwej przez którąkolwiek z nich. Definicja ta mogłaby pobieżnie charakteryzować stanowisko Feyerabenda, gdyby nie to, że najczęściej dodaje się do niej stwierdzenia takie jak: na gruncie relatywizmu niemożliwe jest porównywanie i wartościowanie teorii z powodu odrzucenia wszelkich kryteriów, które mogłyby temu służyć, relatywizm odrzuca możliwość dyskusji i uniemożliwia postęp. Tezy skrajnego relatywizmu są sprzeczne z założeniami koncepcji Feyerabenda. Udowadniając to twierdzenie przedstawiam w artykule charakterystykę anarchizmu epistemologicznego z jego główną zasadą – anything goes, oraz omawiam relatywizm Feyerabenda w postaci, w której został on przedstawiony w publikacjach autora, to znaczy z podziałem na relatywizm epistemologiczny, praktyczny i demokratyczny. Charakteryzując anarchizm epistemologiczny i zasadę anything goes, odwołuję się do opisanego przez Feyerabenda przykładu powstania teorii Galileusza oraz przedstawiam główne krytyczne argumenty skierowane przeciwko autorowi anarchizmu. Przy okazji udowadniania błędnej tezy, jaką jest utożsamianie anarchizmu epistemologicznego oraz całej relatywistycznej koncepcji Feyerabenda ze skrajnym relatywizmem, omawiam również poglądy autora na temat statusu nauki, pojęć wiedzy i postępu.

EN

This article is devoted to a position belonging to Paul Feyerabend’s later philosophical activity. Feyerabend’s epistemological anarchism is often identified with radical philosophical relativism: relativism in the philosophy of science and in the methodology of the sciences. The identification of epistemological anarchism with radical relativism or asserting that this sort of relativism follows from Feyerabend’s position is a false interpretation of his theory. Radical relativism presupposes the equivalence of all conceptions in a given area of knowledge by rejecting the possibility that any of them can achieve the status of an objective or true theory. This definition could serve as a superficial characterization of Feyerabend’s position, were it not often accompanied by assertions such as the following: within the context of relativism it is impossible to compare and assess a theory since, by rejecting all criteria which might make this possible, relativism rejects the possibility of discussion and makes progress impossible. The thesis of radical relativism contradicts the very foundations of Feyerabend’s conception. In order to prove this, I present a characterization of epistemological anarchism and its chief principle, anything goes, and I discuss Feyerabend’s relativism as it was presented in his publications, that is, with the distinction between epistemological, practical, and democratic relativism. In characterizing epistemological anarchism and the principle that anything goes, I refer to the example of Galileo’s theory, described by Feyerabend, and I present the principal critical arguments directed against the author of anarchism. In proving the falsity of thesis which identifies epistemological anarchism and Feyerabend’s whole relativistic conception with radical relativism, I also discuss the views of the author on the status of science and his concepts of knowledge and progress.

• Publisher: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Diametros
• Year: 2004
• Issue: 1
• Pages: 85-103

Contributors

author

Olga Zamelska

References

• Feyerabend [1999] – Paul K Feyerabend, Dialogi o wiedzy, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999.
• Feyerabend [1996a] – Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1996.
• Feyerabend [1996b] – Paul K. Feyerabend, Zabijanie czasu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
• Feyerabend [1995] – Paul K. Feyerabend, Demokracja, elitaryzm i metoda naukowa, w: Teoretyczny charakter wiedzy a relatywizm, red. K. Jodkowski, RRR, t. 17, Wyd. UMCS, Lublin 1995.
• Feyerabend [1987a] – Paul K. Feyerabend, Farewell to Reason, Verso, London & New York 1987.
• Feyerabend [1987b] – Paul K. Feyerabend, Science in a Free Society, NLB, London 1987.
• Feyerabend [1984a] – Paul K. Feyerabend, „Racjonalność” badania, w: Czy sprzeczność może być racjonalna?, red. K. Jodkowski, RRR, t. 4, Wyd. UMCS, Lublin 1984.
• Feyerabend [1984b] – Paul K. Feyerabend, Jak obronić społeczeństwo przed nauką, w: Czy sprzeczność może być racjonalna?, red. K. Jodkowski, RRR, t. 4, Wyd. UMCS, Lublin 1984.
• Feyerabend [1984c] – Paul K Feyerabend, Mit „nauki” i jego rola w społeczeństwie, w] Czy sprzeczność może być racjonalna?, red. K. Jodkowski, RRR, t. 4, Wyd. UMCS, Lublin 1984.
• Feyerabend [1979] – Paul K. Feyerabend, Nauka bez doświadczenia, w: P. K. Feyerabend, Jak być dobrym empirystą?, PWN, Warszawa 1979.
• Grobler [2000] – Adam Grobler, Prawda a względność, Fundacja Aletheia, Kraków 2000.
• Jodkowski [1990] – Kazimierz Jodkowski, Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe, RRR, t. 22, Wyd. UMCS, Lublin 1990.
• Jodkowski [1989] – Kazimierz Jodkowski, Kontemplatywny vs. performancyjny model wiedzy a Feyerabendowska krytyka nauki (miejsce nauki w hierarchii wartości różnych tradycji i form życia), „Studia Filozoficzne” (10) 1989.
• Jodkowski [1988] – Kazimierz Jodkowski, Od krytycznego racjonalizmu do anarchizmu epistemologicznego, w: Profile racjonalności, red. Andrzej L. Zachariasz, Wyd. UMCS, Lublin 1988.
• Jodkowski [1982] – Kazimierz Jodkowski, „Wszystko ujdzie”. Anarchizm epistemologiczny Paula K. Feyerabenda, „Akcent” (2) 1982.

Identifiers

DOI

10.13153/diam.1.2004.18